Re: Pjese interesante nga librat qe keni lexuar
André Gide
Kënetat.
Titiro ble një akuarium; e vendos në mes të dhomës më të gjelbër dhe i gëzohet mendimit që gjithë pamja përreth është përqëndruar aty. Shton vetëm lyshtër dhe ujë; në lyshtër është gjithë një botë e panjohur që gëlon dhe e argëton; në këto ujra përherë të turbullta, ku dallohet vetëm çfarë i afrohet xhamit, i pëlqen të vërejë përzierjen e dritë hijes që këtu shembëllen më e verdhë e më gri, dritë ndërfutëse, përshkon të çarat e persianës së mbyllur. Ujra gjithmonë e më të gjalla nga sa përfytyronte…
Në këtë pikë hyri Richard; më ftoi për drekë për të shtunën. Isha i lumtur t’i përgjigjesha që pikërisht atë ditë isha i zënë me punë të tjera në provincë. U duk mjaft i befasuar dhe iku pa shtuar gjë tjetër.
Dola thuajse menjëherë edhe unë, pasi hëngra një mëngjes të varfër. Shkova të takoja Etienne që po korrigjonte bocet e komedisë së tij. Më tha se bëja mirë që po shkruaja Kënetat, sepse, sipas tij, nuk isha i prerë për dramat. Ika. Rrugës ndesha Rolandin që më shoqëroi deri te Abeli. Atje gjeta Claudius dhe Urbain, poetët; ishin duke pohuar se nuk qe e mundur të shkruheshin më drama; asnjë prej të dyve nuk pranonte arsyen e tjetrit, megjithatë ranë në ujdi për të hequr qafe teatrin. Madje më thanë se bëja mirë të mos shkruaja më vargje, sepse nuk ia dilja dot mbanë. Hyri Theodore, pastaj Walter, që mezi e duroja; dola; edhe Roland doli me mua. Sapo në rrugë, i thashë: “Ç’ekzistencë e papërtypëshme! Ju e duroni i dashur mik?”.
“Mjaft mirë”, më tha. “Po përse i padurueshëm?”.
“Mostjetër ngaqë mund të jetë ndryshe dhe nuk është. Të gjitha veprimet tona janë kaq të parashikuara saqë edhe një dikush mund t’i bëjë dhe duke përsëritur fjalët tona të djeshme mund të formojë frazat e të nesërmes. Abel pret të enjte; do të kishte mbetur i mrekulluar sikur të mos shikonte të mbrrinte Urbain, Claudius, Walter e ju po aq sa edhe ne sikur te mos i kishim gjetur në shtëpi! Oh, jo pse po ankohem, por ngaqë s’mund ta duroj më; nisem, shkoj të bëj një udhëtim”.
“Ju”, tha Roland, “bah! Ku dhe kur?” kuptoni, po të dija se ku do të shkoja dhe përse, nuk do të dilja jashtë penës sime. Nisem, për tu nisur ; objektivi im është befasia në vetvete, e papritura – kuptoni? E papritura! Nuk ju propozoj të më shoqëroni sepse do të vijë me mua Angele – po, përse nuk mendoni edhe ju për një udhëtim, s’ka rëndësi për ku, lerini tëpashërueshmit të kalben”.
“Nëse më lejoni”, thotë Roland, “nuk jam si ju; kur nisem më pëlqen të di ku shkoj”.
“Zgjidhni atëhere! Ç‘tju them? Afrikën! E njihni Biskran! Mendoni për diellin në hapësirat e rërës! Dhe palmat! Roland! Roland! Karvanxhinjtë e deveve. Mendoni se ky diell, i njëjti që e shikojmë kaq të mjeruar sipër çative, pas pluhurit dhe qytetit, ndriçon atje posht, e se çdo gjë është në dispozicion! Do të rrini përgjithmonë duke pritur? Ah! Roland. Këtu mungesa e ajrit, përveç mërzisë të ndiell edhe gjumë; nisesh?”.
“I dashur mik”, tha Roland, “ndoshta atje posht më presin befasira të këndëshme; por m’i lidhin këmbë e duar punët e tepërta – pëlqej të mos kem shumë dëshira. S’mund të shkoj në Biskra”.
“Por, duhet pikërisht për t’i braktisur, këto punë që të ndalojnë. Atëhere pranoni të jini gjithmonë i kushtëzuar? Për mua, kuptoni, është njësoj mirë; unë nisem për një udhëtim tjetër; mendo, ndoshta jetohet njëherë të vetme dhe me sa duket zona tënde në përdorim është e vogël!”.
“Ah mik i dashur”, tha ai, “mos këmbëngulni më tej, arsyet e mija janë mjaft serioze dhe hulumtimet tuaja më lodhin. Unë s’mund të shkoj në Biskra”.
“Atëhere e lemë më mirë”. I thashë unë, “ja, unë mbrrita në shtëpi, lamtumirë për tani… e nëse nuk e kini besdi, të paktën të lajmëroni për nisjen time gjithë të tjerët”.
Hyra në shtëpi.
Në orën gjashtë erdhi miku im i shtrenjtë Hubert. Vinte nga një takim për çështje sigurimesh shoqërore. Tha:
“ Më kanë folur për Kënetat!”.
“E kush?” pyeta i pezmuar.
“Disa miq…e di? Nuk është pëlqyer kushediçë; madje më kanë thënë se do të bëje mirë sikur të shkruaje tjetërgjë”.
“Atëhere mbylle gojën”.
“Po, rifilloi ai, unë nuk marr vesh shumë. Unë dëgjoj; por, nga çasti që të dëfren të shkruash Kënetat…”
“Nuk argëtohem” thirra, “shkruaj Kënetat sepse…e pastaj folëm për diçka tjetër…nisem për një udhëtim”.
“Bah!” lëshoi një klithmë Hubert.
“Po”, thashë. “Është e nevojëshme nganjëherë të ikësh nga qyteti. Nisem pasnesër dhe nuk di për ku … vjen me mua edhe Angele”.
“Si?! Në moshën tënde!”.
“Oh, i dashur mik, është ajo që më ka ftuar. Nuk të ftoj për shoqërim sepse e di që je mjaft i zënë…”.
“E pastaj…pëlqeni të rrini vetëm… kaq. Do të na mungoni për shumë kohë?”.
“Jo shumë; jemi të kushtëzuar nga koha dhe paratë. Por e rëndësishme është të lesh Parisin; nga qytetet dilet vetëm me mjete drastike; me trena të shpejtë; gjëja më e vështirë është tu shpëtosh rrethinave.” U ngrita më këmbë dhe fillova të ecejakem parambrapa, i rrëmbyer: “ Sa ndalesa para se të shfaqet hapësira e fushave! Në çdo ndalesë zbresin njerëz; është sikur të hidhesh para se të fillojë nisja; vagonat boshatisen. Udhëtarët! Ku janë udhëtarët? Ata që mbeten shkojnë për punë; dhe fattorino, makinistët, ata, që shkojnë deri në fund të botës, mbeten te makinat. Matanë, në fund të fundit, është një qytet tjetër. Fushat! Ku janë fushat?”.
“Miku im”, tha Hubert, duke filluar edhe ai të ecejaket, “po e tepron. Fushat fillojnë ku mbarojnë qytetet. E thjeshtë”.
Rifillova:
“Por, i dashur mik, fakti është që qytetet nuk mbarojnë kurrë; mbarojnë ato fillojnë rrethinat…më duket se harron rrethinat – gjithë sa shtrihet midis dy qyteteve. Shtëpi aty këtu, të shkëputura, gjëra akoma të neveritëshme…zvarritje qytetesh, kopështe! Dhe shpatinë buzë rrugës. Rruga! Atje duhet shkuar, e, të gjithë, e jo gjetiu…”.
“Duhet ta futësh te Kënetat”, tha Hubert.
Dola papritur nga menteshat:
“Nuk ke për të kuptuar kurrë gjë, i mjeri mik, mbi arsyet e të qenit të një poeme? Mbi natyrën e saj? Mbi prejardhjen e saj? Një libër...Hubert është i mbaruar, plot, i lëmuar si një vezë. E pamundur të futësh diçka, madje as edhe një majë gjilpëre, nëse nuk ushtron dhunë, sepse forma e tij do të kreshpërohej”.
“Atëhere veza tënde është plot?”, e rimori fjalën Hubert.
“Por, miku im i dashur”, thirra, “vezët nuk mbushen, vezët lindin plot...nga ana tjetër, kjo është te Kënetat...Pastaj, tingëllon si një budallallëk kur dëgjoj të thuhet se bëj mirë sikur të shkruaj gjë tjetër...marrëzi! Kupton?...të tjera gjëra! Ndërkaq sa për fillim, s’mëtoj më shumë, vetëm se nuk kuptoni që pjerrësitë e këtushme janë kudo, rrugët tona janë të shënuara, edhe punët tona. Mbetem këtu sepse askush tjetër nuk dëshiron, zgjodha një subjekt për tu rraskapitur, dhe Kënetat sepse jam absolutisht i bindur se nuk ekziston asnjë skamës tjetër që të vijë për të punuar tokat e mija; është kjo që kam dashur ta shpreh te fjalët: Unë jam Titiro dhe vetmitar. Unë ta kisha thënë por ti nuk ia ke vene veshin... e pastaj, sa herë të jam lutur të mos më flasësh kurrë për letërsinë! Përsa,” vazhdova për tu shmangur, “këtë mbrëmje do të shkosh nga Angele? Ka pritje”.
“Letrarë...jo”, mu përgjigj, “nuk më pëlqejnë, ti e di, këto takime të buitëshme ku s’bëhet gjë tjetër veç llafazanërisë, kisha përshtypjen se edhe ty të merrej fryma”.
“Është e vërtetë”, iu përgjigja, “ por nuk dua të ndihet keq Angele; më ka grishur. Pastaj, dua të takoj Amilcarin për t’i thënë se mbytesh. Salloni i Angele është tepër i vogël për mbremje. Do të përdor madje edhe fjalën i vogël; ... dhe mandej e kam të nevojëshme të flas me Martinin”.
“Bëj si të duash”, tha Hubert; “unë po iki; Lamtumirë”.
Iku.
Mblodha letrat e mija; drekosa; ndërsa hëngra mendova për udhëtimin; i ripërsëritja vetes: “Akoma edhe një ditë!”. Thuajse në fund të ngrënies u ndjeva kaq shumë i emocionuar nga propozimi i Angele sa e quajta për detyrë t’i shkruaja këto fjalë: “Perceptimi fillon, aty ku parandjenja mbaron; që këtu nevoja e udhëtimit”.
Pastaj, pasi i dhashe fund shkrimit te letrës u nisa drejt shtëpisë së saj ngadalë ngadalë.
....
Shënim i shkurtër për autorin.
André Gide (çmimi Nobel – 1947) është nga përfaqësuesit që ndikoi sa letërsinë e shekullit të kaluar aq edhe lexuesit. Ndikimi i tij u shtri në dy breza njëherësh, atë surrealist (mbaj mend se kam shkruajtur diçka për këtë rrymë në forum) si dhe atë ekzistencialist. Ka lënë një gjurmë të thellë në kulturën dhe zakonet bashkohore dhe letërsia e tij tingëllon gjithmonë kohanike.
“Bota do të shpëtojë nëse do të mund të jetë vetëm me shpirtra të panënështruar. Pa ata, qytetërimi tonë do të kishte marrë fund, e njëherësh do të mbaronte edhe çdo gjë që duam e që e bën të qenët mbi tokë një sekret të përligjur. Këta janë kripa e tokës...” Fjalë në të cilat shprehet botkuptimi ekzistencialist i autorit.
Zgjodha këtë fragment sepse ka mjaft ide interesante dhe mendime që janë thuajse thelbi i çfarë autori kërkon të shprehë, e njëherësh shprehen më mirë marrdhëniet e autorit me veten e tij dhe idetë.
