Re: Skandal diplomatik ne Shqiperi.TVSH ti kerkoje falje Papes...
Toleranca fetare perballe tolerances se fjales se lire
Nga Prof.Dr.Ylli Pango /Nuk eshte fjala aspak per nje skec apo imitim te radhes te tejfryre per arsye politike. As per nje precedent te ri te censures se dikurshme te regjimit totalitar. Madje, une mendoj se tejfryrja me e madhe eshte tashme ajo e reagimit te artisteve qe pa dyshim ndonese ndjehen tejet te "terrorizuar" apo te "fyer", se bashku me drejtuesit e medias publike, as nuk mund e as nuk do t'i lincoje njeri, madje s'do t'u preke as edhe nje qime te vepres e jo me te kokes. Ishte fjala thjesht per nje kerkim ndjese. Per nje indulgjence fetare qe papritur ne emisionin e mbremshem te Rezart Xhaxhiut u kthye ne revansh, ne ndjesi fyerje te fyesve, ne "shkelje te fjales apo artit te lire", ne " precedent censure", ne reminishenca te se kaluares, madje ne disa raste ne thirrje per sfide nuncit apostolic, Zef Bushatit, pse jo edhe Vatikanit, "se ketu ka liri fjale e arti, se ne jemi vend i lire etj., etj".
Si fillim duhet sqaruar nje problem jo i vogel i edukates qytetare, demokratike, e ca me ngushte i etikes. Seicili ka te drejten te ndjehet i fyer kur dikush e cenon apo fyen (sipas mendimit te vet) dhe ka te drejte t'i thote fyesit: "Kete nuk e kapercej dot, te lutem me kerko falje". Pas kesaj, nuk besoj se cilido fyes te kete te drejte t'i thote te fyerit: "Nuk ke te drejte te fyhesh., duhet te mbyllesh gojen., mos e be kaq te madhe. Ketu fjala e arti jane te lire etj., etj.". Pare ne kete kendveshtrim problemin ne fjale une nuk do ta trajtoj sic e trajtuan le te themi per komoditet "fyesit", te lidhur apo te fokusuar kryesisht te reagimet e politikes, medias private, apo individeve., etj. (i takon ndergjegjes se ketyre te fundit nese e kane bere kete per shkak te ndjeshmerise se madhe fetare apo etike apo te shtyre nga motive te tjera). Ndofta ketu duheshin vecuar presidenti dhe zv-Kryeministri qe pa dyshim duhet te reagonin sic reaguan pasi nota e protestes shkoi ne tryezen e tyre te punes dhe pa dyshim do te mbanin qendrimin zyrtar qe i takon shtetit.
Une mendoj qe problemi duhet pare kryesisht ne raportin fyes- i fyer. Nese Ambasada e Vatikanit ne Tirane (qe pa dyshim perfaqeson shtetin e Vatikanit) dhe kreu i Kishes katolike ketu, imzot Rrok Mirdita, i bejne nje note proteste kreut te shtetit, Kryeministrit etj., kjo eshte e drejta e tyre. E dine ata se cfare eshte fyese apo jo, se cfare cenon apo jo marredheniet, imazhin e nje vendi, personalitetin e njeriut te quajtur papa i paqes, i antikomunizmit, madje edhe i bekimit te shqiptareve ne ato dite te erreta te totalitarizmit. Pas kesaj, per drejtuesit e medias publike apo dike tjeter lind menjehere detyra e te kerkuarit ndjese. Nese dikujt i duket e gabuar te kerkosh ndjese, madje kerkon te kerkohet ndjese perse u kerkua ndjese, madje kerkon te kerkohet sfide, kjo eshte ne vetvete, mungese tolerance, qytetarie madje edhe sfide nen okielon e lirise se artit, fjales se lire apo precedentit te censures. Pa dyshim, ne kete mes, me pak se kushdo tjeter kane te bejne artistet e admirueshem Bajko e Llakaj qe me humorin e tyre brilant na kane shtuar vite jete, e qe pa dyshim edhe po t'u behet ndonje verejtje miqesore per nje nder qindra rolet apo interpretimet e tyre, nuk eshte ndonje hata e madhe. Madje ne rastin konkret mikur tim te vjeter Bajko dhe artistit te madh Llakaj mund tu thuhet: "Vellezer, ju nuk kini faj. Ju ne fushen tuaj jeni me te miret por ka ca pune te tjera qe ju edhe mund te mos e dini. Pune qe po te flas me gjuhen tuaj, lidhen me shprehjen "fshat e zanat", prandaj me kete rast po te deshironi mesoni me mire ca gjera ne kete mesele qe nuk i takon shume interpretimit".
Problemi eshte se pari ne faktin qe humori eshte transmetuar ne nje institucion publik i cili dashur pa dashur perfaqeson shqiptaret, deri diku shtetin (varet nga parlamenti), taksapaguesin, etj. Si i tille ka detyrime e pergjegjesi qe nje individ apo institucion privat edhe mund te mos i kete. Edhe Dideroi, Erazmusi apo edhe Volteri qe blasfemoi, ishin mendimtare, krijues te lire, filozofe. Se fundmi perfaqesonin veten e tyre. Kurse TV publik eshte ndryshe. Ka nje status te percaktuar te aprovuar nga vete ata qe i vene disa detyra. Keshtu p.sh emisionet e femijeve, ato per shendetin, etj., jane te detyrueshme sipas ligjit per kete institucion nderkohe qe per televizionet private, jo. Per rrjedhoje, edhe problemet etike, fetare, morale etj., jane me te kontrolluara (mos lexo te censuruara) ne kete TV. Ne rastin konkret nuk mund te jem dakord me Driteroin i cili parasheh se Papa do te qeshte me imitimin. Papa edhe mund te qeshte e te trajtonte me indulgjence si kryekristian i mire kete "shaka te vogel", perderisa sic u tha e sic dihet fali edhe atentatorin e tij, por a na jep kjo valle te drejten ta fyejme a imitojme ate. Madje sipas kesaj logjike edhe pas kesaj, sa here te duam perseri. Papa edhe mund te qeshte por kurrsesi nuk qeshin papati, nunci apostolik, kreu i kishes katolike shqiptare, miliona besimtare ne bote (natyrisht po ta merrnin vesh).
Se dyti, ne te gjithe boten e qyteteruar simbolet, vlerat universale, shenjterite nuk preken. Ne fund te fundit duhet te kete disa gjera (te pakta) qe nuk preken se perbejne fondamentet e shoqerise njerezore, themelet mbi te cilat eshte ngritur ajo, e pa te cilat pa dyshim ngrehina edhe mund te ishte shembur sic eshte shembur mjaft here dikur.. Ne fund te fundit, ky nuk eshte nje kufizim aq i madh. Perderisa ka aq shume personalitete politike qe mund t'i gatuash si do a me mire t'i besh mish te grire, madje edhe duke tejkaluar normat e etikes. Edhe ketu, del ne pah nje aspekt i kultures qytetare e asaj mediatike. E drejta e kufizuar e cilitdo per te goditur jo si ma do, por deri aty ku e ndjen se nuk teprohet. Ne fund te fundit, kete kufi nuk e ve dot asnje ligj. Por sic e thane edhe vete artistet, edhe ata njohin nje vete permbajtje apo kufizim. Kur nuk e nxjerrin nje politikan lakuriq fjala vjen, apo ne jeten intime, kur nuk vene ne dukje sakatllekun e dikuj, pa dyshim nuk i vene censure vetes, por kufinj etike, estetike, qe ata vete i mendojne si te pranueshem. Perse te mos pranojne pra me tolerance e mirekuptim se kufinjte e fyerjes per cilindo tjeter, percaktohen nga ai vete dhe cvendosja e kufirit deri aty ku tjetri te mos ndjehet i fyer eshte nje detyrim per kedo qe kupton se demokraci e liri e fjale nuk eshte te godasesh kedo, kurdo e ngado por te respektosh lirine e tjetrit. Per te t'u respektuar me tej edhe liria jote. Le ta modeloje cilido kete ne plan personal apo familiar dhe do ta kuptoje natyrisht me mire.
Se treti, ne rastin konkret u spekullua me pa te drejte me termin censure. Ne qe e njohim ate kohe e dime se fjala censure ishte e barazvlefshme ne mendjen tone me burgim, internim, lincim e deri ekzekutim. Censure ishte te shkruaje brenda disa kufinjve tejet te ngushte, te imponuar, te genjeje sic donte udheheqja, te mos prekje kerkekend qe lidhej me partine, etj. Nderkohe qe, sot kufinjte jane ku e ku me te gjere. Gati pa fund. Me ndonje perjashtim te vogel si ky i fundit. Dhe denimi me i rende kesaj radhe eshte kerkimi i ndjeses. A eshte valle kjo kaq e veshtire? A kemi te drejte ne te gjykojme nese fyhet apo jo njeri nga nje denigrim nese ai e ndjen ate si te tille?
Pare ne nje plan tjeter e duke qene se, sic e thashe, rasti konkret ka te beje ndofta fare pak me artistet, d.m.th me interpretuesit e skecit ai lidhet me parametra te tjere. Problemi eshte padyshim i lidhur shume me teper me incidentin dhe pasojat e tij. Ne aspektin e tij diplomatik, politik, e fetar apo moral. Nese fjala Europe per shekuj eshte baraz me fjalen krishterim, atehere vec sensibiliteteve te prekura te mos harrojme edhe specifikat shqiptare: Jemi vertet vendi i harmonise se feve te ndryshme, por jo i krishterimit, se paku ne kohrat moderne. Harmonia fetare per mendimin tim rrjedh edhe per efekt te mungeses se nje kulture apo edukacioni solid fetar prej vitesh, te nje tradicioni te nderprere apo te mohuar por edhe nje ateizmi te imponuar. Per rrjedhoje jemi jo aq te krishtere apo jo aq muslimane sa duhet, pra jemi ende me ateiste se c'duhet. Secili natyrisht ka te drejte te jete i tille por ne nje vend ne tranzicion, pa vlera te konsoliduara morale apo hierarki vlerash, pa dyshim qe keto nuk perbejne ndonje hatu. Do te ishte mjaft mire te konsolidohej feja si bosht i fuqishem moral. Aq me shume qe duam te shkojme edhe ne Europe. Ne keto kushte, incidente te tilla, e theksoj incidente e jo individe qellimkeqinj, sepse pa dyshim keta individe ate cka kane bere e kane bere nga padija apo pakujdesia, duam s'duam ne, ndikojne per keq dhe lene nje shije jo te mire ne vemendjen gjithnje vigjilente te Europes se krishtere. Perpos kesaj, te mos harrojme qe ketu nuk eshte problemi vetem tek fyerja e ndjenjave fetare apo shkelja e simboleve, as vetem tek specifikat shqiptare per fat te keq, rendom terse. Problemi eshte edhe me i gjere: ai qendron ne stadin e kultures demokratike e qytetare, madje edhe asaj te pergjithshme qe i ben disa te thone: "Ketu kemi liri fjale e arti dhe do te shajme a perqeshim ke te duam e si te duam. Shkuan e vane ato kohra kur...". Eshte fjala ne tranzicionin e gjate shqiptar ardhur pas nje efekti komprimimi 45 vjecar, te shtypjes se fjales e mendimit te lire e qe krejt papritur eksplodoi ne liri ekstreme te fyerjes e shkeljes se personalitetit te individit, te intimitetit te tij, te gjithckaje, per te arritur me se fundmi, shkalle-shkalle deri te fyerja e institucionit e njeriut qe udheheq shpirterisht miliona ne bote. A e ka testuar valle njeri opinionin e tyre se paku ne Shqiperi? A i pyeti njeri katoliket shkodrane se si u ndjene? Apriori u tha qe nuk cajne koken, madje drejtues apo folese televizive te tipit te lehte ushqyen idene se kot fryhen keto jera.
Nuk eshte fjala pra per te denuar, por per te mesuar dicka edhe nga ky incident qe dikuj i duket i vogel. Mbrojtesit e fjales fyese pa limit, natyrisht e dine qe askush s'ka per te denuar njeri. Bajko e Llakaj, do te vazhdojne te jene sic kane qene, te lire e te pavarur, te dashur e te admiruar nga te gjithe. As Agron Cobani nuk do te denohet me. Zheji do te vazhdoje karrieren e nisur. Pra nuk eshte fjala per denime. Aq me shume qe indulgjencen na i fali vete kisha katolike. Eshte fjala per mesime. Le te nxjerrin ndonje mesim te vockel edhe njerezit e medias edhe ata te artit se ne fund te fundit nuk jane as diplomate, as historiane, as profesore te etikes e as teologe. Pra meqe nuk jane e nuk eshte e thene te jene te tille le te degjojne, a pranojne dicka. Ketu ne baze te gjithe normave te atyre qe permendem me siper eshte gabuar. Dhe ashtu sic e dha indulgjencen kisha katolike per fyerjen qe ju be kreut te saj, le ta japin edhe media publike e artistet per reagimin karshi fyerjes qe ndofta nga politika e media private ishte disi i tepruar por qe kurrsesi nuk ishte i tille nga te fyerit qe serish deshmuan tolerance e mirekuptim fetar e qytetar.
Mire kishte thene Llakaj te gazeta sa kam qeshur:Gjithmone parlamenti ka bere gare me ne kush e ka humorin me te madh dhe gjithmone na e ka kaluar
