Re: Bisede me ateistet!
Pyetja jote është shumë e drejtë Lir dhe më vjen mirë që shtrohet një pyetje e tillë, pasi kjo e bën bisedën më serioze, si dhe I jep diskutimit orientime konkrete.
Kjo pyetje realisht ka qenë shqetësim përgjithësisht I të gjithë filozofëve apo teologëve, dhe këtu kemi mjaft raste të ndarjes së njerëzve në lidhje me të konceptuarit e Zotit.
Vlen të sqarohet filimisht se duhet të ndaj pikëpamjet e mia nga trajtimet e ndyrshme, dhe për të mos u zgjeruar shumë po sqaroj vetëm të miat, të cilat janë njëkohësisht edhe pikëpamjet që kanë përgjithësisht muslimanët.
Së pari duhet ditur që Zoti (besoj në të gjitha religjionet) konsiderohet “I fshehtë”, I pa njohshëm në tërësinë e Vet. Në Islam Zoti thirret, vec të tjerash me një emër të vecantë që mund t’a përkthesh “I fshehti”. Në tërësinë e Vet Krijuesi mbetet I panjohur, pasi I kapërcen kufinjtë e arsyes njerëzore. Madje jo vetëm Zoti është I panjohshëm, por cdo lloj ideje që ekziston në mendjen e njeriut që I kapërcen mundësitë e perceptimit konkret konsiderohet e pamundur për t’u njohur drejtpërsëdrejti. Pikërisht prandaj edhe njerëzit kanë zhvilluar një fushë më vete që përpiqet të kuptojë transedenten, përtejshqisoren, metafizika. Dhe kjo vjen pasi vetë arsyeja të shpie në kufinjtë e saj dhe të njeh me atë që nuk mund të njihet. Eshtë njësoj si të shkosh deri në breg të detit dhe të shohësh vetëm një hapësirë të kaltër që duket e pafund. Asgjë nuk mund të dish cfarë ka përtej, cfarë ka në thellësi të tij, pa mjetet e duhura për eksplorim. Arsyeja ndalet në breg, dhe njeriu (filozofi) me anë të refleksionit, intuitës, apo përqasjes tërthorazi mund të ndricojë dicka nga kjo thellësi e errët e pafund, për të na bërë të kuptojmë disi më mirë botën që na rrethon. Arsyeja jonë është një ishull në mes të një oqeani iracional. Dhe cudia është se me anë të racios njeriu prek dhe “njeh” iracionalitetin.
Po kështu, kur flasim për Zotin arsyeja jonë ndjen një nevojë të pashlyeshme që të gjithë kësaj mrekullie që e quajmë univers t’ia atribuojë veprimit të një fuqie të vullnetshme dhe të arsyeshme. Dikush p.sh. thoshte se kur shohim një sahat, kuptojmë në njëfarë mënyre një sërë karakteristikash të orëpunuesit. P.sh. kuptojmë se ai ia ka idenë e koncepteve jo të leta të matematikës, e ka idenë e rrjedhjes kohore, ka një aftësi krijuese dhe shpikëse të admirueshme, njeh mirë punimin e imtësirave etj. Kështu edhe kur shohim krijimin e Zotit në njëfarë mënyre kuptojmë mjaft nga cilësitë e Krijuesit.
Por ka një gjë të rëndësishme që vlen të theksohet. Nuk duhet harruar që vetë njeriu (qënia e cila është në rastin e njohësit, që përpiqet të njohë), është krijesë e këtij Zoti dhe I tërë aparati njohës I njeriut është krijuar nga I njëjti Krijues të cilin ne synojmë t’a njohim. Pra ky Krijues na ka krijuar ne dhe mendjen tonë me aftësi njohëse të kufizuara, por të mjaftueshme për të realizuar qëllimin për të cilin Ai na ka dërguar në këtë jetë.
Kështu Kanti, në kritikën që ai I bën dy argumenteve (atij kozmologjik dhe ontologjik, të cilët unë I kam sjellë shkurtimisht më sipër), shpreh se këto argumente nuk do të ishin të mjaftueshme po të mos ekzistonte, në vetë strukturën njohëse të njeriut, e instaluar ideja e Zotit. Prandaj Dostojevski mahnitej se nga I erdhi ky mendim (mendimi për ekzistencën e Zotit) njeriut?!”. Pra njeriu në natyrshmërinë e lirë (të painfluencuar nga rrethanat në të cilat krijohen opinionet tek ai), ka në vetvete idenë e Krijuesit. Kjo dëshmohet edhe nga fakti se historikisht në të gjitha kulturat, në të gjithë popujt apo fiset primitive ose edhe të zhvilluar, prehistorikë ose edhe të kohëve të sotme, ekzistojnë objektet e kultit, dhe madje megjithëse mund të jenë idhujtarë, përsëri besojnë në një qenie supreme që qëndron mbi idhujt e tyre.
Vec kësaj një musliman si dhe një I krishterë, beson se përvec kësaj Zoti vetë I është shfaqur njerëzimit me anë të dërguarve të Tij, si dhe me anë të mesazheve të përcjella në librat e Tij. Pra ne e njohim Krijuesin ashtu sic është përshkruar në librat e shenjtë, dhe këtë Ai e ka bërë për të mos e lënë njeriun në hutim, dhe për t’a orientuar atë drejt një rruge, për të cilën Ai e ka krijuar.
Tani dalim më konkretisht tek thelbi I pyetjes. Përse I mveshim Kriuesit cilësi njerëzore?
Gazaliu (filozof I madh arab I fundmijëvjecarit të parë, frymëzues I Kantit, Dekartit, Hjumit etj.) ka dhënë një ide interesante për të sqaruar këtë gjë, por ndoshta unë mund t’a sjell njëherë tjetër këtë. Gjithsesi duhet thënë që përshkrimet që I bëhen Zotit janë të “tërthorta” (nuk gjej dot ndonjë fjalë të poscme për t’a shprehur më saktë). Domethënë cilësitë që në dukje janë njerëzore, kur flitet për Krijuesin janë mjaft të ndryshme. P.sh. kur thuhet se Zoti është I mirë mirësia e tij nuk është si mirësia e njeriut (këtë e ka trajtuar shen Agustini dhe, në mos gaboj, edhe Thoma d’Akuini, por që nuk mund t’a gjej tani). Po kështu kur themi se Zoti është I mëshirshëm, mëshira e tij është ndryshe. Ajo përfshin gjithka. Madje edhe mëshira njerëzore vjen si rezultat I mëshirës hyjnore. Eshtë vetë Krijuesi Ai që ka instaluar mëshirën në zemrën tonë. Po kështu edhe dija e Tij është absolute, ajo përfshin gjithcka deri në detajet më të skajshme, ajo është e pafund, ndërsa dija jonë është jashtëzakonisht e pjeshme dhe e kufizuar. Pra ne e njohim Zotin “tërthorazi”. Ne përpiqemi t’a kuptojmë duke I krahasuar atributet e Tij me ato që njohim dhe duke I mveshur më pas atyre absoluten. Dhe mbetet thjeshtë një koncept, një ide që ne kemi për Zotin, pasi më mirë do të mund t’a njohim vetëm në jetën tjetër.
Në njëfarë mënyre është njësoj si ideja që ne kemi p.sh. për të pafundmen. Mendja jonë e ka në vetvete konceptin e të pafundmes, pa të nuk bën dot, megjithse ky koncept është I pamundur për t’u perceptuar. Pasi mendja jonë është e fundme. Ne vetëm e mendojmë Zotin dhe e njohim pjesërisht Atë, por ne nuk mundemi kurrsesi t’a imagjinojmë Atë.
Më fal se u zgjata, por shpresoj të kem sqaruar dicka. Mund të kem lënë edh emjaft gjëra pa përmendur, por sigurisht, kjo është temë e gjere dhe delikate, ndaj dhe mangësi do të ketë patjetër në trajtim.
