Re: Bisede me ateistet!
Ese mbi absolutin
Gjithmonë ka joshur mendimi se në të vërtetë nuk kemi asgjë të sigurtë. Ajo që dua të them është se nëpërmjet një arsyetimi logjik nuk mund të arrijmë në asnjë përfundim. Natyrisht , do të thotë ndonjëri, këtu s’ka asgjë të re, këtë e ka thënë shumë më përpara Anjshtajni me formulën e njohur: “Gjithcka është relative”, madje shumë përpara tij e ka thënë Sokrati “Unë di që s’di”, por Dekart arriti të ketë të sigurtë të paktën dicka . Ai ekzistonte me formulën “Cogito ergo sum”, “Unë mendoj, pra unë jam”.
Të ndjekim këtë arsyetim që ka kapur diçka absolute;
Dekart mendonte : “Unë dalloj që ekzistoj, por dikush më i fuqishëm se unë mund të më mashtrojë duke bërë që unë të shoh qartë gjëra që s’janë reale.
Edhe në ëndrra shoh gjëra që s’janë rreale. Por ndërkohë unë mendoj, dhe përderisa mendoj jam dicka, nuk mund të mos jem asgjë. Pra mendoj, kështu që jam. Por ai “dikush” mbase është ende duke më mashtruar, kështu që s’jam i sigurtë që mendoj, pra dyshoj që mendoj. Por nëse dyshoj unë mendoj, edhe nëse dyshoj që dyshoj që mendoj, përsëri dyshoj, pra , dyshimi mbetet, kështu ekzistoj. Të analizojmë fundin e arsyetimit: “Unë dyshoj që mendoj, por dyshoj që dyshoj që mendoj. “ A mbetet dyshimi? Jo , s’është i njëjti dyshim , pas çdo dyshimi lind një dyshim i ri dhe kjo vazhdon në pafundësi. Dyshimi që unë dyshoj që mendoj, është i ndryshëm nga dyshimi që unë dyshoj që dyshoj që mendoj. Eshtë njëlloj sikur të thuash që në vargun e numrave natyrorë 4 është e ndryshme nga 3, siç është çdo numër i ndryshëm nga tjetri. Por dikush mund të thotë që nëse dyshoj që mendoj apo nëse dyshoj që dyshoj që mendoj, kjo pak rëndësi ka. E rëndësishme është që në fund të fundit unë dyshoj. Por a është e sigurt që unë dyshoj. Jo, sepse dyshoj që dyshoj. Pra dyshoj? Jo sepse përsëri dyshoj që dyshoj, dhe nëse do të vazhdonim të pyesnim për siguri do të na duhej një kohë e pafundëme, ose një mendim që të kapte pafundësinë. Të arrish në përfundimin “Unë dyshoj” do të thotë se ke arritur në fund te vargut . Eshte njelloj si te thuash se ne fundin e vargut te numrave natyrore gjendet nje numer natyror. Por kjo shprehje ne dukje e vertete eshte plotesisht e gabuar per vete faktin se vargu eshte i pafundem dhe mendja jone s’mund te kape pafundesine, eshte e kufizuar.
Per ta sqaruar mbase me mire, le te marrim shembullin e endrres: Ne enderr shoh qarte veten time, por Dekart thote qe kjo s’eshte rreale, dhe kete e kuptojme kur zgjohemi dhe shohim realitetin. Atehere lind pyetja: Kush na siguron se ky qe shohim ne eshte rrealiteti , gje qe do te na sillte qe ne ekzistojme, mbase kjo qe shohim eshte gjithashtu nje enderr me ligje te tjera , interval kohor me te gjate, dhe qe do ta kuptojme kur zgjohemi (te vdesim). Atehere ja ku konkretizohet mendimi i Dekartit:
Shoh qarte veten time ne enderr. Une s’jam (real), por nese eshte nje enderr, jam ne nje realitet ne te cilin enderroj dhe ne te cilin ekzistoj. Por edhe ky realitet mund te jete nje enderr. Kjo do te sillte perseri nje realitet me vete, dhe sado qe te zgjatemi, sipas mendimit te Dekartit, perseri rrealiteti ne te cilin une enderroj ngelet, per vete faktin qe une enderroj. Por kjo qe ne pamje duket e drejte, do te thote qe ne fund te vargut te pafundem te enderrimeve qendron nje realitet ne te cilin une jam, dhe eshte i tille (pra rrealitet dhe jo enderr) sepse eshte i fundit i vargut , sepse po te mos ishte i fundit, dhe po te kishte nje rrealitet tjeter me prapa , atehere vete ky s’do te ishte rrealitet por enderr. Keshtu qe na del si kusht i domosdoshem per rrealitetin te jete i fundit ne varg, por vargu i enderrimeve eshte i pafundem, pra rrealiteti s’mund te ekzistoje. Por pa nje rrealitet ku te enderrohet s’do te kishte asnje enderrim , keshtu qe edhe tani qe shoh qarte veten time ne enderr, ne te vertete jam ne rrealitet. Por po te isha ne rrealitet, atehere, pse gjendet nje rrealitet tjeter pas tij ne te cilin une zgjohem dhe pranoj qe enderrova? Dhe ja ku dolem ne paradoks. Pranimi i cdonjeres mundesi perjashton vetveten, paradoks i tipit “as po , as jo” (Pyetjeve: Je ne enderr? Je ne rrealitet? s’i pergjigjemi dot as me po as me jo. Kjo mund te duket normale sepse ndonjeri mund te pergjigjet -Nuk e di! por kjo pergjigje do te ishte nje gabim sepse nenkupton mbase “po” mbase “jo”, dhe ne rastin tone ne s’mund te pranojme asnjeren)
Mbase dy arsyetimet qe u bene ketu nuk do t’ju duken me shume lidhje dhe analoge sepse ndersa ne te parin hodhem poshte sigurine, ne te dytin u gjetem perballe me nje paradoks. Ju siguroj se te dy arsyetimet jane plotesisht analoge dhe perfundimet e tyre do te perkojne shume qarte me vone. Natyrisht koncepti i rrealitetit i perdorur ne arsyetimin e dyte eshte i tille qe te ndiqte mendimin e Dekartit dhe nuk mund te perdoret ne arsyetimet moderne ku tashme koncepti i realitetit ka ndryshuar dhe konsiderohet me infinit dimensione ne ndryshim me ate tradicional tredimensional. Pra ne kete pike kemi hedhur poshte mendimin e Dekartit se ai mund te kapte dicka absolute. Kjo , e theksojme, nuk do te thote qe mendja e njeriut s’mund te kape absoluten. Ne deri tani jemi kufizuar te hedhim poshte vetem nje arsyetim.
Te shohim tani absolutin ne pergjithesi.
Nese do te arsyetonim mbi absoluten atehere patjeter do te ndesheshim me inteligjencen, sepse vetem nepermjet saj ne munde te arsyetojme. Inteligjenca eshte thellesisht praktike. Ajo kap ngjashmerite dhe perseritjet per t’i vene ne sherbim te veprimit (praktikes). Inteligjenca eshte nje arme qe na sherben per te mbijetuar sic jane pershembull thonjte dhe dhembet tek kafshet. Sic e shohim inteligjenca na del nje arme ne sherbim te vullnetit (per sqarime te metejshme mbi kete pike eshte mire te lexoni “Mbi gjeniun” te “Metafizika e dashurise” te Artur Shopenhaurit)
Pe rrjedhoje inteligjenca eshte subjektive, dhe sheh objektet sipas lidhjeve qe ato kane me vullnetin (me vullnet do te nenkuptojme teresine e deshirave te ndergjegjshme. Kjo nuk do te thote se deshirat e pandergjegjshme nuk kane asnje rendesi. Natyrisht ato pasqyrohen tek deshirat e ndergjegjshme por proceset qe marrin pjese ne kete pasqyrim bejne qe ato te humbin shpesh dhe madje shume nga orientimi i tyre fillestar. Per kete arsye edhe per faktin se jemi mesuar ta quajme vullnetin nje pjese te ndergjegjshme te psikikes sone mendova se ky perkufizim do te ishte i pershtatshem. Nuk e di se sa i sakte eshte ky i fundit sidomos ne lidhje me studimet dhe teorite e fundit mbi vullnetin por ne mjaftohemi me rezultatin se inteligjenca eshte ne sherbim te deshirave ndersa emrat qe ne japim ketyre te fundit per ceshtjen qe po trajtojme pak rendesi kane.)
Gjithashtu mendimi , apo inteligjenca, mund ta quani sipas deshires, ka forma apriori (te lindura) ne ndertimin e tij. Per shembull ne s’mund te mendojme objekte qe nuk jane te shtrira ne hapesire dhe ne kohe (E. Kant) . Nese do te mendoj nje stilolaps, do ta mendoj ate brenda nje hapesire dhe brenda nje kohe, per rrjedhoje mendimi pervecse eshte subjektiv, gjithashtu kap vetem objekte (mendimi nuk mund te kape vetveten apo subjekte ne pergjithesi) Pra inteligjenca apo mendja e njeriut na doli shume e kufizuar, aspak ne gjendje te kape ate qe eshte e pakufizuar.( A. Shopenhauer ka dhene mendimin se kur inteligjenca eshte shume me e madhe se vullneti arrihet njohja objektive dhe absolute e botes duke qene se ajo tashme clirohet nga vullneti. Por sado i vogel te jete ai vullnet dhe megjithse njohja do t’i afrohet shume njohjes absolute, ajo perseri do te ngelet subjektive sepse ai vullnet ekziston dhe mund te zhduket vetem me vdekje.) Dolem ne perfundimin ne te cilin kane arritur shume te tjere: “Asgje s’eshte e sigurt” “Gjithcka eshte rrelative” “une di qe s’di”.
Por problemi nuk eshte kaq i thjeshte . Te thuash: asgje s’eshte e sigurte , pranon qe as kjo formule s’eshte e sigurte. Ti s’mund te thuash qe gjithcka eshte relative sepse atehere as kjo s’eshte absolute. Nese di qe s’di atehere ti dicka di .
Arritur ne kete pike duhet te sqarojme dicka qe mbase s’ka dale qarte e cila mund te lere vend per diskutim te gjere. Jo se une do te sqaroj gjithcka por te pakten do te reduktoj pikat e erreta mbi mendimin tim. Dikujt mund t’i linde pyetja e justifikuar se perse kemi arritur ne perfundimin se gjithcka eshte relative. Eshte e vertete qe ne e kemi pranuar qe mendja njerezore si e kufizuar qe eshte nuk mund te kape dicka te pakufizuar, dicka absolute, por kjo s’do te thote qe dicka absolute s’mund te ekzistoje (Gjithcka eshte relative).
Atehere ndeshemi me konceptet relative dhe absolute, qe si te tilla (si koncepte) jane te krijuara (Ketu duhet te kemi kujdes me kuptimin qe i japim fjales “Krijim”. Njeriu ne te vertete nuk mund te krijoje. Te krjosh do te thote te nxjerresh dicka nga asgjeja, kurse ne veprojme mbi nje lende te pare qe eshte e dhene e gatshme qe ne fillim. Por a nuk kemi krijuar konceptet relative dhe absolute? Jo! Ne gjithcka e verejme jo vetem ne kendveshtrime te ndryshme por edhe ne ndryshim me vetveten, me kalimin e kohes.
Qe ketej lind kuptimi i relativitetit. Ne s’kemi bere gje tjeter pervec venies se nje emri duke kombinuar disa tinguj ekzistues qe me perpara dhe simbole te marra nga forma ekzistuese ne natyre. Koncetin e relatives e kemi sepse hasim, por konceptin e absolutes qe nuk e hasim asnjehere, perse e kemi? Atehere le t’i kthehemi edhe njehere mendjes njerezore apo inteligjences. Kjo , sic kemi thene kap ngjashmerite dhe perseritjet per te vepruar ne praktike. Te gjithe kete e ben duke u munduar te permbledhe sa me shume kendveshtrime dhe ndryshime qe te jete e mundur ne nje rregull sa me te pergjithshem ne te cilin te mos kete perjashtime. Eshte e qarte pra se sa here t’i kerkohet te veproje, kjo do ta beje nepermjet nje rregulli te tille, nepermjet nje parimi te tille ne te cilin te kete kerkuar absoluten. Ne te vertete ne nuk e ekemi konceptin e absolutes. Asnje nga ne nuk mund te imagjinoje, te mendoje apo te kuptoje dicka absolute. Ne kemi vetem konceptin e tendences drejt absolutes dhe kjo per arsyet qe nxorra me lart.)
per te bere te mundur arsyetimin, keto jane ne sherbim te inteligjences. Per rrjedhoje jashte lidhjeve me arsyetimin tone, jashte nevojes se tij per to, keto te fundit s’kane me asnej lloj kuptimi, pushojne se ekzistuari. Nuk ka gjera relative apo absolute, eshte vetem menyra jone e te menduarit qe sjell keto kategori. Levizja e nje dore ne lidhje me sisteme te ndryshme referimi, psh. me tavolinen , me muret apo me dyshemene eshte e ndryshme, pra relative ne lidhje me sistemin e referimit. Por levizja absolute nuk ekziston. Levizja ne gjithesi (me sistem referimi gjithesine) nuk ekziston. Tavolina, une apo dyshemeja jane vetem pjese te shkeputura nga ne ne menyre arbitrare ne sherbim te praktikes. Ka po aq kuptim sa te kapesh nje pike ne det dhe asaj t’i vesh numerin 1,duke numeruar ne baze te saj te gjitha pikat e tjera.dhe e gjithe kjo sepse ne nuk e njohim dot absolutin ne teresi. Teorite e fundit mbi kohen dhe hapesiren pohojne ate qe kultura lindore e ka pohuar per mijera vjet “gjithcka eshte nje, dhe njeshi s’mund te njihet”(Rudi Ruker nga “Dimensioni i katert”) Keshtu pra , sic nuk ekziston levizja pa nje sistem referimi, ashtu nuk ekzistojne edhe konceptet pa menyren tone te te menduarit.
Nga kjo rrjedh se formula “Gjithcka eshte relative” do te thote se gjithcka mbi te cilen ne arsyetojme eshte relative ne baze te arsyetimit tone. Pra ne s’mund te kapim asgje absolute me ane te arsyetimit.
Tani perseri dolem tek problemi qe u shfaq perpara “sqarimit”. Te thuash qe gjithcka eshte relative, do te thote qe edhe kjo formule eshte relative. Nga kjo rrjedh se jo gjithcka eshte relative. Pra mendja njerezore mund te kape absolutin i cili eshte i tille (absolut) sepse permbledh pafundesine ne nje (pafundesine e kendveshtrimeve tona, te aspekteve qe ne mund te verejme ne nje te vetem. Ne nje unitet te vetem qe per te arritur ate jemi perpjekur pa rezultat). Rrjedhimisht mendja njerezore pervec se e painfektuar nga vullneti apo nga format apriori te te menduarit do te ishte e pakufizuar. Por po te ishte e pakufizuar mendja jone, ne nuk kishim pse te shihnim ndryshime apo kendveshtrime te ndryshme te te njejtes gje (per vete faktin se si i pakufizuar arsyetimi do te mund te kapte absoluten). Pra mendja jone eshte e kufizuar, pra gjithca eshte relative, pra jo gjithcka eshte relative, pra mendja jone eshte e pakufizuar, pra mendja jone eshte e kufizuar.... . Ketu gjendemi perballe nje rreth vicioz paradoksal: “A eshte gjithcka relative?” Edhe po, edhe jo. A eshte mendja jone e kufizuar? Edhe po edhe jo. Tani duket qarte perkimi ndermjet dy arsyetimeve mbi mendimin e Dekartit. Tek i pari , pervec se tek i dyti ne arrijme gjithashtu ne nje paradoks. Duke dashur te zhdukim te vetmen siguri te mendies njerezore arrijme ne nje siguri te re. Ne ate te sigurise te pasigurise (natyrisht paradoksi vihet re duke patur parasysh sa u tha deri tani. Pra ne pergjigje te pyetjes : A mund te ekzistoje nje siguri?)
A eshte gjithcka relative? S’mund te jemi te sigurte. A mund te jemi te sigurte se s’mund te jemi te sigurte? Nuk e di. Po atehere une dicka di. Ketu te gjithe konceptet humbasin kuptimin e tyre, arsyen e tyre te perdorimit nese e kane patur ndonjehere. Kierkegardi ka thene dicka per te kuptuar te cilen me eshte dashur nje vit. “Heshtja me e thelle eshte kur njeriu flet”. Edhe ky eshte nje perfundim jo me i mire se te tjeret (sepse te con ne paradoks per vete faktin qe pretendon absolutin). Sic e pame sa here qe mundoheshim te kapnim absolutin, arrinim ne nje paradoks. Kjo sepse absoluti e permban paradoksin. Ai permbledh ne nje unitet edhe qenien edhe mosqenien, edhe ekzistencen edhe mosekzistencen (per ne dicka ose eshte ose nuk eshte s’mund te jene te dyja njekohesisht. Ne ne fakt nuk mund as te konceptojme dicka qe nuk eshte sepse perderisa e kemi konceptuar ajo eshte dicka, s’mund te jete asgje). Po te ndalojme pak ketu do te veme re se kjo qe sapo pranuam sqaron qarte situaten qe krijohet gjate nje dialogu midis nje fetari dhe nje ateisti i cili permblidhet ne shprehjen : “Njeri gozhdës tjetri patkoit” Kur bisedohet rreth ekzistences se Zotit i cili perfaqeson absolutin te dy keta kane te drejte. Ose me sakte kane te drejte kur secili pohon tezen e vet. “Zoti ekziston” dhe “Zoti nuk ekziston” por gabimi i tyre qendron tek fakti qe ata nuk pranojne se te dy kane te drejte. Ekzistenca dhe mosekzistenca jane nje e vetme. E para sepse si nje paradoks qe eshte tregon se arsyetimi e ka kryer detyren duke ngelur tek kufijte e tij por duke iu afruar ne maksimum absolutit. Dhe e dyta sepse sic kemi pranuar absoluti e permban paradoksin (madje te çfaredolloji) Po ashtu te gjitha keto kategori koncepte kendveshtrime etj sic kemi pranuar me lart jane pasoje e menyres tone te te menduarit. Per rrjedhoje gjithcka ne lidhje me absolutin si nje e tere nuk ekziston. Pra gjithcka eshte asgje. Dhe se fundi po ta mendojme absolutin te shtrire vetem ne gjithcka qe ekziston do te dilnim ne kontradikta pak te tolerueshme. Se pari do te ishte (absoluti) i privuar nga mundesia e kthimit te asgjese ne dicka dhe te dickaje ne asgje. Pra nuk do te mund te krijonin apo te vetekrijohen. Keshtu do te largoheshim shume nga koncepti tradicional i Zotit. (Jam i bindur se te gjithe fetaret do te me mbeshtesin plotesisht meqe per ta s’mund te kete kuptim nje Zot pa mundesine e krijimit). Dhe se dyti edhe duke lene menjane pyetjen Kush e krijoi (absolutin)? Perseri do te duhej ti pergjigjeshim nje pyetjeje tjeter Kur u krijuan apo perse ne kete moment te caktuar? Por te flasesh per kohe ne lidhje me absolutin nuk ka kuptim. Keshtu qe si model i vetëm i mendimit na del se absoluti permbledh edhe ekzistencen edhe mosekzistencen. Kjo edhe nje here te mos shihet si nje forme e vecante e ekzistences se zotit dhe te mendohet se u arrit nje perfundim mbi te. Ky eshte vetem nje paradoks ne te cilin u arrit sepse arsyetuam mbi absolutin.
Për ta ilustruar këtë pikë po marr një shëmbull të mirënjohur nga viganët e mendimit. Shëmbull ky mbase pak i vjetëruar, por ende shumë modern për problemet që shtrohen.
Është fjala për argumentin ontologjik që Shën Agustini sjell për ekzistencën e Zotit, të kundërshuar më vonë nga Emanuel Kant. Shën Agustini mendon :
Unë kam idenë e absolutit. Ky i fundit duke qënë absolut përmbledh gjithçka madje edhe ekzistencën. Pra absoluti ekziston. Kant kundër përgjigjet :
Të paturit e një ideje për diçka nuk dëshmon për ekzistencën e saj. Të menduarit se ka 100 euro ndryshon shumë nga të paturit me të vërtetë e 100 euro. Të paturit e idesë së një absoluti nuk dëshmon për ekzistencën reale të një absoluti. (Në fakt siç kemi pranuar më lart, ne nuk e kemi as idenë e një absoluti).
Këtu Kanti bën një gabim në trajtimin e njëjtë të absolutit dhe joabsolutit. Për ta qartësuar le ta përkthejmë ndryshe mendimin e Kantit për këtë pikë. Kanti bën një pyetje të thjeshtë. Shën Agustini pohon :
Nëse do të ekzistonte një absolut duke qënë i tillë do të përmblidhte gjithçka madje edhe ekzistencën, pra ai do të ekzistonte. A ka kuptim kjo? (Kjo e përkthyer në gjuhën e Kantit). Çdokush me pak mend në kokë do të pohonte se ky nuk është një argument por lojë fjalësh dhe do t’i jepte të drejtë Kantit.Por të mos ndalemi këtu dhe të arsyetojmë pak me të njëjtën logjikë duke bërë një pyetje po aq të thjeshtë .Kanti duke hedhur poshtë argumentin pohon:
Një absolut mund të mos ekzistojë.Pra kur ai ekziston ( si absolut ) mund të ndodhë që nuk ekziston.A ka kuptim kjo?
Gabimi i Emanuel Kantit qëndronte jo ne hedhjen poshtë të argumentit ontologjik, por, siç e thamë, më mënyrën e trajtimit të absolutit. Ndërsa Shën Agustini ndërkohë që e pranonte ekzistencën si pjesë të pandashme të absolutit, i mohon atij mosekzistencën.
Arsyetimi yne mbi absolutin sjell paradoksin, por cdo arsyetim priret drejt absolutit, keshtu qe cdo arsyetim heret a vone do te ndalet te paradoksi te cilin s’mund ta pranojme (nuk mund ta pranojme sepse paradoksi del jashte kufijve te arsyetimit. Per kete edhe eshte paradoks. Por paradoksi nuk eshte absoluti. Ndersa paradoksi vetem sa del jashte arsyetimit, absoluti permban gjithcka, madje edhe paradoksin.)
