Gra nen vel: Nga Michelle Raghdde Nouri
Gra nen vel
Udhetim ne universin myslyman. Si jetohej ne qytetin e Sadamit ku te gjitha grate mbanin vel, po ku ne mbremjet private, nuk ishte mekat te tregoje trupin edhe ne syte e burrave te tjere.
Nga Michelle Raghdde Nouri
Michelle Raghdde Nouri
16 vitet e para te jetes sime i jetova ne Bagdad dhe me pas u transferova ne Evrope: nje jete dhe nje zemer e ndare pergjysme, mes lindjes dhe perendimit, mes babait tim iraken dhe nenes sime cekosllovake (sot Republika Ceke), mes nje kulture deri diku te ashper dhe nje tjetre teper liberale. Kohet e fundit kam qene shume e zene me emisionet televizive, e ftuar me cilesine e analistes ne mbrojtje te te drejtave te grave ne Vendin tim dhe ne shume raste kam mundur te verej se si perendimi ka prirjen ta pergjithesoje boten islamike duke e shnderruar ate ne nje realitet te vetem. I vetmi fill i kuq qe i bashkon te gjitha vendet arabe eshte besimi, por eshte pikerisht perdorimi dhe interpretimi i Kuranit ai qe krijon dallime te rendesishme. Irani dhe Iraku, per shembull, megjithese jane fqinje dhe qe te dy islamike, nuk jane aspak njelloj. Ne Iran, besimi eshte rregulli i vetem dhe i gjithepushtetshem i jetes, i cili zbatohet kudo dhe per kedo, qe skllaveron burrat, por me ne vecanti dhe me eger grate, te cilat konsiderohen me shume si sende sesa si qenie njerezore. Per pasoje, une nuk shoh ndonje dallim te madh mes brezit te dliresise se perdorur ne perendimin mesjetar dhe te mbathurave me nje vrime ne mes, qe shiten ende sot ne dyqanet e te brendshmeve ne Iran.
Te jesh grua ne Bagdad
Po si jetojne grate irakene? Se pari duhet te bejme nje dallim mes grave qe jetojne ne rrethina ose ne qytetet e tjera te vendit dhe atyre kryeqytetase, te cilat megjithese me te shpenguara, nuk gezojne te drejta, sepse rregullat flasin nje gjuhe te vetme me te gjithe seksin femer. Kurani, te cilit i referohen te gjithe myslymanet, perkunder interpretimit qe desherojne burrat, te cilet shpesh perdorin fjale Allahu, duke i perdredhur sipas deshires dhe leverdise se tyre, nuk i detyron grate dhe vajzat te mbajne vel. Ai e respekton dhe mban qendrim pozitiv ndaj seksit femer duke e mbeshtetur dhe vleresuar ate ne kuadrin e shoqerise islamike ne krahasim me ate qe na peraferojne kushtet aktuale. Por nderkohe Kurani, i keshillon grate qe te mbulohen ne menyre te pershtatshme per te mos ndezur oreksin perballe shikimeve zhbiruese te burrave. Dhe ne menyre te vecante, ai keshillon mbulimin ne vendet e shenjta si dhe gjate lutjeve te perditshme, nje rit ky i ushtruar edhe nga besimi katolik deri disa vite me pare. Pervec kesaj, libri i shenjte veren se gruaja duhet te gjykohet jo nga pamja e jashtme, por nga shpirti, i cili mund t'i lexohet duke e pare drejt e ne sy. Por nderkohe te lind pyetja se perse ka kaq shume gra fytyrembuluara me vel dhe kur do te vije dita qe ato do te guxojne ta hedhin tutje.
Caste lirie
Pra, ne Bagdadin sa te emancipuar, aq edhe skllav te traditave, gjallojne dy realitete: njeri i ndertuar nga burra kryekeput konservatore dhe tjetri nga burra per te cilet eshte shume e rendesishme qe t'i tregojne shoqerise gjendjen e mire te bashkeshortes se tyre, pasoje e mireqenies qe ai i ka dhuruar. Per kete arsye, kjo kategori e seksit mashkull i mbulon grate me dhurata floriri, me gjerdane te rende dhe tejet te kushtueshem te cilet shkelqejne mbi veshjet e shtrenjta dhe te rralla neper festat madheshtore, te organizuara posacerisht si vitrina. Por te ndjell kureshtje fakti se edhe neper rrethina, ku gjallon nje jete mes kater muresh, eshte ne fuqi zakoni per te organizuar festa vetem mes te afermve, gjithnje te shumte ne numer, festa keto ku grate perfitojne per te hequr velin dhe per t'i dhuruar drites se diellit pamjen e tyre te stolisur. Une kam marre pjese ne shume te tilla, pasi familja ime organizonte nje ose dy ne muaj neper hotele te medhenj ku merrnin pjese deri ne treqind te ftuar dhe ku muzika e orkestres te ftonte tundueshem ne vallezim. Ne kete cast gruaja merrte fryme e lire dhe e bente burrin te ndihej krenar per te tek gjarperohej ne krahet e vallezimeve tunduese. Ne ato caste pak rendesi kishte nese i zbulohej kerthiza apo i hidhej perpjete gjoksi i beshem. Megjithe veshtrimet e desheruara te kolegeve meshkuj, burri te linte pershtypjen se e kishte harruar zakonin qe e shtrengonte po ate grua qe te mbulohej gjate dites ose qe te dilte neper dyqane e shoqetuar nga burre i shtepise. Ky eshte Bagdadi, qyteti i kundevenieve dhe kundershtive, i cili gjithnje me ka mahnitur.
Velin? Jo, faleminderit
Vendimi im per te mos mbajtur vel i detyrohet pa dyshim presioneve te fuqishme te cilave nena ime iu nenshtrua per vite me rradhe nga ana e familjes se babait, te cilet megjithese nuk e perdornin, gjithesesi kembengulnin qe ajo t'i mbulonte floket e saj te bukur ngjyre gruri, pasi me siguri qe ata ndillnin nje vemendje te vecante duke shkaktuar per pasoje edhe ndonje xhelozi te rrezikshme. Mbeta e habitur nga nje gje e tille dhe ky fakt u be vendimtar edhe per zgjedhjen time te ardhshme: vel, jo faleminderit. Shpeshhere gara per seksin femer mund te kushtezoje edhe lindjen e dhunes. Me kujtohen kusherirat e mia te cilat dilnin cdo dite neper dyqane, por pa dyshim kurresesi te vetme: ato shpenzonin shume para per qepjen e rrobave te vecanta, per krehjet e shtrenjta, per flori dhe makiazh qe binte ne sy, vetem per ato festa, te cilat sa me shume i kujtoj aq me shume me sillen nder mend si "ballot me maska". Kujtoj feminilitetin e grave te Bagdadit, shpeshhere naiv me veshje te clireta dhe lyerje te rende, here heres provokues nen veshje vallezimi dhe te tjera here te ndrydhur dhe te fshehur nen mbulimin e tyre... Te shkretat gra qe detyrohen te martohen me kusherinjte qe u zgjedh i ati, por qe ndihen kukulla plotfuqishmerisht magjepese; te shkretat gra, qe vlejne me pak se hici nese s'kane nje burre ne krah, por qe nga ana tjeter jane timoniere te verteta te familjes. Te shkretat gra qe i kushtohen rritjes se femijeve, por per te cilet nuk gezojne asnje pushtet vendimarres. Te shkretat gra te pamesuara ne emer te nje emancipimi te rreme. Por megjithate sa te lumtura jane ato brenda palumturise se tyre, megjithese vlerat dhe ekuilibret mes burrit dhe gruas jane kaq haptazi te dallueshme.
Arti i thirrjes
Pra, jeta ime ne Bagdad mund te quhet pa frike e privilegjuar perkunder te gjitha grave qe kam njohur dhe jam shoqeruar, jo vetem sepse jetoja ne nje familje te kamur, por edhe per shkak te 50%it tim evropian. Fakti qe nuk kam patur vellezer ose kusherinj qe te me ndiqnin ne cdo levizje timen, me ka dhene mundesine qe te perjetoj pervoja te paharrueshme dhe te bej shume miq. Por nje gje e tille nuk do te thote se im ate, nje iraken i vertete, e miratonte kete jete timen. Ai ishte shume i rrepte dhe kete liri une ia detyroj nenes sime si dhe "bashkefajesise" qe ishte krijuar mes nesh. Une shkoja edhe ne nje klub sportiv, pasi me pelqente te luaja tenis me shoqen time Dani. Ky vend, ku mund te hyje vetem me fletehyrje vetjake, ishte nje magji ku mermeri dhe druri i cmuar lidhnin parqe enderrash. Nje dite, tek kaperceja deren, une u kryqezova me veshtrimin e nje djaloshi shume te pashem, i cili nuk m'i ndau syte pergjate disa sekondave. Qe nga dita e neserme, ai filloi te me vije verdalle, ashtu sic ndodh rendom ne vendin tim: nje perpjekje peraferimi e gjate, por gjithesesi e kendshme, me ane pusullash te lena aty ketu. Kur e perballja, ma bente me shenje se kishte lene nje copez leter tek nje mur dhe une, duke iu qendruar besnike rregullave, prisja castin e duhur, pra atehere kur nuk e kishte mendjen askush, per ta marre dhe per ta lexuar, ashtu duke u dridhur nga ndjesite. Ky eshte arti i magjepjes dashurore qe vazhdon keshtu per jave me rradhe: dy te dashuruarit merren vesh me ane pusullash te matura derisa ai gjen nje te aferm te vajzes, te gatshem per te organizuar nje takim te fshehte ku ai mund te shkembeje dy fjale. Deri ne ate cast eshte e pamundur t'i degjosh madje edhe zerin. Por kesaj faze te gjate jo gjithnje i gjendet ndermjetesi. Per pasoje, atij nuk i mbetet vecse t'i drejtohet te atit te vajzes, por pasi t'i jete lutur fatit qe ajo te mos i jete premtuar dikujt tjeter. Djali duhet te jete nga familje e kamur dhe gjithesesi jo me poshte se ajo e vajzes. Une i isha premtuar nje kusheriri, megjithate djaloshi i dashuruar gjeti guximin qe te me merrte ne telefon ne shtepi duke me vene ne nje pozite rrezikshmerisht te veshtire. Lidhja jone zgjati dicka me shume se nje vit dhe, sic mund ta merrni me mend vete, nje gje te tille e dinte vetem nena ime. Me vone u detyruam te largoheshin nga Iraku ku une lashe pas gjithe enderrat e mia dhe nje bote kaq te larget nga Perendimi te cilen mund ta perkufizoj si gati perrallore. Me kujtohet kur dilja nga shkolla me Danin pasi kishim hequr uniformen shkollore dhe kishim veshur fustane elegante. Me pas kridheshim ne castin qe na kenaqte me shume se cdo gje tjeter: kalimin mes per mes djemve qe ndalonin me makina te mrekullueshme per te gjuajtur shpirtin binjak. Edhe ne kete rast perdoreshin ose pusullat ose afrimi ndaj mikeshes se kusherires. Takimet mund te beheshin edhe ne fast fudet amerikane... po, sepse nje tjeter aspekt i regjimit kontradiktor ishin edhe fast fudet dhe autobuze angleze me dy kate. Sidoqofte, nuk ndodhte kurre qe nje djale t'i fliste nje vajze, madje as nepermjet telefonit. Meqe ra fjala, nje tjeter kusht qe verdalljet e djalit te merreshin parasysh nga familja e vajzes ishte perkatesia ndaj besimit islamik. Une kam qene deshmitare e vuajtjeve te nje kusherires sime, vetem per shkak se ajo kishte rene ne dashuri me nje djalosh te krishtere. Por nuk kishte zot qe t'i bente gje! I ati as qe donte t'ia dinte. Roli i nenes ne keto raste eshte baraz me hicin, ajo qendron prapa deres, nderkohe qe i shoqi pret dhendrin e ardhshem. Por ndodh edhe qe i ati i vajzes te mos doje ta takoje: ne kete rast nuk ka asnje shprese dhe zemra e vajzes mbushet me dhimbja, sepse e di qe gjithcka ka marre fund. Por nese takimi shkon mbare, me pas fillojne menjehere pergatitjet per festen e fejeses se gjate.
Nje jete e shpenzuar ne martese
Marredheniet martesore, krahasuar me perendimin, jane me kohegjata dhe me te qendrueshme pikerisht per shkak te vlerave qe i dallojne burrat nga grate: ne brendesi te berthames familjare cdokush ka detyrat e tij dhe nuk diskutohet asgje. Edhe pse vendimet per gjithcka i merr burri, gruaja ka pergjegjesine e organizimit te familjes, te rritjes dhe kujdesit per femijet dhe burrin. Nje gje e tille e ben te ndihet e rendesishme dhe eklipson realitetin e gjendjes se saj te vertete, deri ne ate pike sa realizimi me i madh i jetes femerore konsiderohet martesa.
Nga ana tjeter, edhe tejetemancipimi i perendimit mendoj se ka patur defektet e tij, duke shkaktuar prishjen e ekuilibrave natyrore dhe duke sjelle per pasoje nje numer te madh ndarjesh. Te jeni te bindur se kam te drejte. Nje nder parimet baze eshte ky: mashkulli eshte simboli i familjes, ai duhet sherbyer dhe nderuar, nderkohe qe kryerja e nje akti te tille perben nje nder per femren. Edukimi perkundrejt ketij kushti fillon qe ne moshe te njome kur nje vajze i mesohet se i vellai, edhe pse me i vogel se ajo ne moshe, duhet respektuar, duhet degjuar dhe i duhet sherbyer, nderkohe i vogli djale gezon edhe pushtet per te administruar dhe kontrolluar te motren ne gjithcka ajo ben, madje edhe duke nderhyre, hera heres, me ane ndershkimesh fizike, nese ai e quan te nevojshme nje gje te tille. Pra, takimi mes sekseve te ndryshem eshte nen vezhgim gjate gjithe kohes, nderkohe qe aferimet jane te rrezikshme dhe te veshtira. Edhe shkolla, ky vend larg kontrollit te familjes ku mund te behet miqesi me seksin tjeter, nuk ka asnje element nxites. Ndarja ne klasa te vecanta e djemve dhe e vajzave qe ne shkollen e mesme krijon pengesa te pakapercyeshme. I vetmi cast ku mund te biesh ne sy eshte dalja nga shkolla, atehere kur djemte e baballareve kapardisem mbi makina te shtrenjta dhe vezhgojne vajzat ne kerkim te asaj qe do te hyje ne enderrat e tyre. Ardhja verdalle kalon neper faza te gjata, tejet te veshtira dhe ne me te shumten e rasteve te kota. Nje aktivitet teresor, por jo aq shume veshtiresisht i ndryshem nga ai qe ushtrohet ne perendim. Ndryshojne rregullat, por thelbi, ne fund te fundit, ka te njejten perberje. Fatin.
Kurani e respekton dhe mban qendrim pozitiv ndaj seksit femer duke e mbeshtetur dhe vleresuar ne kuadrin e shoqerise islamike. Por ai u keshillon grave qe te mbulohen ne menyre te pershtatshme per te mos ngjallur orekset perpara syve zhbirues te burrave.
Ne boten e larme myslymane disa vende jane me obskurantiste se te tjerat ne fushen e trajtimit te gruas.
Shpeshhere veli u detyrohet grave nga ata burra , te cilet ndihen te sigurt vetem kur e fshehin gruan nga veshtrimet zhbiruese. Ka nje kundershti ne kete mes: mashkulli arab, kaq prepotent, ne te vertete del i dobet dhe i prekshem.
Nder te tjera, Kurani thote se nje grua duhet te gjykohet jo nga pamja e jashtme, por nga shpirti i saj, i cili lexohet vetem duke e pare drejt e ne sy.
Gra me vel
Veli ose "abbaie" sic thuhet rendom ne Bagdad eshte nje petk qe e ka zanafillen ne epoken pagane. Duke u perdorur pertej parashikimit, ai u shnderrua jo vetem ne mjetin e sigurise dhe ne nje alibi per burrin e pasigurt, por ne te njejten kohe edhe ne nje lloj mbrojtje per grate. Nderkohe qe detyrimi per ta mbajtur ka perbere dhe perben nje abuzim dhe nje forme skllaverie. Nga ana tjeter, teperia e ka fillesen tek arsyeja: syte me kane pare edhe baballare qe i detyronin vajzat tetevjecare qe te mbuloheshin vetem nga frika se mos ato konsideroheshin te perdala dhe nuk gjenin burre. Mua gjithnje me kane pelqyer veshjet perendimore, te cilat me kane shkaktuar jo pak perplasje te pakendshme: jam ndjekur dhe fyer publikisht nga nje zonje e moshuar tradicionaliste vetem sepse kisha veshur nje fund mbi gju dhe kepuce tajlandeze me taka ta larta. Por nuk eshte e veshtire te perfytyrosh se disa gra mbulohen sepse iu pelqen te luajne me burrat lojen e misterit, nderkohe qe te tjera e bejne per tu shpetuar fishkellimave te bezdisshme te burrave me gjak te nxehte, qe te ndihen me pak ne siklet dhe pak fajtore nese marrin vleresime. Por per dike shpreh edhe rehati dhe aspak fanatizem, nderkohe qe per dike tjeter besim fetar: grate e rrethinave te duket se flasin me gjuhen e syve kur hyjne ne qytet dhe shohin rreth vehtes te trembura dhe te skandalizuara, sikur te gjendeshin ne nje planet ku emancipimi te nenkuptonte rrenimin e mirefillte. Gati sa nuk degjohen lutjet e tyre qe te kthehen shendoshe e mire ne shtepi. Por shpeshhere veli eshte edhe nje shtrengim nga ana e burrave te cilet ndihen te sigurt vetem kur ia fshehin gruan veshtrimeve zhbiruese. Ka nje kundershti ne kete mes: mashkulli arab, kaq prepotent, eshte ne te njejten kohe po aq i prekshem dhe i dobet.
Une, myslymania pa vel
Michelle Raghdde Nourin dallohet per shikimin terheqes, personalitetin e spikatur dhe menyren e shpenguar te te sjellit. Ajo eshte irakenemyslymane, megjithese jo praktikante. Ka jetuar ne Bagdad deri ne vitin 1989 dhe shkoi ne Itali 11 vjet pasi ishte larguar per ne Prage, ne vendlindjen e nenes se saj, ku edhe perfundoi studimet per biologji, te cilat i kishte nisur me pare ne Bagdad. Arratisja nga vendi i saj u krye ne saje te te atit iraken, i cili aktualisht jeton ende aty. Michelle, ka jetuar 16 vjet nen regjimin e Sadam Hyseinit dhe ka patur, per pak me shume se nje vit, nje lidhje adoleshente me Udain, djalin e madh te tij. Pikerisht per shkak te pervojes se jetes qe i eshte dashur te perballe, Michelle Raghdde Nourit Iu kerkua qe te shkruaje nje autobiografi ne te cilen flet, jo vetem ngjarje nga lufta (ka pare per gati 9 vjet luften mes Irakut dhe Iranit), por edhe per jeten e Bagdadit, per grate islamike dhe per shume aspekte te tjera te regjimit tashme te rrezuar iraken. Nga ana tjeter, ajo eshte ftuar edhe ne transmetime te rendesishme televizive, ne debate politike dhe kulturore ne kanalet kombetare dhe ato private, pikerisht per shkak te ngjarjeve te fundit ne Irak. Keto shfaqje ne ekran i kane dhuruar asaj nje fame te konsiderueshme, e cila ne pjesen me te madhe i detyrohet edhe parashikimeve te saj te sakta ne lidhje me reagimin e popullit iraken ndaj konfliktit si dhe deshmive te vyera per te shkuaren. Bukuria e saj e percjelle nepermjet kamerave, ciltersia si dhe menyra e vendosur, por e sjelle e perballjes se argumentave te veshtire, e bene jashtezakonisht te kerkuar, aq sa ajo u ftua brenda nje dite ne shume transmetime televizive. Michelle ka kohe qe merr pjese ne nje "beteje" shume te veshtire ne perkrahje te grave islamike. Numri ne rritje i shiteve rrezikon ta coje vendin 50 vjet prapa dhe pa dyshim qe faturen me te shtrenjte do e paguanin grate: ne fakt, martesa e femres vendoset qekur ajo eshte femije, dhe ne menyre qe te parandalohet copezimi i pasurise se familjes, grate jane te detyruara te martohen madje edhe me kusherinjte e pare. Michelle krijoi nje levizje opinioniste, me qellim nxitjen e nje kthese ne favor te grave. Si grua myslymane, ajo nuk tutet aspak qe te mbaje veshje te cilat tregojne kujdes per hiret e saj natyrore duke i nxjerre ne pah feminilitetin. Velin? Jo, faleminderit.
Perktheu: Luiza Prifti
Revista "Klan"