Si sot e 587 vite më parë, me 25 korrik 1431 ose sipas kalendarit arkaik Ortodoks 6936 ka vdekur në Manastirin e Hilandarit tek Kulla e Shën Gjergjit aty ku janë sot gërmadhat e Pirgut Arbanas- Reposh Kastrioti, vëllai i dytë më i madh i Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti –Skënderbeu. Dihet që emrat mund të tingëllojnë sllave, por nuk është ashtu po ta gjykojmë nga koha. Edhe sot ka plot shqiptarë me emra grekë, turq, apo anglo-amerikanë, por kjo nuk do të thotë që janë grekë apo turq apo anglo-amerikanë apo italianë. Problemi i emrave është dobësi e shqiptarëve që kanë dëshirë të venë emrat e kohës përkatëse.
Krahas kundërshtive dhe kryesisht të disa analistëve katolikë të cilët për arsye nga më të ndryshme theksojnë se Familja e Heroit Kombëtar ishte katolike, mund të them se historia e jashtëzakonshme e Familjes së Kastriotëve të kësaj familjeje që nuk kishte gjak mbretëror apo gjak blu, por që zotëronte Matin, Dibrën, Fushën e Tiranës me gjithë kodrinat në mes dhe që dilte deri në bregdet përfshi Currilat dhe Kepin e Rodonit, por me kryeqytet Krujën- ishte një familje tërësisht ortodokse nga të dy prindërit Gjon Kastriotit apo siç e thërrisnin bashkëkohësit –Gjon Dibrani dhe nga e ëma Vojsava Triballa e bija e Marie Muzaka-s ashtu siç e jep Gjenealogjia e Muzakajve.
Pa u përfshirë në debatet e Mustafa Nanos, i cili flet marrëzira kur përmend se Heroi ynë Kombëtar ishte sllav apo serb, mund të them se faktet janë aq të qarta që Familja Kastrioti ishte Epirote-arbër dhe jo sllave, sa që vetëm një antishqiptar apo ndonjë që kërkon të bëhet i famshëm me budallallëqet që flet mund të shprehet nëpër media. Për fat të keq disa Media përdorin `intelektuart katundarë` për të realizuar disa nga qëllimet e tyre –për këtë rast aspak patriotë.
Sipas Historisë Reposh Kastrioti i dërguar peng tek Sulltani i asaj kohe Murati i dytë (1421-1444) kthehet rreth viteve 1426 në kohën kur i ati Gjon Kastrioti së bashku me të katër bijtë e tij bleu adelfatet (janë të drejtat e një personi për të qëndruar në Manastir ortodoks dhe për të marrë ndihma prej burimeve të Manastirit. Adelfati është i vlefshëm në emrin e vetë personit dhe nuk mund të transferohet apo të trashëgohet nga një tjetër), duke siguruar të drejtat për të ardhur në Manastirin Hilandar në Malin Athos ( në shqip Mali i Atit), në kullën e Shën Gjergjit që sot quhet Pirgu Arbërit ose Arbanas për nder të tyre.
Reposh Kastrioti duke u vendosur në Manastirin e Hilandarit dhe duke marrë miratimin dhe zotimet nga ana e Manastirit u bashkua me vëllazërinë e Hilandarit, ku edhe vdiq në 25 korrik 1431.
Më vonë, dhe i ati Gjon Kastrioti u vendos në Manastir si Murg me emrin Joakim, ku jetoi aty deri në 1437 dhe vdiq me 4 Maj 1437 po aty në Manastir.
Kjo i jep përgjigje dhe pyetjes së çfarë feje kishte Familja Kastrioti (Slijepčević, Đoko M. (1983). Srpsko-arbanaški odnosi kroz vekove sa posebnim osvrtom na novije vreme (in Serbian). Himelstir. p. 45. Retrieved 7 July 2011.)
(Petković, Sreten (2008) [1989], Hilandar (in Serbian), Belgrade, p. 21, iSBN978-86-80879-78-9).
Sipas një burimi tjetër të njohur Gjon Kastrioti dhe bijtë e tij.. “siguruan një vend si refugjatë për ti shpëtuar invazionit Osman, dhe në 1426 dhe 1430 realizuar një marrëveshje ose adelphat për të gjithë jetën për të përdorur Kullën e Shën Gjergjit në Manastirin e Hlandarit në të katër bijve të tij. Njëri nga ata vdiq më 1431 dhe vetë Gjon Kastrioti hetoi aty si murgu Joachim dhe vdiq në vitin 1437“. Të gjitha këto fakte dëshmojnë lidhjet afat- gjata midis lordëve feudalë Arbër dhe laurës imperiale serbe të asaj kohe“ (http://www.doiserbia.nb.rs/Article.aspx?iD=0350-76530637081B&AspxAutoDetectCookieSupport=1).
Sipas Marin Barletit në librin e tij “Jeta dhe Veprat e Princit Epirot Gjergj Kastrioti Skënderbeu“ për Reposh Kastriotin thotë kështu:… “ vëllai i tij Reposhi , u kthye nga Kostandinopoja dhe u fut menjëherë në Manastir duke thënë se konvertimi në turk (mysliman) ishte një krim që nuk lahej dot përveçse të mbyllej në Manastir për gjithë jetën..“
Sipas një burimi tjetër ~ Shtetin e Gjon Kastriotit e përshkonin rrugë tregtare shumë të rëndësishme. Ndër to, ne rrafshin perëndim-lindje me te rrahurat ishin dy. Njëra rrugë lidhte viset bregdetare me Prizrenin, që duhet të ketë qenë qendra administrative e shtetit të Gjon Kastriotit. Në këtë qytet të lashtë kryqëzoheshin rrugë tregtare shumë të rrahura dhe që shkonin në drejtim të Prishtinës, të Pejës, të Tetovës etj. Traseja e rrugës së dytë kalonte nga bregdeti nëpër krahinën e Matit, vijonte në drejtim të Dibrës dhe ndiqte rrjedhjen e sipërme të lumit Vardar për të arritur ne Shkup. Në dokumentet mesjetare këto dy rrugë janë shënuar me emra të ndryshëm të qyteteve nga ato kalonin: rruga e Lezhës, rruga e Prizrenit, rruga e Prishtinës dhe rruga e Shkupit. interesat ekonomike e tregtare të Gjon Kastriotit shtriheshin edhe përtej zoterimeve të tij, në Fushë-Dardani, madje edhe përtej Shkupit, ku mund të bliheshin argjend, plumb e hekur si dhe drithë me çmime më të ulëta se ne rajonet e tjera, prodhime bujqësore të viseve të ngrohta, si pambuk, oriz, susam etj. Kështu shpjegohen, p.sh., lidhjet e tij me manastirin e Hilandarit në Malin e Shenjtë, që gjendet në brigjet e detit Egje. Këtij manastiri, Gjon Kastrioti i dhuroi në vitin 1426 dy fshatra nga pronat e veta në rajonin e Gostivarit, i bleu pirgun e Shën Gjergjit (i njohur edhe me emrin Pirgu Shqiptar) dhe në këtë manastir një nga djemtë e tij, Reposhi, e kaloi jetën si murg derisa vdiq më 25 korrik 1431. Në epigrafin e varrit, Reposhi mban titullin e lartë fisnik.
Sipas një burimi tjetër përsëri, përmendet emir ivan (Gjon) Kastrioti sipas burimeve sllave Gjon shqiptohet si ivan (SDS = Slavic Documents) HM.SDS.82 and 105., dhe Reposh, Konstandin dhe Giurg (Gjergj) http://library.ohio-state.edu/record=b2234497~S7 and http://library.ohio-state.edu/record=b2231916~S7.
Në marrëveshjen (adelfat) e vitit 1426 janë firmat e Gjon Kastriotit, Reposh Kastriotit, Gjergj Kastriotit, dhe Kostandin Kastriotit. Në Aktin e Dytë, firma e Stanisha Kastriotit mungon. Ndoshta për shkak se Stanisha si djali më i madh ka qëndruar në Kostandinopojë dhe është martuar aty me një turkeshë sipas disa burimeve dhe ishte konvertuar në islam. Pra, në marrëveshjen e dyte (adelfat), janë firmat e tre vëllezërve së bashku me firmën e Gjon Kastriotit. Nga ana e Manastirit të Hilandarit ka qenë përgjegjës Murgu Athanas (Zivojinovic refers to it as “82,” and it is described as “82” in our online library catalog:
Në këmbim, Gjon Kastrioti i dhuronte Manastirit Hilandar dy fshatra. Sipas `Acteve të Hilandarit` fshatrat Radostushë, Trebishtë dhe Kisha e tyre. Në këmbim Gjon Kastrioti bleu të drejtën për të jetuar dhe varrosur aty me të tre bijtë si dhe dha 60 florinj për të blerë Kullën e Shën Gjergjit brenda Manastirit Hilandar. Të dy aktet e Hilandarit të blerjes së të drejtës për të jetuar dhe vdekur në Manastir dhe blerjen e Kullës me 60 florinj nga Gjon Kastrioti dhe tre bijtë të firmosura nga Murgu Athanas (Afanasijev), janë zbuluar nga historiani rus Grigorieviç më 1848.
Në se në aktin e parë të blerjes ishin firmat e katër bijve së bashku më të atin Gjon Kastrioti, më 1426, në aktin e dytë të vitit 1430 (si duket për të paguar qiranë) janë firmat e tre bijve dhe të Gjon Kastriotit. Firma e Stanishës mungon. Kjo tregon se Stanisha qëndroi në Kostandinopojë ishte martuar aty me një turkeshë pasi ishte konvertuar nga ortodoks në besimin islam.
Mendohet se, në Hilandar duhet të jenë eshtrat e katër bijve dhe të Gjon Kastriotit. Atë që janë varrosur aty janë Reposh, Kostandin dhe Gjon Kastrioti. Mendohet se mund të jetë varrosur dhe Heroi Kombëtar aty fshehurazi. Këtë mund ta shpjegojmë më poshtë.
Sipas një dokumenti tjetër thuhet: “ Familja e Gjon Kastriotit përbëhej nga katër djem dhe pesë vajza. Vëllai i madh i Gjergjit (Skënderbeut), Reposhi përfundoi murg në gadishullin e Malit të Shenjtë pranë Selanikut, në manastirin e Hilandarit, ndërtuar në shekullin XI. Në arkivën e këtij manastiri ruhen dy dokumente që lidhen me emrin e Gjon Kastriotit. Në një dokument të vitit 1426 thuhet se: “Gjon Kastrioti me katër djemtë e tij, Stanishin, Reposhin, Konstantinin dhe Gjergjin, i falën Manastirit të Hilandarit katundet e krahinës së Rekës në Dibër, Radostushën dhe Trebishtin.
Në dokumentin e dytë të padatuar thuhet se, igumeni i Manastirit të Hilandarit i shet Pirgun e Shën Gjergjit, Gjon Kastriotit dhe tre djemve të tij, Reposhit, Konstantinit dhe Gjergjit për 60 florinj”. Ky pirg mban edhe sot emrin “Pirgu i Shqiptarëve”. Studiuesi serb, Sreten Petkoviç, në librin e tij “Chilandar” shkruan se, në vitet 1430-’31, Reposhi, vëllai i të famshmit Skënderbe, nga familja shqiptare e Kastriotëve, u varros në një varr të ndodhur në narteksin e brendshëm të kishës, në murin verior.
Shën Gjergji dhe shenjtorët Simeon dhe Sava, bashkë me Virgjëreshën, janë pikturuar në muret sipër për nder të shpirtit të tij. Piktori anonim i afreskut duket i një talenti modest. Sipas studiuesit të njohur kroat, Milan Shuflaj, mbi varrin e Reposhit, i varrosur në brendësi të objektit kryesor të manastirit të Hilandarit, në kishën e Shën Mërisë, është gdhendur identifikimi historik “Duka i ilirëve”. Pra, autorë serbë me emër, citojnë Kullën e Shqiptarëve, blerë nga princi shqiptar Gjon Kastrioti, si dhe faktin e varrosjes së Reposhit, nga familja e famshme shqiptare e Kastriotëve, në Manastirin e Hilandarit në Malin e Shenjtë. Monumentet shprehin historinë, e për këtë duhen studiuar e dokumentuar dhe sigurisht, duhet realizuar edhe mundësia e ekspozimit të tyre në muzetë tona kombëtare“( http://diskutime-shqiptare.fr-bb.com/t4906-djali-i-skenderbeut-eshte-varrosur-ne-manastrin-i-hilandarit).
Fakti i fundit i jetës së Reposh Kastriotit është Epitafi mbi varr: `Robi i Zotit Reposh Kastrioti , Dukë i ilirisë“ ose siç gjendet në serbisht ~»Prestavi se rab’ božii Repoš’, douks’ ilirskii, 6939« (https://en.ëikipedia.org/ëiki/Victor_Grigorovich), (Mirjana Živojinovic, Svetogorske kelije i pirgovi u srednjem veku (Beograd, 1972), 106-107, 117.).
Sot ky mbishkrim nuk ekziston sepse në 2010 kulla e Shëngjergjit u dogj rastësisht apo me qëllim. Sipas shkrimeve të vitit 2000 në një gazetë serbe e cila thotë:
“Hyllenderi u dogj se pari, mu tek muret e “Arbanas Pirg” dhe gurët e varrit të Jovanit dhe Reposh Kastriotit, fisnike Serb nga Shqipëria, përkatësisht baba dhe vëlla të Gjergj Kastrioti, i njohur më shumë si Skënderbeu. Diçka e ndaloi dorën e zjarrvënësit tamam tek vendi që zbulon gënjeshtrën mbi origjinën e “Heroit Shqiptar.” Ka provë më të mirë se vendet ku ruhet historia Serbe janë të shenjta?“.
Artikullshkruesi shqiptar i asaj kohe të vitit 2000 në kundër përgjigje ndaj gazetës serbe shkruan gjithashtu: “Zjarri i Hyllenderit nuk dogji të vërteten qe Jova-n (Gjon) Kastrioti kishte 9 fëmije me Vojsavën, Repos (Rrapush), Stanisa (Stanish), Kostandin dhe Djuradj (Gjergj), të përmendur në këtë rend në kronikat e Athansios, murg në manastirin e Hyllenderit; dhe 5 vajza- Mara, Jela (Gjela), Andjelija (Angjelina), Vlaitsa (Vllazka) dhe Mamica.
Është shkruar se Mara u martua me Stefan Cernojevic, Vllazka mori Stefan Balshen. Djali i vetëm i Skënderbeut u martua me Irinen, vajzë e Lazar Brankovicit dhe mbesë e Gjergj Brankovicit. Ky informacion është verifikuar nga Karl Kopf, historian, etnograf dhe arkeolog që u morë me pemën gjeanologjike të kastriotëve nga mesi viteve 1800 ne Akademinë Imperiale të Shkencave në Vjenë.
Zjarri ne Hyllenderi kurseu kapelën (kishën) kryesore, ku në nartheksin e brendshëm që rrethon afreskun e Virgjëreshës me Krishtin, ndeshën pikturat e Shen Simeonit (Stefan nemenjes) dhe të birit Shën Sava, me nënshkrimin poshtë tyre : Dhuruar nga shërbëtori i Zotit repos 6936″ (1431) – një dëshmi autentike që vëllai me i madh i Skënderbeut ishte “murg” ne Hyllender para se të vdiste. Mbase ndonjërit mund t’i duket ky zjarr një rastësi, pikërisht në kohën e luftës së Shqiptarëve të Kosovës dhe Maqedonisë për vetëvendosje. Jo mua. Është e qartë se me këtë vepër i kanë prerë rrugën zbulimit të një të vërtete madhore.
Testi ADN/DNA i mbetjeve ne varrin e Car Dushanit dhe njërit prej Kastriotëve të konfirmuar (vëlla/baba) do duhej për të konfirmuar me saktësi shkencore në se Skënderbeu dhe jo tjetër fisnik shqiptar shtrihej në atë varr. Kësaj ja kanë prerë udhën. Djegia është mënyra e vetme.“
Problemi tjetër qëndron edhe në vend ndodhjen e eshtrave të Heroit Kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu sepse sipas fakteve të të dy Akteve të Hilandarit, eshtrat e Skënderbeut duhet të jenë varrosur po aty në Hilandar sepse kështu janë bërë dokumentet. Kjo hedh poshtë frazat e Marin Barletit i cili ishte katolik dhe përmend vetëm faktin se Skënderbeu u varros në Kishin e Shën Kollit Lesh, dhe se kur erdhën turqit hapën varrin dhe i morën kockat për hajmali. Por dihet që Kisha e Shën Kollit (Shën Nikolla ka qenë në periudha të ndryshme edhe ortodokse edhe katolike, dhe kishte në varrezat e saj vende për varreza ortodokse dhe katolike.
Këtë e pohon vetë Marin Barleti kur thotë se: “Heroi u varros sipas riteve të të parëve të tij“… pra jo sipas riteve katolike se ndryshe, përse do të përmendte ritet e varrimit? Dihet se popullata qytetare dhe fshatare në atë kohë ishte ortodokse në të gjithë Arbërinë dhe Epirin me përjashtim të qyteteve Lezhë, Shkodër, Drisht, Tivarr Durrës, të cilat kishin nga dy lloj kishash-katolike dhe ortodokse në atë kohë.
Së fundmi, Historia e Reposh Kastrioti hedh dritë për origjinën tërësisht Arbër-Epirote e Familjes Kastrioti në kundërshtim të plotë me të dhënat e Schmid dhe të disa historianëve e pseudo-historianëve të tjerë, sepse këtë e pranojnë dhe vetë serbet duke e pranuar së pari që Gjon Kastrioti ishte Arbër-epirot.
Sa për Stanishan disa thonë se ai nuk u konvertua në islam, por qëndroi në Kostandinopojë dhe ka vdekur rreth viteve 1440. Hamza Kastrioti u konvertua në islam në 1457. U burgos në Napoli por u martua në 1458 me një serbe pasi u ri konvertua në kristian me emrin Danilo (Dhanil) dhe së bashku me gruan e tij Elena shkuan në Kostandinopoje tek shtëpia e babait-Stanishës.
Vendi dhe shtëpia ku ata qëndruan nuk dihet. Sipas një burimi tjetër: “Hamzai u kap i gjallë dhe u dërgua në paraburgim në Napoli me akuza për tradhti. Ai u lirua më vonë dhe shkoi me gruan e tij dhe fëmijët për në Perandorinë Osmane, ku ai vdiq si lypës në fillim te viteve 1460“(https://sq.wikipedia.org/wiki/Hamza_Kastrioti).
Interesant është fakti që Reposh Kastrioti ka lënë një dorëshkrim të shkruar në arbërisht, por me germa cirilike (ndoshta dhe greke). Ky dorëshkrim nuk dihet se ku gjendet, por murgjit që e kanë parë thonë se Dorëshkrimi i lënë nga Reposh Kastrioti flet për Historinë e Familjes. Shpresojmë ta gjemë dhe kërkojmë ndihmën e vëllezërve shqiptarë në Maqedoni dhe Kosovë, sepse do të ishte një fitore e madhe në zbulimin e të vërtetave.