Re: Tirana & Provincat
“Mirë Enver Hoxha që mund t’i ketë lëruar ç’i përmban pragu i shtëpisë, po me Skënderbeun ç’ka? Po me nënë Terezën, po me femrat (kujtoni diskutimet e tij të famëshme, për veshjet dhe për rolin vetëm pjellor të saj, njëfarë dose në inkubacion të përhershëm), pra, përse ky qëndrim ndaj tyre? Pas kësaj nuk e ka të vështirë të kuptojë se të gjitha këto qëndrime të shprehura në vijimësi, konvergojnë në një pikë të vetme: ISLAMIZMI.
Ti nuk e ke vetëm me Hoxhën dhe regjimin e tij, e ke me çdo gjë shqiptare dhe në veçanti me çdo gjë shqiptare jashtë islamizmit.
Mundohesh ti përdredhësh të ndenjurat, sikundër ta kanë vënë në dukje, por nuk ke nga ja mban kur të ndenjurat t’i mbërthen morsa. Anatemat, llumi, vreri, mllefi, që e zbraz, në fakt i drejtohet gjithë popullit dhe nga bataku ku ke rënë ti nuk të shpëtojnë dot as lakadredhat personale, as edhe kori i hosanaristëve të cilët për një ngjashmëri të rastit, kujtojnë se përbëjnë korin e seminaristëve, në fakt vetëm sa vërtetojnë simptoma Ekolalie.
Shkruaj mendimin tim me vetëdije të plotë dhe më ndikojnë pak ose aspak mushkonjat që mundohen të pickojnë. Jetojnë edhe ato.
Jetojnë edhe ato, - i them vetes.
[edituar]
Kjo të dëshpëron sigurisht, por e vërteta është e tillë, për mushkonjat insekticid, për minjtë e ugareve; pesticid. Nga ana tjetër jam i bindur se kam ndihmuar mjaft forumistë, veçanërisht ata që mosha nuk u dha përvojën e një kohe të mëparëshme, i kam ndihmuar që të mos dënojnë pa gjykuar dhe të gjykojnë me ndershmëri, larg pasioneve, sepse tek e fundit kush gjykohet e dënohet janë sërish prindët e tyre, gjyshërit e tyre, të afërmit, miqtë e shokët, që kanë punuar, sepse jetonin dhe sepse kishin një ideal. Nuk qenë bosh si qenie. Kjo, që të mos kërcejnë si disa këtu. Kërcejnë si pleshti i Dritëro Agollit. Mjeranët përfundojnë duke djegur gjithë jorganin për një plesht.
(Të mohosh 50 vjet, qoftë edhe nën një diktaturë, psh, është të mohosh gjithçka sa përbën kulturën e kuptuar në kahun ontologjik, që do të thotë çfarë ndërtoi populli në atë pjesë të historisë së tij).
***
Tema “Tirana dhe Provincat” është pa ndonjë gabim esencial si formulim.
Por, të trajtosh këtë temë në një mënyrë që s’ka lidhje me temën, duke u futur në një rend tashmë i lënë pas prej 17 – 18 vjetësh, është të kërkosh një alibi për gjendjen e sotme tejet të rënduar dhe që vetëm një pjesë parazitësh i thurrin hymne.
Flitet për Tiranën dhe provincat ose rrethet dhe këtu duhen trajtuar detyrimisht marrdhëniet midis tyre. Flitet për Tiranën si qendër rrethi dhe fshatrat, hinterlandin e saj dhe duhet parë në këtë drejtim. Nuk flitet në raport me sistemin e mëparshëm, Tirana dhe hinterlandi në sistemin monist.
Duhen trajtuar pikërisht këto marrdhënie, të përmbledhura, bazuar në përcaktimin; “inferioritet – superioritet” i shfaqur edhe ndërsjelltas. Kjo, duke pasur parasysh se në kohën e sotme të gjitha qytet shqiptare, veçanërisht ato qendra rrethesh pësojnë fenomenin e quajtur “Urbanizëm” tendenca e popullsisë fshatare për të braktisur fshatin. Kjo do të thotë, as më pak dhe as më shumë se ndryshimet janë të pakta, përsa i përket problemeve që shkakton fenomeni i lartpërmendur. Ndryshimet morfologjike dhe shoqërore midis qytetit dhe ndikimit të tij, hinterlandit, janë duke u anulluar, për shkak të urbanizmit. Nëse në vendet e zhvilluara ekonomike, psh të Europës, po vihet re një tendencë dominuese që po i shndëron qyetet nga një bashkësi, në qendra vetëm pune, istitucionesh të të gjitha llojeve, ndërkohë jo më si qendra banimi. Kjo po shkakton humbjen e thelbit që krijoi qytetet rreth 5 mijë vjet më parë.
Shumica dërmuese e diskutuesve e kuptuan qëllimin e temës kur thanë se nga rrethet kanë ardhur mjaft figura historike të vendit tonë dhe se shumica absolute e figurave të shquara që vijnë nga Tirana nuk janë Tiranas e kjo do të thotë se qyteti vetë nuk është gjë tjetër veç krijim i rretheve, krijim që i dha prioritet të qenit kryeqytet. Pra, sipëroriteti, ose epërsia e saj, nuk qendron tek ajo vetë, si diçka e trashëguar historikisht, por tek atributi që ka çdo qytet në pozitën e kryeqytetit. Shkrimet e thata ku përpjekjet për të sajuar një histori dhe një qytet, janë të dështuara që në idenë e tyre, ose më saktë janë të vdekura që në parathënie sëbashku me autorët.
* * *
Historikisht.
Mund të shikohet siti i bashkisë së Tiranës dhe të mësohet fare mirë se cila ishte në shek e XIX dhe deri në 1920. Një fshat, sepse ekonomia ishte bujqësore e blegtorale, madje më shumë blegtorale dhe që i jepte ekonomisë së zonës një karakter nomad. Pa asnjë ndërmarrje, manifakturë, nuk flitet gjëkundi për ndonjë shkollë, të tillë që të përmendej. Nëse flasim për ullinj apo djathë që eksportohet, kjo kryhej nga tregëtarë që nuk ishin tiranas. Ndryshe do të kishim familje të dëgjuara tregëtare. Nuk kishte asnjë ndërtim, si një zbërthim i botës së brendëshme që do të shprehte tipare e karakteristika dalluese. Si psh, shtëpitë Elbasanase, kullat e Dukagjinit, shtëpitë me çardak, shtëpitë dykatëshe korçare dhe oborret e tyre me kangjella, shtëpitë karakteristike Beratase e Gjirokastrite, tradita Shkodrane etj. Tirana kishte shtëpi prej qerpiçi, të ndërtuara pa asnjë planimetri, (vizitio atë që ka mbetur edhe pse e përmirësuar lagjen ku janë evgjitët), me rrugica të spërdredhura, plot baltë, sepse argjila ishte shtroja e tyre, brenda e jashtë mureve të qerpiçit që mbulonte karthiet, mos harrojmë edhe rrogozin. Aq sa të kujtojnë në shumë drejtime lagjet më të varfra të qyteteve arabe. Njëlloj kazbahu algjerian, i shtrirë në tokë, njëkatësh. Domethënë asnjëlloj tradite që të përbënte model. Është jo serioze të lartësosh diçka që ishte argjile, sikundër dyshemetë ku shkelnin këmbët e zbathura. Varfëria nuk është turp, por nga ana tjetër nuk mund të shitet për ar çdo gjë ndrin.
7 xhamitë e Tiranës dhe xhamitë pa fund në një fshat të Librazhdit...
Xhamitë e Tiranës ishin shtatë dhe pikërisht ky numër duket i mjaftueshëm për të thënë se Tirana ishte e rëndësishme. Një qytet nuk krijohet nisur nga ekonomia, por nga të qënët pjestarë të së njëjtës bashkësi në zakone e tradita, në kulturë. Kështuqë nuk mjafton një hamam për të bërë një qytet. Duhet kohë që bërthama e krijuar mbi bazën e elementëve të sipërpërmendur të ushtrojë forcë tërheqëse. Istitucionet, qoftë edhe fetare vijnë si pasojë, por nuk e krijojnë.
Kjo puna e xhamive më kujton diçka që tregohet për një kurbetlli nga një fshat i Librazhdit që shkoi në Stamboll. Aty na njohu një hanëmkë, u martuan dhe një ditë prej ditësh vendosi të kthehet. Hanëmka e shqetësuar i tha:
- A ka xhami atje në vendin tënd?
- Pa fund, - ia ktheu fshatari.
E kështu mbrritën në fshat. Të nesërmen hanëmka kërkoi të shikonte xhamitë që ishin pa fund dhe doli në oborr. Ishte një shtëpi në majë të maleve, rrethuar nga male. E tmerruar pyeti:
- Ku janë xhamitë?
- Nuk i shikon, - thotë fshatari duke i treguar shkëmbinjtë, - ja një atje, një atje, atje atje atje...këto janë xhamitë që unë kujtoja me mall e që u falem përditë , - i tha hanëmkës.
Kishin shumë më tepër vlerë se ato 7 xhamitë e Tiranës. Në asnjë dokument historie nuk duket rëndësia e 7 xhamive dhe se përdoret si një flagrancë kur përmenden 7 mijë banorët e saj. E vërteta është se kjo shifër lidhet me 60 qendrat e banuara dhe jo me një qendër të vetme, sikundër shkruhet.
Të ashtuquajtura dhiare, sot trumbetohen si rrugë, arterie të rëndësishme, gati gati autostrada. Mbreti lakuriq! - do të thërriste fëmija. Unë e kuptoj dëshpërimin, por nuk është kjo rrugëdalja. Arsyeja e quajtjes së Tiranës qytezë lidhet me një fakt që është mbarëbotëror, me numrin e banorëve i cili normalisht pranohet si 100 për ha. Në regjimin e mëparshëm quhej qytet çdo qendër e banuar me 4 mijë banorë e përpjetë. Kjo për arsye teknike, sepse një qytet që të jetë i tillë duhet të plotësojë edhe kushte të tjera përveç numrit të banorëve.
Ndërsa lajthitja më e madhe është kur përmendet rruga Egnatia. Përgjithësisht një rrugë ngrihet për të shkuar drejt qendrave të mëdha ekonomike, ose për arsye ushtarake, strategjike e thënë shkurt. Rruga Egnatia është hapur mijëra vjet më parë se të dilte nga shpërgenjtë Tirana. Nga Durrësi, bënte një zbritje posht, deri në qytetin Klaudiana diku afër Rrogozhinës, dhe pasi takohej me qytetin Skampa (Elbasanin) ndiqte luginën e Shkumbinit për të vijuar drejt Ohrit e më tej deri në Bizant. Tirana dhe Tiranasit as me dylbi nuk mund ta shikonin atë. Madje, kur Tirana filloi të krijohej si qendër, ajo rrugë e kishte humbur rëndësinë e vet prej kohësh.
* * *
Vërshimi demografik ka ndryshuar qytetin, veçanërisht Tiranën dhe kjo ka hapur plagë të reja, dhe nuk duhet ndonjë mençuri e veçantë për të kuptuar se njerzit e ardhur nga fshatrat, sjellin mentalitetin e tyre, por një mentalitet që tenton të shkatërrohet, që rrezikon të zhduket sepse tashmë është shkulur nga vendi që e ka krijuar, ndodhet në një habitat tjetër, thuajse të huaj. Dhe ky rrezik i çastit detyron edhe kundërveprim instiktiv mbrojtës, i cili shpesh shfaqet si një goditje drejtuar pikërisht mjedisit bujtës. Shikoni fytyrat e malësorëve që vërtiten rrugëve të Tiranës dhe mundohuni të depërtoni në brendësi. Si quhen ata? Çeçenë, Ufo, pra me gjithfarë epitetesh. Këtu kemi shenjë provicializmi, ose trajtim të tillë, por këtë rradhë ndryshe nga sa mendojmë të tillë tregohen vendasit. Nuk është provincial ai që vjen, por ai që përdor një fjalor i cili synon të ruajë dallimet në një mënyrë artificiale, për të mos thënë të gabuar. Është e shpjegueshme, më shumë se përbuzje është frikë e vendalinjve ndaj të ardhurve, sepse janë shumicë jo aq e panjohur se sa e dëshpëruar dhe dëshpërimi të nxit drejt veprimesh që mbrrijnë shpesh kufijtë e kriminalitetit.
Një njeri që kërkon të nxjerrë diçka për provincializmin niset pikërisht nga këto “nofka” sepse aty rrjedh një botkuptim. Vërehet thuajse kudo, në çdo qendër rrethi, madje në çdo vend. Dikur, në Korçë, ditën e një majit, qytetarët ngjiteshin për të festuar në kodrat e qytetit, ndërsa fshatarët mbushnin rrugët e lokalet për të pirë një gotë birrë. Në një farë mënyrë ishte edhe dita e “agallarëve”, sikundër thirreshin me përbuzje. Ose, barcaletat e format e ndryshme të talljes, venë në lojë devollinjtë, shpesh objekt satire bëhen edhe fjalë të fjalorit dialektal; si kusiçkë, tepsiçkë, derr - pe - derri, etj. “Lalë” nënkupton pellgun e lushnjarëve e të fierakëve dhe në mendjen e atij që e përdor ka një ngjyrim ironik, tallës, i lindur nga rrethana të caktuara. “Ti pe Lushnje unë pe Fieri, hajt të hamë nga një t’ëmbël”. Janë provincionalizma paralel, përveç atyre vertikalisht që lidhen me Tiranën dhe rrethet e tjera. Kur ne themi “malok” nënkuptojmë një mënyrë të sjelli e të vepruari që diktohet nga motive të dobëta, të cilat nuk kanë të bëjnë me tiparet kryesore të malësorit, pra janë një shmangie dhe kjo shmangie nuk detyron, por sidoqoftë ndikon, përderisa fenomeni ekziston.
Njihet si fenomen edhe në vendet ku nuk ka ekzistuar kurrë një sistem monoteist. Psh, milanezët të shtunën largohen nga qyteti dhe drejt kryeqendrës së rajonit, të dielën vërshojnë qytetarë të qendrave urbanistike të vogla që e rrethojnë Milanon, por që megjithatë thirren me përbuzje “Buxurrë”, i njëjti kuptim me agallarë. Banorët e një zone, në jug të Vienës, vihen në lojë sepse njihen si kokëtrashë...etj.
Flasim për Tiranën si kryqendër dhe qendrat e tjera politiko-administrative. Ky rol në veçanti ishte vendimtar në kohën e regjimit totalitar. Në kohën e regjimit zogist, s’kishte forcën ekonomike e kulturore të Korçës, që në vitet tridhjetë ishte më i zhvilluari si qytet, të Shkodrës, e ndoshta edhe të Durrësit si porti më i rëndësishëm i vendit. Ndërsa epërsinë e mori në kohën kaq të mohuar të monizmit. Kur u rrit si numër me lëvizjen e kontrolluar të popullsisë nga qytetet e tjera, si Korça, Gjirokastra, Kolonja, Vlora, Shkodra, Dibra, Skrapari, etj pak nga të gjitha rrethet me qëllim që të krijohen kushtet që ky numër demografik i rritur, i larmishëm, të shkrijë dhe në vend të amalgamës, kaq e ngjashme me një tas sallate, të lindë një traditë e re, mbi bazën e shumëtraditave e cila do të garantojë ardhjen e elementëve të veçantë. Është një “gjetje e vetes”, ku të ndihesh i humbur. Qytetet e mëdha tentojnë ose tentonin të krijonin një figurë të vetme duke i asimiluar të ardhurit, në dy mënyra:
- Vetiu - nëse kemi të bëjmë me një qytet me tradita e rrënjë të thella historike.
- Nëpërmjet një politike të mirëfilltë urbanistike, kur ndodhemi përballë një fakti si Tirana, pa asnjë traditë qytetare, ose tepër të varfër.
Kongresi i Lushnjës vendosi për oportunitet të jetë kryeqytet, aspak për kulturën, aspak për traditat, aspak për madhësinë, aspak për gjë, ishte një oportunitet i diktuar nga situata e disfavorëshme në të cilën ndodhej vendi (pjesa më e madhe e pushtuar. Vlora nën thundrën italiane, në Durrës ishte një qeveri tradhëtare të cilën kongresi nuk e njohu, Korça nën francezët, Shkodra nën sërbët, Jugu nën grekët). Madje, ishte një zgjedhje e përkohëshme sikundër dëshmojnë dokumentat e dala nga kongresi. Në vitin 1920 Tirana kishte 15 mijë banorë, shifër që në kohë ndryshoi pak deri në prag të luftës. Ndërsa rritjen e pati vetëm pas çlirimit. Në fund të vitetve 90 – luhatej midis 270 - 300 mijë banorëve, kryesisht të ardhur nga rrethet, por tashmë të quajtur Tiranas. Natyrisht krenarë sepse është tashmë e një qyteti që kryeson mbi gjithë të tjerat, qoftë si krye-qendër, qoftë si qendër rrethi. Ekonomikisht dhe veçanërisht kulturalisht.
***
Të thuash për Pallatin e kulturës që çdo gjë mund të jetë veç kulturë jo, është pak të quhet qesharake, ky pohim rrëzon kallajin dhe nxjerr në pah një qenie të mjerë, pjellë e antihistorisë.
Ai pallat ka vlerën e Tiranës, ka zënë vend nëpër albume, kartolina, katalogë dhe ka përfaqësuar Tiranën, është fytyra e simbolizuar e qytetit.
Aty e kishte qendrën e tij Ansambli i Këngëve e valleve popullore dhe gjithë koncertet e organizuara në dhjetra vjet ku punonin folkloristë, muzikologë, kompozitorë, balerinë, këngëtarë e valltarë...
Të gjithë këta, kishin të bënin me çdo gjë, veç me kulturën jo.
Aty organizoheshin (madje edhe sot), koncerte të muzikës klasike, botërore dhe krijime të kompozitorëve vendas të vlerësuara që atë kohë nga të huajt për nivelin e lartë të tyre.
Kjo gjë mund të jetë çdo gjë, veç kulturë jo.
Aty e kishte dhe e ka, selinë Biblioteka kombëtare me të gjitha sallat e studimit, te leximit, të konferencave dhe të seminareve shkencorë të të gjitha fushave, organizuar në kohë.
Libri mund të jetë çdo gjë, veç kulturë jo.
Përsa i përket kinematografisë.
Prodhoi aq filma dhe të një tematike që nuk e ka humbur aktualitetin. Shqipëria dikur, njihte filmin, por jo kinematografinë, realizimin e tyre. U bë e mundur vetëm me krijimin e Kinostudios “Shqipëria e Re”. Filmat e realizuar prej saj arritën nivele të tilla artistike e tematike, që kanë marrë çmime ndërkombëtare.
Bota borgjeze psh bëri gabim që i vlerësoi, duhej të kishte pyetur Gysët Çelon, Thundrat, para se të vepronte.
U krijua një plejadë artistësh të respektuar e nderuar për vlerat e tyre. Për fat të keq, jemi dëshmimtarë të trajtimit që pësuan, nga ajka, ranë në fund të shoqërisë post totalitare. Vdekja e mjeruar e tyre ka qënë dhe mbetet një faqe e turpëshme e regjimeve të kështuthëna demokratike të cilat gjejnë para për të kënaqur epshet shtazarake, vjedhin miliona e miliona euro dhe janë kopracë, pse jo të poshtër, më keq, duket si një program i fshehtë i realizuar mbi urrejtjen për çdo gjë që ka të bëjë ndaj artit dhe letërsisë, urrejtje që karakterizon injorantët dhe që të ardhur në pushtet hakmerren duke realizuar një vdekje graduale, shpesh edhe të përshpejtuar ndaj individëve që i përkasin lëmit dhe ndaj artit në përgjithësi, i cili nuk kuptohet i tillë pa frymën e re, parprimën dhe pa atë qëndrim kritik ndaj çdo padrejtësie shoqërore. Uzurpuesit e demokracisë, parazitët e saj, sigurojnë kështu vdekjen e letërsisë dhe artit si dhe të artistëve, shkrimtarëve e poetëve.
Kadri Roshi...i zhytur në një vetmi të krijuar enkas, një harresë vdekjeprurëse të vlerësuar me një pension mizerabël...
Violeta Manushi...e pinte kafenë nëse ia afronin të tjerët, dashamirësit, adhuruesit, vlerësuesit e artit, njerzit me kulturë. Violeta Manushi
Akuzë për rregjimin.
Akuzë për krimbat e forumit që shkruajnë tërë përdëllim për humbjen e artistëve.
Koha vlerëson artistin dhe artin, pavarësisht të lindur e përgatitur nga regjimi totalitar, koha vlerëson artistin edhe pse lindi dhe u përgatit në periudhën e një regjimi totalitar. Nuk ishin disidentë. Ishin njerëz që e donin profesionin e tyre dhe mundoheshin ta shfaqnin nëpërmjet talentit dhe një pune këmbëngulëse, plot pasion, që i vendosi në partenonin e kulturës shqiptare.
Koha mbulon me pluhur politikanët dha hamhamësit që i pasndjekin.
Kultura – sulmi kundër saj vërteton një qëllim tjetër, jo diskutim për temën, ishte vetëm një mundësi për ta shtrembëruar temën dhe këtë mendon se ta lejojnë ato pak njohuri të cilat mundohesh ti sheshës për sociologjike si dhe fodullëku i pompuar, i fryrë që të çon të menduarit se duke hipur në majë të xhamisë je më i ditur dhe më i zoti se të tjerët dhe se këta të tjerë, janë një nivel i ulët sa të mos kuptojnë një pare kallp(fallco). Në fakt janë tamtame të veshura me paragjykime politike të lindura mbi bazën e urrejtjes dhe meqënëse bëhet fjalë për një ndjenjë tepër të fortë negative, mohëse, të cilën populli e ka sintetizuar tek thënia: “Uthulla e fortë, prish enën e vet”, nuk shpëton dot prej tyre, ke mbetur skllav në një përjetësi allahore, ku urrejtja ka gjetur mënyrën për tu shprehur.
Madje edhe në një shkrim të mësipërm nuk le pa e shprehur natyrën tënde, kur merr në mbrojtje dylberët si një më e mirë në krahasim me homoseksualitetin perëndimor. Vajton për një perversitet apo vajton për një kohë kur quheshin Dylberë dhe jo homoseksualitetë perëndimorë, sepse ajo kohë sjell ëndjen e diçkaje të dëshiruar? (edhe pse çdo njeri ka të drejtë të jetojë jetën e tij në mënyrën që e zgjedh)
Quhen geto dhe burim krimesh lagjet, ose pallatet që tashmë pa asnjë mirëmbajtje, pa asnjë restaurim dhe fajësohet politika e dikurëshme. Të paktën ndërtuan pallate. Ndërsa sot getot do t’i krijojë disniveli në pasuri, humnera që po krijohet midis miliarderëve hajdutë, amalgamës politiko- mafioze dhe shumicës së nderëshme që lufton për bukën e gojës në një përditshmëri të dhimbëshme dhe që shitja e apartamenteve me çmime ireale, 200 mijë euro në Tiranë është një tallje që u tregon varfërinë e tyre si një përbuzje vertikale. Pak e nga pak do të shohim rritjen e barrakave dhe kështu ngjasojmë me qytetet e Brazilit dhe llamarinat që mbështjellin periferitë.
Pyetje:
Ende shtëpitë ja u ndriçon drita komuniste. Pse nuk rrini me pishë e kandil, përderisa ai sistem nuk solli gjë të mirë?
* * *
Kondre, [Edituar]
Pohimi, se ata që jetojnë në një vend, njohin edhe figurat e vendit, është budallallëk dhe një nga rregullat e budallallëkut, i përcaktuar nga Karlo Cipolla thotë. “Budalla është kush u shkakton dëm të tjerëve, pa realizuar asnjë përfitim për vete, madje pëson”.
Mendimi tënd është një mungesë argumentimi.
Thjesht për të ditur; në shek. e nëntëmbëdhjetë, Korça kishte mbi 1000 mijë dyqane. Shkollat e para kanë qënë hapur që në vitin 1724 dhe gjimnazi i parë është hapur më 1856 në gjuhën greke dhe më pas në turken. Si qytet dallohej nga të tjerët në të gjitha drejtimet. Në vitet 20 – 30 të shek të kaluar, u bënë shumë ndërtime të cilat janë ende sot e kësaj dite. 1925 – 26 u ndërtuan 200 dyqane të reja. U ndriçua për herë të parë një bulevard i tërë me dritë elektrike, u ndërtua kinema Luksi (Majestik) 1923 u ngrit fabrika e duhanit, 1929 e lëkurës dhe 1934 e birrës.
Në një libër i quajtur “Mbretëria më e re e europës” që më ra në dorë në bibliotekën e Follorinës, ka një foto të pazarit të famshëm të Korçës, sikundër ka edhe pamje nga Tirana e viteve 30, tepër e mjeruar. Sidoqoftë ka mjaft filmime italiane, veçanërisht ato që tregojnë vizitën e Viktor Emanuelit dhe aty shihet qartë se cila ishte Tirana.
Them se ka pasur ndonjë italian që ka qarë e qeshur me të madh kur dëgjoi nga Marko Polo se kishte gjetur rrugën për të bërë tregëti me lindjen, Kinën. Duket se Korça dhe Venediku takoheshin në lindjen e largët.
