Re: Filozofi yt i preferuar
Nderhyrja e turmave ne cdo gje dhe perse kjo nderhyrje behet vetem me dhune
Jose Ortega y Gasset
*Filozofi me i madh spanjoll i te gjitha koherave. Ndersa, sipas Kamyse, me i madhi evropian pas Nices. "Kjo pjese eshte marre nga "Revolta e Turmave", qe mbahet si nje nga libat me te medhenj te shekullit te shkuar. Impakti i saj, sipas specialisteve, eshte i ngjashem me "Kapitalin" e Marksit apo "Kontraten Shoqerore" te Rusoit me shekullin e XVIII
-Nderhyrja e turmave ne cdo gje dhe perse kjo nderhyrje behet vetem me dhune-
Ketu mund te permendet edhe rasti i vecante i hermetizmit intelektual. Nje individ p.sh., e gjen veten te mbarsur plot me ide. Ai vendos te kenaqet me to, e ta konsideroje veten intelektualisht te plotesuar, por ndersa nuk ndjen mangesine e asgjeje jashte vetes, ai e percakton keshtu perfundimisht, ne nje pozicion te ndermjetem aparatin e tij mendor. Ja, i tille eshte mekanizi i vete-shuarjes. Njeriu i turmes e sheh veten te perkryer. Njeriu i zgjedhur, me qellim qe ta kundroje veten ne po kete menyre, nevojitet te jete vecantisht bosh, aq sa besimi ne perkryeshmerine e tij, te mos jete i lidhur substancialisht me te, te mos shfaqet si dicka naïve, por te linde pikerisht prej vete kotesise, boshesise se tij, duke patur madje edhe per vetveten nje karakter te rreme, imagjinar, problematik. Prej ketej del se njeriu bosh ka gjithmone nevoje per te tjeret, per shkak se ai kerkon tek ata mbeshtetje per nje ide, qe kerkon ta kete per vetveten. Si pasoje, jo vetem ne kete gjendje te semure dhe jo vetem kur verbohet nga boshesia, njeriu "fisnik" arrin me sukses ta ndjeje veten si vertete te plotesuar. Ne nje kohe kur, perkundrazi, tek njeriu medioker i koheve tona, tek Adami i ri, nuk ndodh kurre dyshimi ne perkryeshmerine e tij, edhe se nje vete-besim i tille, njelloj si ai i Adamit, eshte thjesht parajsor. Hermetizmi i brendshem i ketij shpirti eshte nje pengese e madhe ndaj kushtit te domosdoshem per zbulimin e pamjaftueshmerise se vet, te quajtur ndryshe: krahasimit te vetvetes me te tjeret. Te krahasosh vetveten do te thote qe per nje moment te caktuar te dalesh nga vetja e ta transferosh ate tek tjetri. Mirepo, shpirti medioker eshte i paafte per migrimet-formen me supreme te ketij lloji. Kesisoj, ne e gjejme veten te ndeshur shpesh me disa dallime te caktuara, te ekzistuara perjetesisht, midis budallait dhe njeriut te ndjeshem, kur ky i fundit, ne menyre konstante, e ndjen veten shume afer te qenit budalla, ndaj perpiqet si e si t'i arratiset kercenimit te budallallekut, nderkohe qe pikerisht ne kete perpjekje qendron e gjithe inteligjenca e tij. Nga ana tjeter, budallai s'dyshon aspak tek vetja, ai e mendon veten si njeriun me te matur te te gjithe njerezve; kjo shpjegon edhe ate qetesi per t'u pasur zili qe ai paraqet, duke e instaluar keshtu gjithe qenien brenda budallalekut te vet. Njelloj si ato insektet, qe eshte e pamundur t'i nxjerresh prej vrimes ku banojne, po keshtu nuk ka asnje menyre per te shperngulur budallain, qofte dhe per nje cast, nga budallalleku i vet, per ta nxjerre keshtu nga gjendja e tij e verber, e per ta detyruar te vere ne kontrast vizionin e tij te qullet mbi boten me format e tjera me inteligjente te kendveshtrimit. Budallai eshte nje budalla per jeten, ai eshte i manget nga meditimet, ja pse Anatol Franse ka thene se budallai eshte shume me i keq se batakciu, pasi ky i fundit, ka raste kur pushon pak, nderkohe qe budallai s'pushon kurre.
Sidoqofte, nuk eshte vetem ky rast kur njeriu i turmes e paraqet veten si te marre. Perkundrazi, sot, ai eshte me i mencur, ka me shume kapacitet kuptues se sa "adashi" i tij ne periudhat e meparshme. Mirepo, ky kapacitet tek ai, s'vihet fare ne perdorim; ne realitet, ndjenja e vogel qe ai zoteron, duket ta kyce gjithnje e me thelle brenda vetes e ta mbaj larg perdorimit te saj.
Keshtu, ai e pranon njehere e pergjithmone masen e madhe te rendomesive, paragjykimeve, mbeturinave te ideve ose thjesht te fjaleve boshe, qe ai rastesisht i ben pirg ne mendje dhe me nje guxim te shpjegueshem vetem prej padjallezueshmerise se tij perpiqet t'i diktoje kudo...
E kjo jo se vulgari e beson veten super-te-shkelqyer dhe jo vulgar, porse ai shpall dhe e dikton kudo te drejten e vulgaritetit ose e kthen vulgaritetin ne nje te drejte. Komanda mbi jeten publike, e ushtruar sot prej vulgarit, nga pikpamja intelektuale eshte ndoshta faktori me i ri i situates se tanishme, ose te pakten i paanshem me asgje te tille ne te shkuaren. Ne historine, deri me sot te Evropes, vulgari se ka besuar kurre veten te afte per te pasur "ide" mbi gjerat. Ai ka besime, tradita, eksperienca, proverba, zakone mendore, por se ka imagjinuar kurre veten ne zoterim te ndonje opinioni teorik mbi ate se cfare jane gjerat ose cfare duhet te jene ato, p.sh. ne sferen e letersise apo politikes...
Nga ana tjeter, sot, njeriu mesatar ka "idete" me matematike te mundshme mbi gjithshka ndodh ose duhet te ndodhe ne univers. Prej kesaj del se ai ka humbur aftesine e te degjuarit. E perse valle duhet te degjoje, perderisa ka brenda vetes gjithshka qe i nevojitet? Ne kohen e sotme s'ka asnje arsye te degjosh, por me teper te gjykosh, te shpallesh, te vendosesh. Nuk ka asnje ceshtje, qe ka te beje me jeten publike, ne te cilen turma te mos nderhyje e, ashtu e verber dhe e shurdher-sic eshte-te mos diktoje opinionet e saj.
Po a s'eshte valle ky nje avantazh? S'eshte kjo shenja e atij perparimi te pamase, qe turma te arrije te kete "ide", d.m.th. te jete e kulturuar. Ne asnje menyre. "Idete" e njeriut mesatar nuk jane ide te verteta e as zoterimi i tyre s'eshte kulture. Nje ide eshte nje zenie shahmat e se vertetes, keshtu qe kushdo qe deshmon te kete ide, duhet ta pergatise me pare veten ta doje te verteten, e te pranoje rregullat e lojes te diktuara prej saj. Ndaj, nuk behet fjale per ide, atehere kur nuk ekziston kurrfare pranimi i nje autoriteti me te larte, qe t'i rregulloje ato, kurrfare pranim i nje serie standartesh, te cilave eshte e mundur t'ju pergjigjesh me ane te nje diskutimi. Aq me teper, qe keto standarte, jane pikerisht parimet mbi te cilat mbeshtetet e gjithe e kultura...Nuk ka, se fundi, kulture, aty ku kundershtite estetike nuk njohin nevojen e justifikimit te nje vepre arti.
...
Ne perputhje me speciet e Sindikalizmit dhe Fashizmit, ne Evrope, per here te pare, eshte shfaqur nje tip i ri njeriu, i cili nuk pranon te degjoje arsye apo te jape te drejte, por thjesht e defton veten te afte per te diktuar kudo opinionet e tij. Kjo eshte, pra, gjeja e re: E drejta per te mos qene i arsyeshem, ose e thene ndryshe "arsyeja e mosarsyes". Gjithsesi, celesi i gjithe kesaj, gjendet ne hermetizmin intelektual. Njeriu mesatar e gjen veten plot me "ide", ne nje kohe kur atij i mungon aftesia e te ideuarit. Ai nuk e ka konceptim madje as edhe te atmosferes se rralle ne te cilen rrojne idete...
Pra te kesh ide, te formosh opinione, eshte identike si t'i drejtohesh nje autoriteti, te cilit ti i nenshtrohesh, i pranon kodet dhe vendimet, e per kete arsye beson se forma me e larte e marredhenieve ndershoqerore eshte dialogu ne te cilin shtrohen per diskutim arsyet e ideve tona. Ne nje kohe, qe njeriu i turmes, do ta ndjente veten te humbur ne rast se do te pranonte diskutimin, per kete arsye, ai instinktivisht e perbuz detyrimin e pranimit te ekzistences se nje autoriteti me te larte jashte tij...
Njeriu, gjithmone, pergjate historise se tij, ka thirrur ne ndihme dhunen. Ngadonjehere, kjo thirrje, ka qene thjesht krim, por kjo s'na intereson. Nderkohe qe, here te tjera, ajo ishte mjeti i zgjedhur prej atij, i cili me pare kishte arritur t'i shterrte te gjitha mundesite e tjera. Eshte vertete per te ardhur keq, qe natyra njerezore gjen raste te priret ndaj kesaj forme te dhunes, megjtihate eshte i pamohueshem fakti, qe kjo gje nenkupton haracin me te madh ndaj arsyes dhe drejtesise. E kjo sepse nje forme e tille e dhunes nuk eshte asgje tjeter vecse nje arsye e deshperuar...
Perktheu Dritan Thomollari
