Ciak! Adrian Paci?
Zanati piktor, por tani regjisor. Me Adrian Pacin në një bisedë për kapërcimet e artistit vizual në kinema. Per speculum në 7 minuta: ankth dhe çlirim.</p>
Vepra më lirike dhe më e paangazhuara e artistit shqiptar në Milano, e xhiruar në 35 mm. E ekspozuar në Bienalen e Tiranës IV. Paci: Jam amator i kinemasë</p>
Filmi “Per Speculum” i xhiruar në një mjedis të gjelbër fshati në Northamptonshire, me fëmijë vendas, u prezantua për herë të parë më 2007-ën në Milton Keynes Gallery Film thamë? Po. Kjo vepër e porositur nga galeria britanike dhe galeria “Francesca Kaufmann” në Milano, e kërkoi Adrian Pacin për herë të parë në rolin e filmmaker-it.</p>
40-vjeçari i lindur në Shkodër, që jeton në Milano prej vitit 1997 dhe krijon ku të mundet, po guxon përtej përdorimit “të zakonshëm” që i bën një videoartist imazhit në lëvizje.</p>
Paci që krijon në pikturë dhe ka formim akademik klasik (Akademia e Arteve Tiranë), po edhe instilacion e video, për herë të parë prezantohet në Tiranë me “Per Speculum”, të cilin ai e ka xhiruar në 35 mm.</p>
Kuadri, “personazhet”, portretet, heshtja, tensioni, montazhi, deri edhe ngjyrat që në 7 minuta janë gati të krijojnë një “fabul” sjellin reminishenca të një kinemaje “të bërë mirë”, diçka nga “skena e krimit” tek Blow-up i M.</p>
Antonionit. Themi është gati për një fiction, sepse këtu qëllim nuk është rrëfimi i një historie, por “rrëfimi” i një koncepti, i një nocioni që lidhet me përvoja universale të njeriut, me shqetësime të tijat të shtruara në libra si “Bibla”, që edukojnë në mënyrë jo direkte vetëdijen e njeriut.
Disa fëmijë rendin në fushë.</p>
Në fokus është një pemë me formën e Pemës së Dijes. Fëmijët rrinë pa lëvizur, kamera ndalet në secilin portret. Janë të bukur, të pafajshëm. Kuadri valëzohet lehtë dhe ca nga ca zbulohet se ky kuadër është pasqyra ku janë reflektuar fëmijët.</p>
Një palë llastiqe dhe objekti ynë njohës ndahet copash. Me to, fëmijët të fshehur në degët e pemës, përdorin dritën e diellit ndaj syve të njëri-tjetrit.
Është puna më lirike dhe më e paangazhuara e Adrian Pacit, e ekspozuar në Bienalen e Tiranës IV.</p>
Është me rëndësi marrja e saj në këtë bisedë me autorin për disa arsye: për përvojën individuale që mban vepra, përvojë me imazhin, filozofike, religjioze, edhe për influencën e arteve, për këmbimet mes tyre, për pamjaftueshmërinë e shprehjes me një mjet vetëm.</p>
Nëse kritika e ka lexuar “Per Speculum” si “një udhëtim nga pafajësia tek përvoja”, procesin prej nga ka ardhur mund ta quanim një udhëtim nga përvoja tek pafajësia, kapërcim që Paci ka bërë nga kufijtë e arteve vizuale tek kinemaja.</p>
Në çfarë momenti është bërë “Per Speculum”?</p>
Shpeshherë, punët e mia, sidomos punët në video kanë lindur edhe falë takimeve me disa momente jetese, ku elementi individual, konkret, i një konteksti të caktuar ka qenë shumë i rëndësishëm.</p>
Më vonë, gjatë realizimit, puna hapet drejt kuptimeve të ndryshme, drejt metaforave, drejt një lloj universalizimi. Mirëpo ky lloj qëndrimi ka bërë që puna ime të jetë e lidhur shpesh ose me realitetin shqiptar, ose me realitetin e emigracionit.</p>
Asnjëherë nuk kam qenë i interesuar të përshkruaj përvojën time, as të bëj deklarata për emigracionin ose për shqiptarizmën. I kam shfrytëzuar këto si momente që ushqejnë një lloj reflektimi, fantazie, kreativiteti.</p>
Nga ana tjetër, dëshira për të ikur ose për të provuar, për të ndërtuar një shprehje ku pjesa imediate është pak më e vagullt, pak më ambigue, ka qenë prezente në kërkimet e mia.</p>
Mos do thuash që kjo punë rri në këto kufij të realitetit jo imediat?</p>
Kjo punë nuk lind nga një marrëdhënie direkte me një realitet, as nga përvoja personale, as nga marrëdhëniet me Shqipërinë, por duke përdorur elementë të thjeshtë jo të sforcuar – kjo është një kërkesë që unë shpesh e kam në punën time – të krijoj një lloj metafore më të hapur. Kështu që, elementë si fëmijëria, natyra, drita, pema, ose aksioni i thyerjes që ka një lloj dhune brenda, nuk i kam përdorur me dëshirën që të jenë elemente simbolike.</p>
Por jam koshient që kanë ngarkesë metaforike, kanë mundësi interpretimi të gjerë. Puna ishte vendosja e tyre në një narracion të thjeshtë, në të njëjtën kohë edhe sugjestiv.
Është realizuar në Angli në vitin 2006, në Milton Keynes, një qytet afër Londrës. Kisha kohë që kërkoja një pemë.</p>
Një Pemë të Njohjes?</p>
Ajo pemë ka referime ikonografike që çojnë në një lloj përshkrimi mesjetar ose alkimik.</p>
Përse afër këtyre ndjesive?</p>
Para kësaj pune kisha realizuar videon “Turn on”, e të papunëve në Shkodër. Pra, kisha krijuar diçka me një skenografi që ka një lloj monumentaliteti. Edhe tek kjo punë kërkoja të ruaja forcën ikonike, forcën e imazhit që ka pema, që brenda një peizazhi të mbledhë dhe të çlirojë energji në të njëjtën kohë.</p>
Nga ana tjetër, më pëlqente ideja e fëmijëve të ulur në pemë që të kujton pemën biblike, pemën alegorike, me elementet e alkimisë.</p>
Peizazhi nuk mbetet i qetë, kalon në “aksion”; fëmijët heshtin, hezitojnë, dyshojnë, pastaj qëllojnë.Edhe gjitha kjo kalon nëpërmjet një lloj tensioni. Më pëlqen të krijoj momente dyshimi, tensioni, momente ku ti mendon se kupton diçka, por në të vërtetë shfaqet diçka tjetër.</p>
Ti mendon se po sheh diçka, por në të vërtetë po sheh punët e tyre në pasqyrë. Këtu dalim edhe te çështja e statusit të imazhit: ka imazhi materialitet apo jo? Sepse kur thyhet pasqyra zhduket imazhi.</p>
Të gjitha këto reflektime kanë qenë prezente tek unë dhe dëshira ime ishte t’i vendosja në një narracion të thjeshtë po edhe jolinear. Ju shihni që shfaqen dy këmbë të varura, pra krijohet një situatë e errët, ankthi, dramatike.</p>
Dhe ti je mbrapa kamerës, je regjisori në këtë mes, sepse kemi të bëjmë me një film, në një kuptim.</p>
Edhe kjo është. Shiko, unë tamam, tamam jam piktor, pikturën e kam zanat. Me imazhin në lëvizje kam një lidhje aksidentale kur kam bërë videon “Albanian stories”, sepse jam gjetur para një përvoje, historie, portreti që nuk mund të fotografohet, nuk mund të pikturohet, që ka nevojë të shfaqet nëpërmjet një imazhi në lëvizje, nëpërmjet videos.</p>
Kjo ishte hera ime e parë që merrja në dorë një videokamera. Qysh nga ajo kohë nuk kam reshtur së eksploruari mundësitë e këtij mjeti. Është pjesë e një lloj kurioziteti.</p>
Edhe xhirimi është bërë me film. Ke punuar me drejtor fotografie, kameraman, montazhier, një ekip i vërtetë. Sikur po shkëputesh qartë nga artisti vizual?</p>
“Per speculum” është e xhiruar në film. Futet ndër punët që kanë një veçori të vetën. Ka një tentativë pothuajse filmike ku pozicioni im është pothuajse ai i regjisorit, ku nuk është e rëndësishme thjesht ajo çka ndodh, por edhe mënyra se si ajo shihet dhe i serviret shikuesit. Pra është, si të thuash, fiction.</p>
Atëherë çfarë statusi është ky?</p>
Problemi i identifikimit të statusit të artistit bashkëkohor është problem gjithmonë i hapur, sepse problemi i identifikimit të artit bashkëkohor është i hapur. Kështu që, për rrjedhojë, edhe artisti gjendet vazhdimisht duke riidentifikuar vetveten.</p>
Pjesë e këtij identifikimi është fakti që puna ekspozohet në një ekspozitë të arteve vizive. Por kjo nuk do të thotë që nuk mund të ekspozohet në një festival filmi.</p>
Ka ndodhur?</p>
Ka ndodhur dhe në ato momente të thërrasin film director. Në përgjithësi më interesojnë situatat…</p>
E kapërcimit?</p>
…ku mungojnë identifikimet e plota, sepse identifikimet e plota kanë brenda kufizimin, kanë brenda heqjen e mundësive, kurse ajo që mua më intereson është hapja e mundësive.</p>
Para se të shkosh tek këto situata, çfarë ka ndodhur?</p>
Ne folëm për ato imazhet biblike të pemëve. Sigurisht që kjo punë ushqehet nga një fjalor që unë e kam pasuruar nga kontakti me artin viziv. Sigurisht ka edhe regjisorë, ju përmendët Antonionin, unë ju përmend Pasolinin, Felinin.</p>
Të gjithë në një farë mënyre e ushqejnë imazhin e tyre filmik edhe nëpërmjet dialogut me artet vizive. Në punën time kjo është organike, sepse unë vij direkt nga kjo eksperiencë. Kupton që nuk mjafton një imazh i vetëm, po është edhe ritmi, edhe lëvizja, për të mbërritur tek ai imazh, gjë që piktura nuk e ka.</p>
Nga ana tjetër kur mbaroj një projekt të kësaj natyre që ka brenda shumë telefonata, shumë punë me njerëzit, me e-mail-in, me lëvizjet, me montazhin etj., e ndjej fizikisht të nevojshme të shkoj në studio dhe të marr lapsin ose penelin dhe të punoj vetë, sepse është një nevojë për të pasur një marrëdhënie tjetër me punën që bëj.</p>
Cilit i referohet fjalë për fjalë titulli?</p>
Fjalë për fjalë do të thotë nëpërmjet pasqyrave. Në një letër që Shën Pali u drejton korintasve, ai flet për momentin e njohjes, i cili është si të ndodhte nëpërmjet pasqyrës, pra i turbullt, dhe vetëm më vonë mund të vijë njohja ballë për ballë.</p>
Kjo më interesoi: momenti i mundësisë dhe pamundësisë së njohjes, kur ti sheh një realitet dhe realiteti është i pasqyruar, ajo që ti mendon se është një njohje direkte është një njohje e kundërt.</p>
Fëmijëria ka një njohje që ndikon në njohjet e mëvonshme.
Sigurisht që marrëdhëniet që fëmijët vendosin me botën është diçka më intereson, por nuk kam dashur të jap një qëndrim për këtë.</p>
Pasolini ka një shprehje të bukur që thotë: fëmijët e shohin botën si absolute. Përballë fëmijëve bota shfaqet si absolute. Nga ana tjetër doja të jepja një lloj vazhdimësie nëpërmjet anës lojcake.</p>
Shiko, njeriu kurrë nuk e di se si lind një punë, e cila ka momentet e veta të errëta. Me sa kujtoj, e kisha në kokë imazhin e pemës me fëmijët që kanë lidhje me një memorie ikonografike të së kaluarës. Por mungonte një element, të cilin ma zgjidhi në mënyrë të mrekullueshme papritur një ngjare.</p>
Shihja lajmet në “Rai Uno”, po flitej për shpërnguljen e kolonëve në Rripin e Gazës dhe pamjet shfaqën disa fëmijë që po luftonin ushtarët me pasqyra, duke i verbuar me dritën që pasqyronin.</p>
Fëmijët që përdorin dritën si armë, edhe si dhunë, edhe si mbrojtje dhe si një mundësi për të sulmuar dikë, i dha çelësin e zgjidhjes punës sime. Dhe aty futa thyerjen e pasqyrës. Është një çast çlirues. Fëmijët duke thyer pasqyrën thyejnë imazhin e tyre në pasqyrë.</p>
Çfarë lidhjesh ke me kinemanë?</p>
Shumë të cunguara. Kam ikur nga Shqipëria me një injorancë të plotë për kinemanë, njohja për të ka qenë gjithmonë fragmentare. Nuk kam studiuar ndonjëherë historinë e saj.</p>
Jam i ndërgjegjshëm që kam shumë boshllëqe, por është edhe një njohje që nuk kërkon të jetë shkencore, por të mbajë gjallë entuziazmin kur je përballë një skene apo imazhi. Kinemanë e shoh i infektuar nga syri i piktorit.</p>
Shpesh filmat i shoh me telekomandë në dorë duke u ndalur, duke u kthyer mbrapa, duke lëvizur avash, nuk i shoh për të marrë vesh një histori por mënyrën se si regjisori ndërton skenën. Personalisht kam kaluar nga të qenit injorant i kinemasë në amator të kinemasë.</p>
Përmende Pasolinin.
Është një figurë me të cilën kam dialoguar gjatë edhe nëpërmjet pikturës. Edhe Pasolini është një amator i kinemasë. Më intereson mënyra se si i futet kinemasë.</p>
“Accattone” për shembull, është një film ku nuk mungon naiviteti, po pikërisht ngase ka një intensitet shumë të fortë mbrapa kamerës, e cila ndërton fotografinë, imazhin, narracionin, personazhin, ai naivitet bëhet vlerë.</p>
Me Pasolinin jam marrë gjatë, sepse më ka interesuar mënyra se si ai vë bashkë memorien piktorike të së kaluarës me një shikim të mprehtë dhe urgjent të një realiteti që e ka rreth e përqark.</p>
Ke parasysh “Edipi mbret”, “Ungjilli sipas Mateut”?</p>
Janë vepra ku është i qartë citimi i së kaluarës, por edhe po të shohësh “Accattone”-n, e kaluara nuk hyn thjesht nëpërmjet skenave, por hyn si një dritë. Ka diçka që e lidh Pasolinin me Masaccio-n, me Caravaggio-n, po jo thjesht në skenë.</p>
Për shembull, tek “La Ricotta” ai rindërton Pontormo-n, por ndikimin piktorik unë nuk e shoh kur ai ndërton skenën e Pontormo-s që është direkt, është citim. Personazhet e Pasolinit janë të ndriçuara me një dritë, e cila vjen që nga Rilindja Italiane. Filmi i parë që kam parë prej tij është “Ungjilli sipas Mateut”.</p>
Me të vërtetë jam emocionuar nga fakti se si një histori e treguar për dymijë vjet edhe nëpërmjet pikturave, mund të tregohet sot në një mënyrë që e respekton gjithë këtë memorie piktorike, narrative të së kaluarës, por edhe me një freski e forcë të jashtëzakonshme.</p>
Ka një violencë që nuk është e kollajshme, është pjesë e brendshme e mënyrës se si ai i sheh personazhet, ata që merr nga rruga, apostujt që i merr nga rruga…</p>
Duhet të pyesim për filmin e ardhshëm apo thjesht për punën e radhës?</p>
Po punoj për një film të ri, do të jetë më tepër një film i shkurtër. Historia vjen nga Shkodra. Është një histori e vërtetë, por do jetë fiction. Do xhiroj unë. Po më pëlqen kjo punë. Artisti ka nevojë të jetë i stimuluar për të bërë diçka.</p>
Ti nuk mund të jesh para telajos apo kompjuterit dhe të bësh diçka në qoftë se nuk ke një stimul. Dhe stimujt vijnë nga një raport me një realitet jashtë teje dhe veprës. Stimuli është diçka e çmueshme për artistin, kur vjen është momenti i lumtur.</p>
Mua, kur më vijnë përpiqem t’i realizoj. Stimuj të ndryshëm kanë nevojë për shprehje të ndryshme dhe kur këto shprehje shfaqen në formën e një narracioni filmik nuk tërhiqem, por bile bëhem kureshtar për të parë deri ku mund ta vendos raportin me këtë gjuhë, me të cilën, siç thashë, kam tash një raport amatorial, në kuptimin e mirë të fjalës, diçka që e do.</p>
Adrian, ti mbetesh përherë në kontakt me Shqipërinë…</p>
Unë nuk e kam fshehur ndonjëherë këtë interes të vazhdueshëm që kam me Shqipërinë në shumë aspekte, njerëzor, sentimental, shoqëror.</p>
Në punën time me Shqipërinë kam një raport njohës, intim, pjesëmarrës, po në të njëjtën kohë kam edhe një distancë. Ky tension mes pjesëmarrjes dhe distancës ka ndikuar në mënyrën se si e shikoj Shqipërinë.</p>
Asnjëherë nuk kam dashur që ta përshkruaj Shqipërinë, nuk më intereson kjo gjë. Asnjëherë nuk e kam parë Shqipërinë si një raport objektiv, por si Shqipëri që bëhet një metaforë e botës. Ky është realiteti të cilin ke vendosur ta vësh në fokus, sepse e kupton që me këtë realitet të lidh si interesi, si njohja, si ana emocionale.</p>
Atëherë ky realitet është gjithë bota. Pra, ti sheh gjithë botën në këtë realitet, nuk kërkon ta ndalësh shikimin tek pjesa sipërfaqësore e shqiptarizmës dhe e Shkodrës. Dua të kuptoj botën nëpërmjet Shkodrës, jo t’i tregoj botës Shkodrën.(Shekulli)</p>
Ky artikull eshte marre nga: http://www.albaniasite.net/?p=22674. Per me shume artikuj te ngjashem vizitoni: http://www.albaniasite.net/?p=22674