Diavolessa
Valoris scriptorum
Re: Atlasi boteror.
Alhambra
Xhevahiri islamik i Granades
“ Sa legjenda dhe zakone, te verteva dhe perralla; sa kenge dhe balda arabe dhe spanjolle,
kushtuar dashurise, luftes dhe kaloresise, lidhen me kete banese orientale!”
Vendi i famshem qe frmezoi keto fjale Alhambra, nje pallat i vecante qe i jep hijeshi
qytetit spanjoll Grandades. Alhambra eshte nje model i stilit te arkitektures arabe ose
perse ne Evropen Jugore. Kalaja ose fortesa, ia detyron bukurine e saj te pashoqe arabeve-berbereve
musulmane, qe per shekuj me radhe ushtruan ndikimin e tyre ne Spanje.
Ne shekullin e 11 –te, emiri arab Zavi ben Ziri, themeloj mbreterine e pavarur te Granades.
Ajo ekzistoi per 500 vjet e gjate kesaj kohe lulezoj nga ana artistike dhe kulturore.
Rendia e saj ndodhi ne vitin 1492, kur monarket katolike Ferdinandi dhe Izabela i dhane fund
sundimit musluman ne Spanje. Granata arabo-berbere e arriti kulmin e saj pasi Kordova u
pushtua nga ushtrire kryqtare ne 1236. Granata u be kryeqyteti i Spanjes musulmane dhe
qeveritaret pasues ndertuan nje pallat – Alhambren- dicka qe evropianet s’kishin pare kurre.
Nje shkrimtar entuziast e pershkroi ndertesen me te mbrekullueshme ne bote.
Vendi ku ndodhet Alhambra eshte po aq madheshtor sa vete pallati. Pas saj ngrihen si sfond
madheshtor majat e larta me debole te Sierra- Nevades, mbi 3.400 metra te larta. Vete Alhambra
eshte e ndertuar mbi nje koder me shtrirje per se gjati, plot peme, qe quhet Sabina e cila ngrihet
150 metra mbi qytetin. Sipas poetit te shekullit 14-te, Ibn Zambrakut, kodra “e sheh” Granaden
Ashtu si nje bashkeshort kundron me admirim gruan e tij.
Qytet Brenda qyetit
Emri Alhambra, qe do te thote “e kuqe” ne arabisht, ka te ngjare ti referohet ngjyres se tullave
qe arabo-berberet perdoren per te ndertuar muret e jashteme rrethuese. Gjithsesi disa preferojne
shpjegimin e historianeve arabe, te cilet thone se adertimi i Alhambres u ben en “driten e pishtareve”.
Ata thone se ky ndricim naten u jepte mureve nje ngjyre te kuqerreme, nga e cila pastaj mori edhe
emrin ndertesa. Alhambra eshte shume me teper se sa nje pallat. Ajo mund te pershkruhet si nje
qytet Brenda qytetit te Granades. Pas Hendeqeve te saj te medha gjinden kopshte, streha, nje kompleks pallatesh, Alkasaba (ose fortesa), e madje edhe nje medina e vogel, qe ne arabisht
do te thote qytet. Projekti arabo-berber I Alhambres dhe shtresat e saj te mevonshme, kane sjell
si rezultat nje paraqitje te vecante te artit delikat dhe te nderlikuar arab, krahas linjave me te forta
dhe te ekuilibruara te sileve te Rilindjes evropiane. Alhambra ia detyron bukurine e saj stilit te perdorur nga arabo-berberet si dhe greket e lashte. Se pari duke kombinuar me mjeshteri ngjyren dhe perberjen natyrore te greve, ata realizuan nje ndertese qe shquhej per harmonine, perpjestimet dhe thjeshtesine. Pastaj e zbukuruan ndertesen e tyre elegante. Sic pohon edhe nje specialist:
“arabo-berberet gjithnje kishin parasysh ate qe arkitektet e konsiderojne parimin kryesor te arkitektures- Ta zbukurosh nje ndertese, kurre mo sta ndertosh nje zbukurim!”
Eksplorojme Alhambren
Per te hyre kalohet permes nje harku te madh ne forme patkoi, qe quhet Porta e Drejtesise. Ky emer te kujton gjykaten, e cila gjate periudhes se pushtimit mysliman, mblidhej aty per te degjuar ankesat e vogla. Administrimi i drejtesise ne porten e qytetit, ishte nje zakon, ne te gjithe ne Lindjen e Mesme dhe permendet edhe ne Bibel. Zbukurimi i nderlikuar tipik per pallatet arabe si Alhambra , behej me stuko. Artizanet e gdhendin kete brume ne forma artistike si rrjete, qe pastaj perseriteshin disa here radhazi. Disa harqe te zbukuruara ngjajne si stalaktite te vendosura ne dimetri te persosur. Nje tjeter aspekt i pallatit eshte – zilizi- pllaka te smaltuara te prera, te cilat jane vendosur ne forma te nderlikuara gjeometrike. Keto pllaka me ngjyra te gjalla veshin pjesen e poshtme te mureve dhe bejne nje kontrast te persosur me ngjyren e sbehte te stukos siper. Midis oborreve te Alhambres, spikat Oborri i Luaneve, qe eshte pershkruar si “shembulli me i cmuar i artit arab qe ekziston ne spanje.” Nje liber udherrefyes vendes shpjegon: “Ne nje veper arti originale, ka dicka qe i shpeton te gjitha imitimeve dhe riprodhimeve te mundeshme… Kjo eshte ndjesia qe na krijohet kur jemi perballe ketij Oborri ne Granade.” Harknajat e saj me perpjestime te persosura dhe kolonat e holla rrethonje nje shatervan, i cili qendron mbi 12 luan mermeri. Ky eshte nje nga vendet me te fotografuara te Spanjes.
Kopshte qe te kenaqin shpirtin
Gjithashtu ka edhe kopshte te bukura, shatervave, pellgje zbukurimi. “Sipas Enrike Sordos, ne librin e tij Spanja arabo-berbere (anglisht), stili i kopshtit arab eshte nje shijim i parajses.” Ndikimi i islamizmit shihet kudo. Shkrimtari spanjoll Tarsia Gomez komentoi: “Ne kuran, parajsa musulmane pershkruhet me bollesi si nje kopsht i harlisur… qe ujitet nga perrenj te mbrekullueshem.” Ne Alhambra perdoret shume uji- nje luks per njerezit qe jetonin ne shkretetire. Projektuesit e kopshtit e kuptuan se uji do te freskonte ajrin dhe do te ishte i kendshem per veshin, duke krijuar nje melodi qetesuese me ate gurgullimen e vet. Pellgjet e zbukurimit ne forme drejtekendeshe qe pasqyrojne qiellin e kthjellet spanjoll, te krijojne ndjenjesine e hapsires dhe te nje vendi tere drite. Jo shume larg ndodhet Xhenerafili , nje vile arabo-berbere me nje kopsht te vecuar qe qendron ne kodren Sero del Sol, perori Sabikes. Xhenerafili, nje shembull i shkelqyer i stilit arab te modelimit te paesazhit, eshte quajtur nje nga kopshtet me te kendshme te botes! Dikur nje ure e lidhte kete vend me pallatin e Alhambres dhe me sa duket sherbente si vile ku pushonin sundimtaret e Granades. Nje oborr te con tek shkallet e ujit. Ketu vizitoret mund te kenaqen duke pare dhe shijuar dritta, ngjyrat dhe aromat a panumerta.
Psheretima e Arabit
Kur mbreti i fundit i Granades, Buabdili (Muhameti XI) , ia dorezoi qytetin mbretit Ferdinand dhe mbretereshes Izabele, ai dhe familja e tij shkuan ne mergim. Pasi lan qyetin, mendohet se ndaluan ne piken me te larte qe tani quhet El Suspiro del Moro (Psheretima e Arabit). Ndersa shihnin per here te fundit pallatin e kuq madheshtor, thuhet se nena e Buabdilit i tha te birit:
“Qaje sic qajne grate, nuk munde ta mbrosh sic burrash!”
Sot e kesaj dite, disa nga tre milione vizitoret qe vijne cdo vit ne Alhambra, shkojne tek ky vend i larte. Qe ketu, ashtu si Buabdili, ata mund te shohin qytetin e Granades nen kodren mbi te cilin eshte ndertuar pallati arab- tamam si xhevahiri ne kurore. Ne se nje dite do ta vizitoni edhe ju do ta kuptoni trishtimin qe ndjeu mbreti i saj i fundit.
(pap)
Alhambra
Xhevahiri islamik i Granades
“ Sa legjenda dhe zakone, te verteva dhe perralla; sa kenge dhe balda arabe dhe spanjolle,
kushtuar dashurise, luftes dhe kaloresise, lidhen me kete banese orientale!”
Vendi i famshem qe frmezoi keto fjale Alhambra, nje pallat i vecante qe i jep hijeshi
qytetit spanjoll Grandades. Alhambra eshte nje model i stilit te arkitektures arabe ose
perse ne Evropen Jugore. Kalaja ose fortesa, ia detyron bukurine e saj te pashoqe arabeve-berbereve
musulmane, qe per shekuj me radhe ushtruan ndikimin e tyre ne Spanje.
Ne shekullin e 11 –te, emiri arab Zavi ben Ziri, themeloj mbreterine e pavarur te Granades.
Ajo ekzistoi per 500 vjet e gjate kesaj kohe lulezoj nga ana artistike dhe kulturore.
Rendia e saj ndodhi ne vitin 1492, kur monarket katolike Ferdinandi dhe Izabela i dhane fund
sundimit musluman ne Spanje. Granata arabo-berbere e arriti kulmin e saj pasi Kordova u
pushtua nga ushtrire kryqtare ne 1236. Granata u be kryeqyteti i Spanjes musulmane dhe
qeveritaret pasues ndertuan nje pallat – Alhambren- dicka qe evropianet s’kishin pare kurre.
Nje shkrimtar entuziast e pershkroi ndertesen me te mbrekullueshme ne bote.
Vendi ku ndodhet Alhambra eshte po aq madheshtor sa vete pallati. Pas saj ngrihen si sfond
madheshtor majat e larta me debole te Sierra- Nevades, mbi 3.400 metra te larta. Vete Alhambra
eshte e ndertuar mbi nje koder me shtrirje per se gjati, plot peme, qe quhet Sabina e cila ngrihet
150 metra mbi qytetin. Sipas poetit te shekullit 14-te, Ibn Zambrakut, kodra “e sheh” Granaden
Ashtu si nje bashkeshort kundron me admirim gruan e tij.
Qytet Brenda qyetit
Emri Alhambra, qe do te thote “e kuqe” ne arabisht, ka te ngjare ti referohet ngjyres se tullave
qe arabo-berberet perdoren per te ndertuar muret e jashteme rrethuese. Gjithsesi disa preferojne
shpjegimin e historianeve arabe, te cilet thone se adertimi i Alhambres u ben en “driten e pishtareve”.
Ata thone se ky ndricim naten u jepte mureve nje ngjyre te kuqerreme, nga e cila pastaj mori edhe
emrin ndertesa. Alhambra eshte shume me teper se sa nje pallat. Ajo mund te pershkruhet si nje
qytet Brenda qytetit te Granades. Pas Hendeqeve te saj te medha gjinden kopshte, streha, nje kompleks pallatesh, Alkasaba (ose fortesa), e madje edhe nje medina e vogel, qe ne arabisht
do te thote qytet. Projekti arabo-berber I Alhambres dhe shtresat e saj te mevonshme, kane sjell
si rezultat nje paraqitje te vecante te artit delikat dhe te nderlikuar arab, krahas linjave me te forta
dhe te ekuilibruara te sileve te Rilindjes evropiane. Alhambra ia detyron bukurine e saj stilit te perdorur nga arabo-berberet si dhe greket e lashte. Se pari duke kombinuar me mjeshteri ngjyren dhe perberjen natyrore te greve, ata realizuan nje ndertese qe shquhej per harmonine, perpjestimet dhe thjeshtesine. Pastaj e zbukuruan ndertesen e tyre elegante. Sic pohon edhe nje specialist:
“arabo-berberet gjithnje kishin parasysh ate qe arkitektet e konsiderojne parimin kryesor te arkitektures- Ta zbukurosh nje ndertese, kurre mo sta ndertosh nje zbukurim!”
Eksplorojme Alhambren
Per te hyre kalohet permes nje harku te madh ne forme patkoi, qe quhet Porta e Drejtesise. Ky emer te kujton gjykaten, e cila gjate periudhes se pushtimit mysliman, mblidhej aty per te degjuar ankesat e vogla. Administrimi i drejtesise ne porten e qytetit, ishte nje zakon, ne te gjithe ne Lindjen e Mesme dhe permendet edhe ne Bibel. Zbukurimi i nderlikuar tipik per pallatet arabe si Alhambra , behej me stuko. Artizanet e gdhendin kete brume ne forma artistike si rrjete, qe pastaj perseriteshin disa here radhazi. Disa harqe te zbukuruara ngjajne si stalaktite te vendosura ne dimetri te persosur. Nje tjeter aspekt i pallatit eshte – zilizi- pllaka te smaltuara te prera, te cilat jane vendosur ne forma te nderlikuara gjeometrike. Keto pllaka me ngjyra te gjalla veshin pjesen e poshtme te mureve dhe bejne nje kontrast te persosur me ngjyren e sbehte te stukos siper. Midis oborreve te Alhambres, spikat Oborri i Luaneve, qe eshte pershkruar si “shembulli me i cmuar i artit arab qe ekziston ne spanje.” Nje liber udherrefyes vendes shpjegon: “Ne nje veper arti originale, ka dicka qe i shpeton te gjitha imitimeve dhe riprodhimeve te mundeshme… Kjo eshte ndjesia qe na krijohet kur jemi perballe ketij Oborri ne Granade.” Harknajat e saj me perpjestime te persosura dhe kolonat e holla rrethonje nje shatervan, i cili qendron mbi 12 luan mermeri. Ky eshte nje nga vendet me te fotografuara te Spanjes.
Kopshte qe te kenaqin shpirtin
Gjithashtu ka edhe kopshte te bukura, shatervave, pellgje zbukurimi. “Sipas Enrike Sordos, ne librin e tij Spanja arabo-berbere (anglisht), stili i kopshtit arab eshte nje shijim i parajses.” Ndikimi i islamizmit shihet kudo. Shkrimtari spanjoll Tarsia Gomez komentoi: “Ne kuran, parajsa musulmane pershkruhet me bollesi si nje kopsht i harlisur… qe ujitet nga perrenj te mbrekullueshem.” Ne Alhambra perdoret shume uji- nje luks per njerezit qe jetonin ne shkretetire. Projektuesit e kopshtit e kuptuan se uji do te freskonte ajrin dhe do te ishte i kendshem per veshin, duke krijuar nje melodi qetesuese me ate gurgullimen e vet. Pellgjet e zbukurimit ne forme drejtekendeshe qe pasqyrojne qiellin e kthjellet spanjoll, te krijojne ndjenjesine e hapsires dhe te nje vendi tere drite. Jo shume larg ndodhet Xhenerafili , nje vile arabo-berbere me nje kopsht te vecuar qe qendron ne kodren Sero del Sol, perori Sabikes. Xhenerafili, nje shembull i shkelqyer i stilit arab te modelimit te paesazhit, eshte quajtur nje nga kopshtet me te kendshme te botes! Dikur nje ure e lidhte kete vend me pallatin e Alhambres dhe me sa duket sherbente si vile ku pushonin sundimtaret e Granades. Nje oborr te con tek shkallet e ujit. Ketu vizitoret mund te kenaqen duke pare dhe shijuar dritta, ngjyrat dhe aromat a panumerta.
Psheretima e Arabit
Kur mbreti i fundit i Granades, Buabdili (Muhameti XI) , ia dorezoi qytetin mbretit Ferdinand dhe mbretereshes Izabele, ai dhe familja e tij shkuan ne mergim. Pasi lan qyetin, mendohet se ndaluan ne piken me te larte qe tani quhet El Suspiro del Moro (Psheretima e Arabit). Ndersa shihnin per here te fundit pallatin e kuq madheshtor, thuhet se nena e Buabdilit i tha te birit:
“Qaje sic qajne grate, nuk munde ta mbrosh sic burrash!”
Sot e kesaj dite, disa nga tre milione vizitoret qe vijne cdo vit ne Alhambra, shkojne tek ky vend i larte. Qe ketu, ashtu si Buabdili, ata mund te shohin qytetin e Granades nen kodren mbi te cilin eshte ndertuar pallati arab- tamam si xhevahiri ne kurore. Ne se nje dite do ta vizitoni edhe ju do ta kuptoni trishtimin qe ndjeu mbreti i saj i fundit.
(pap)
