Lleshanaku: Magjia e dashurisë, gjëja që shkatërrohet më shpejt
“Pothuajse e kisha humbur shijen e surprizave. Këtu nuk na ndodh të befasohemi, pasi çmimet letrare e kanë humbur besueshmërinë”, – shprehet Luljeta Lleshanaku. Një bisedë duke lexuar e kuptuar katër poezitë, me të cilat u vlerësua në Festivalin Ndërkombëtar të Poezisë në Slloveni, me çmimin “Kristal”</p>
Luljeta Lleshanaku nuk ndalet gjatë tek çmimi, por tek poezia. Biseda përqendrohet tek poezitë që prezantoi në festival. Zbulon atë që fshihet pas universales, të kaluarën, ngjarjet që kanë ngecur në kujtesë, ndjesitë, perceptimet vetjake. “Nuk ka rëndësi se ku je, gjithkund do të marrësh në shpinë atë çka është e jotja, çka përbën esencën tënde dhe kësaj vetëm i shtohen disa shtresa informacioni”, – pohon ajo.</p>
Juria i vlerësoi poezitë e tua për “metaforën e fuqishme, mprehtësinë dhe temën universale të trajtuar me shumë finesë”. Si arrihet deri atje? Si shmanget uni?</p>
Është çështje stili. Secili prej nesh ka një stil të vetin të foluri, të ecuri, të veshuri, të formulimit të mendimit, siç ka edhe një stil të vetin perceptimi.</p>
Dikush përpiqet të fokusohet në logjikën e momentit e dikush tjetër në logjikën vertikale të gjërave, duke krijuar analogji dhe përgjithësime. Unë i përkas më shumë kësaj të fundit. Një nga poetet që kam takuar kohët e fundit, e cila vërtet arrin ta shmangë mjeshtërisht “un-in”, është Wislawa Szymborska, nobelistja polake.</p>
Zakonisht, kjo lloj poezie ka rrezikun e vet, sepse mund të dobësojë intimitetin me lexuesin dhe mund të tingëllojë deklamative, pasi toni i poezisë merr përsipër të dëshmojë një të vërtetë të përbashkët, por, kur është e gjetur, ajo ka fuqinë e vet të pakundërshtueshme. Fundja, “lënda flet vetë” thonë latinët.</p>
Duke lexuar vargjet e katër poezive, për të cilat u vlerësove në Slloveni, shquan poeten që shpesh kthen kokën pas tek “shoku i bankës në shkollën fillore”, “lodrat e prishura”, “lutjet në familje”.</p>
Në argumentin e zgjeruar që juria dha ishte një përcaktim i tillë: “Poezia e Lleshanakut zhvillohet në kuotën zero, nga ku mund të shikosh në të gjitha drejtimet në të njëjtën kohë”, që do të thotë se nuk ka ndonjë kuotë kohore të përcaktuar qartë. Megjithatë, pa dyshim që shumë prej imazheve duken sikur kanë ngecur në kujtesë.</p>
Fjala vjen, është fakt që kam pasur një shok banke, një djalë i cili vuante nga një sëmundje e pashërueshme zemre kur kam qenë fëmijë (mua më ulnin vazhdimisht në bankë me dikë që nuk hapte gojën, ngaqë isha shumë problematike vetë).</p>
Arsyeja që unë e mbaj mend është mënyra sesi trajtohej në shoqëri një qenie e pashpresë, ose siç them në poezi “Me fatin e shkruar në fytyrë”. Nuk kishte rëndësi nëse ishte i paracaktuar me vdekje apo jo. Çështja është se ai ishte një dosje e lexueshme. E mirë apo e keqe, njerëzit lakmojnë të panjohurën, atë që nuk dinë.</p>
Po kështu edhe lodrat e prishura, janë gjithashtu një reminishencë nga fëmijëria: lodrat që im atë na sillte si dhuratë për vit të ri janë një imazh i lidhur me prirjen time të sëmurë për t’i shkatërruar, në mënyrë që t’i hapja lirshëm ingranazhet e të shihja misterin e funksionimit të tyre. Kurse lutjet në familje ishin lutjet e dëshpëruara të sime më para gjumit, nën zë dhe aq të dëshpëruara sa zor se mund t’i harroj.</p>
Por, të gjitha këto nuk kanë asnjë lloj vlere letrare nëse nuk i përdor me një funksion të caktuar në poezi. Përndryshe, quhet “manipulim” i fakteve jetësore dhe shndërrimi i tyre në fakte letrare. Kështu që, duke i lidhur këtë me pyetjen që më bëtë më parë, mendoj se tema universale nuk e përjashton elementin biografik, por thjesht e vendos në një orbitë më të gjerë.</p>
“Gruaja flokëkuqe që pret përnatë burrin e pirë
do të vazhdojë ta presë kështu edhe njëqind vjet.
Nuk është faji i alkoolit. Ajo ka pritjen e vulosur në fytyrë”
ose
“Vajzat preferojnë martesat larg
për të lënë prapa, të paprekur,
bustin e pesëmbëdhjetëvjeçares”</p>
Kjo është vajza dhe gruaja shqiptare?</p>
Edhe po, edhe jo. Një grua që pret e pret pafundësisht të shoqin pijanec mund ta gjesh gjithkund. Kam njohur gra të tilla, por qëllimi ka qenë që nëpërmjet një argumenti poetik të përgjithësosh imazhin e njerëzve që i nënshtrohen fatit pa u ankuar, pa refuzuar dhe model më të mirë se nënat tona, nuk ke ku gjen. Dhe jo se ishin të dobëta, por se ishin të forta.</p>
Çudia është se ne nuk jemi e nuk kemi qenë kurrë popull fetar (me gjithë atë debat që bëhet për rrënjët tona myslimane apo kristiane, unë besoj se edhe budizmit po t’i kishte rënë rruga këndej, do të kishte ngulur rrënjë); e duke mos qenë të tillë, si është e mundur që njerëzit e pranonin fatin e tyre pa gjetur ngushëllim askund, pa patur një pikë referimi ose një sistem referencial, pa patur qoftë edhe një iluzion të vetëm për t’u mbajtur? Këtë unë e quaj “forcë” karakteri.</p>
Kurse, me “statujën e 20-vjeçares”, mund të them se lidhet nevoja e gjithkujt për identitet. Qoftë edhe konservimi në celuloidin e kujtesës së dikujt me freskinë dhe bukurinë e 15-vjeçares, është nevojë për identifikim.</p>
Martesat larg, përveç kërshërisë ndaj së panjohurës, kishin brenda tyre edhe këtë të dytën. Në qytezën ku unë jam rritur ndodhte kjo. Në fshatra gjithashtu. Kështu që, po, ka patjetër diçka prej femrës shqiptare.</p>
Po Zoti, parajsa, lutja, engjëjt, profetët, besimi, elementë me të cilët ti ndërton poezinë “Misteri i Lutjeve”, janë një qëndrim i yti ndaj fesë?</p>
Tek “Misteri i lutjeve”, në të vërtetë kemi një demitizim të situatës. Kjo poezi nuk jep asgjë mbi qëndrimin tim ndaj fesë. Në një kontekst ironik trajtohet një ambient i njerëzve të harruar prej fatit, të lënë vetëm fillikat në rezistencën e tyre.</p>
Një paralelizëm midis “shkallëve të Jakobit” dhe shkallëve të mbështetura që shërbenin për të rregulluar çatinë, në të cilat hipnin e zbrisnin jo engjëj, por burra që vuanin nga shiatiku; është një kundërvënie ndaj legjendës biblike, komunikimit të Zotit me Jakobin.</p>
Thjesht qëllimi ka qenë të improvizoja një jetë ku nuk ekzistonte asnjë mister tjetër përveç atij njerëzor dhe evidentimit të fuqisë dhe dinjitetit të racës njerëzore, atij mikrokozmosi në të cilin ne jemi mësuar të shohim vetëm anët e errëta.</p>
Dhe kam plot shembuj të tillë në ambientin ku jam rritur. Aty shikon se si pamundësia ose të shkatërron, ose zbulon një hero brenda teje. Në izolim dilemat janë shumë të thjeshta dhe zgjedhjet e pastra.</p>
Çdo të thuash me:</p>
“Ndërsa me njerëzit ishte tjetër gjë
ata i ndërtova vetë. Njerëzit i desha qëllimisht jo deri në fund.</p>
Asnjëri prej tyre nuk preku tavanin e kaltër me kokë, si shtëpitë e lëna në mes, me një plasmas në vend të çatisë kur sapo ka filluar vjeshta e largët e të kuptuarit”</p>
Ideja është se vetëm pas shkatërrimit të diçkaje t’i mund të bësh autopsinë e saj, të gjesh arsyet e vërteta. Kuptimi është liri nga funksioni. Ne kurrë nuk jemi në gjendje të gjykojmë diçka për sa kohë ne jemi pjesë e saj.</p>
Dhe për analogji, në këtë poezi them që edhe dashuritë kanë ciklin e tyre. Kulmi është i frikshëm, sepse pas saj vjen zvenitja dhe humbja e interesit. Madje, magjia e dashurisë është një nga gjërat që shkatërrohet më shpejt, si tepër delikate.</p>
Natyrisht, strofa e fundit është një improvizim, një metaforë, për të treguar atë që më dhemb më shumë dhe ndoshta në dashuri, më shumë se gjithkund tjetër ti je i paaftë të logjikosh qartë, duke shmangur qoftë edhe artificialisht shkatërrimin ose pikën e vdekjes.</p>
Me gjithë këtë pasuri kuptimesh për botën dhe njerëzit që përcjellin pikërisht këto katër poezi, përse duhej të ishte surprizë çmimi “Kristal”?</p>
Po, “surprizë”, tamam kështu thashë, madje shtova se pothuajse e kisha humbur shijen e surprizave. Këtu nuk na ndodh të befasohemi, çmimet letrare e kanë humbur besueshmërinë dhe nuk vlejnë për gjë tjetër përveçse për t’u përfshirë formalisht në CV-të personale (të cilat gjithashtu nuk i lexon askush). Kompromentimi i çmimeve ka krijuar një precedent aq të keq, saqë edhe sikur ta meritosh vërtet atë çmim që të japin, je i prirur të paragjykohesh.</p>
Nuk desha t’i hyj në detaje kësaj çështjeje, pasi ka shumë vend për të folur, por problemi është se kjo situatë i ka zhveshur shkrimtarët nga emocioni dhe energjia e konkurrencës, ku edhe humbja, edhe fitorja kanë kuptim. Një vend që nuk ka konkurrencë (dhe kjo nuk u përket vetëm vlerësimeve apo promovimit letrar) nuk është i motivuar për të bërë përpara.</p>
Meqë ra fjala, një nga urimet më interesante që kam marrë nga një mik i familjes ishte: “…dhe kryesorja është se juria ka qenë e përbërë nga të huaj, gjë që e bën më bindës çmimin!”.</p>
Kjo më sjell në mendje një reklamë të ujit “Trebeshina” në TV, ku pjesë e spotit bëhet një teknik gjerman që nuk merret vesh se ç’thotë në gjuhën e vet, por që na garanton cilësinë e ujit…pikërisht sepse “e tha gjermani”. Kësaj i thonë import kredibiliteti.</p>
Për gati një vit ke qenë në Amerikë. A të ndihmon për të shkruar largësia nga mjedisi yt i përditshëm?</p>
Të njëjtën pyetje, por në kah të kundërt, më bëri edhe një gazetar i “National Public Radio”: “A të frymëzon Las Vegas për të shkruar?”. Çështja është se ne, gabimisht, mendojmë se na duhet qetësi shpirtërore për të shkruar, kur ndoshta është e kundërta. Fjala vjen, unë jam sorollatur muajt e parë pa shkruar asgjë, sepse, siç u thosha edhe kolegëve të mi “më mungonin ata dyzet qentë që më lehin në bark”.</p>
Mbase janë pikërisht pakënaqësia, zemërimi, instinkti i mbijetesës, rezistenca ndaj padrejtësisë, frika (të cilat për fat ky vend na i fal me bollëk), mekanizmi nxitës ose motori i ideve. Nuk është se jemi programuar me luftë që në gjen, por jemi akoma një popull që ndeshet me një jetë të vështirë.</p>
Ajo që mund të them me siguri në rastin tim, është se nuk është realiteti fizik ai pas të cilit ndihem e lidhur fort. Realiteti fizik konsumohet shumë shpejt, me gjithë bukuritë dhe të veçantat që të ofron një vend i huaj.</p>
Përvojat më interesante për mua kanë qenë bisedat me njerëzit, si fjala vjen emigrantët latinë që merreshin me punë të dorës së dytë e që kanë kapërcyer kufirin ilegalisht, duke marrë me vete vetëm disa fotografi familjare dhe muzikë; apo historitë e tre-katër brezave të familjeve amerikane (megjithëse vetë amerikanët përpiqen t’i harrojnë), para të cilave, nganjëherë historitë tona të komunizmit duken të rëndomta e pa sensin më të vogël të aventurës.</p>
Secili ka diçka interesante brenda vetes, edhe pse nuk është i vetëdijshëm për këtë. Pra, nuk ka rëndësi se ku je, gjithkund do të marrësh në shpinë atë çka është e jotja, çka përbën esencën tënde dhe kësaj vetëm i shtohen disa shtresa informacioni.</p>
Çfarë i ofron Amerika poetes?</p>
Mund të them se viti që shkoi qe i mbarë për sa i përket promovimit. M’u dha një bursë njëvjeçare si shkrimtare në institutin “Black Mountain” në Universitetin e Nevadës – një bursë që ata e japin për tre shkrimtarë konkurrues nga e gjithë bota, çdo vit.</p>
Në të njëjtën kohë dhashë disa prezantime, intervista në radio, botime në dhjetë revista të tjera letrare amerikane, pjesëmarrja në një antologji të poezisë amerikane të shek XXI që del së shpejti, dhe kryesorja, në janar del nga shtypi libri i ri me poezi i botuar nga i njëjti botues amerikan, që botoi dhe librin e parë “Fresco”. Këto edhe të tjera, për të cilat do të flas kur t’u vijë koha.(Shekulli)</p>
Ky artikull eshte marre nga: http://www.albaniasite.net/?p=22834. Per me shume artikuj te ngjashem vizitoni: http://www.albaniasite.net/?p=22834