Re: Rumi
VARGJE KATERSHE DASHURIE
Nje kenge asaj i ngrita ,po fort mu zemerua
Qe brenda vargut jeta ju shterua
“si te kendoj per ty?” ajo mu pergjegj
“ta mbyllesh bukurine ne varg nuk dua !”
ti mos pandeh se nuk brengosem me per ty
se hidherim nuk ndjej kur nuk te shoh ne sy
nga vere e dashurise sate kaq shume kam pire
sa dehur jam perjete me dashuri
kush ka nje zemer e vogel qofte fare
larg teje nuk rri dot pa dashuri
po rrathe kacurrelash kur te çplekse
ne paste mend ,humbet dhe mend e tij
me e kendshme dashuria kur sjell mundim
nuk dashuron ai qe vuajtje s’afron
ti burre do te jesh po hodhe ne harrim
gjithshka,dhe dashurise jeten ja kushton
ajo si rubin –cdo gje ne te ndricon
shkelqime botesh qe si njoh –sjellin gezim
kureshtja t’ja di emrin s’me mundon
per bukurine e saj kam adhurim
te prita shume q’ahere kur u ndame
kujtova –do pendohesh,s’te mbaj meri
mezi durova ditet qe s’u pame
te vish se s’mundem me ,s’bej dot pa ty
i mencur qofsh ,harro dhe dashuro
si pluhur udhe behu,ne qiell ne banofsh
me pleq ,te rinj ,te liq,te mire,ti veten barazo
edhe gur shahu beju,mbretereshe a mbret qofsh
kur dashuria nis ,na sjell kenaqesi
gezime pa kufi na shtje ne gji
te mema dashuri u mbrujta une
ne shekuj paste drite e miresi
kjo njohja ime me nje tjeter ish nje rast
jo,zemren tjeter kujt s’ja kam dhuruar
prej qiesh dielli kur largohet ,pushon nje cast
ne vend te tij perpara meje qiririn ka afruar
ende s’ta nxorra malle ,shoqe e dashur
do deshiroja prape uen embelsi
edhe nje fije bar mbi varr,i rritur
besnikeri do ruaj per ty
MEVLANA XHELALEDINI RUMIU DHE DASHURIA SHPIRTERORE E TIJ
Njeri nga mistiket e kohes se tij qe shquhej mbi te gjithe dhe mbeti mbi te gjithe dhe me fame te madhe ne te gjithe boten ishte xhelaledin rumiu i cili mori pastaj titullin e nderit nga pasonjesit e tij “mevlana” qe do te thote “zoteria jone”dhe mbeti i njohur me kete mbiemer kudo ne bote
Njihet nga shenjtoret e medhenj dhe nga piranet e tarikateve mistike ,sshte themeluesi i dogmes se tij mistike e cila u shqua nga te tjerat me emrin e tij dhe u njoh me emrin “mehlevizme” ,kultura e tij e gjere ,lartesia e tij dhe zotesia ne poezi dhe ne proze jane te njohura kudo dhe te perhapura ne te gjithe boten
I pajisur me frymen mistike dhe i ndritur me cdo lloj njohurie ,sidomos me njohuri mistike ,ka shprehur dashurine hyjnore ne gazelet e divanit (poemes)se tij dhe vecanerisht ne librin e famshem te tij “methnevi”qe eshte bere i famshem ne te gjithe boten permbajtja e kesaj vepre permendet nga shume shkrimtare dhe studiohet me interesim te vecante
Te paret e mevlanase(rumiut)ishin nga qyteti i horasanit te persise(irani i sotem),por ai vete lindi ne qytetin behli te afganistanit ne vitin 604 te hixhretit domethene ne vitin 1207 pas krishtit , i ati i tij ishte ,quhej ,behaed-din-veledi ,nje nga dijetaret e medhenj te kohes ,rreth te cilit mblidhej gjithe populli qe ta degjonte dhe te perfitonte prej kultures dhe njohurise se tij
Behaud –din-veledi nuk shkoi mire me mbretin e atjeshem te kohes ,xhelaledin harem shahun ,dhe keshtu u detyrua te largohej nga vendi i tij ,mori me vete edhe djalin e tij ,xhelaledinin,qe ishte ne moshen 5 vjecare ,dhe ju drejtua rruges se hixhazit ,per te kryer detyren e pelegrinazhit islam ne meke
Rruges kur arriti ne qytetin nishabur ,u takua me mistikun e madh te famshem ,sheihi attarin , i cili kur e pa kete foshnje ,xhelaledinin 5 vjecar ,shqoi ne te shkendijen e drites hyjnore ,qe ndriconte ne pamjen e tij dhe i gezuar ,lajmeroi te atin dhe e uroi per kete drite
Pastaj ui kthye foshnjes ,e perkedheli dhe i fali nje kopje te librit te tij ,qe kish shkruar me titullin”esrarname”(libri i sekreteve)
Behaud-dini ne pelegrinazh u takua me mistikun e madh sejjid burhanuddin muhakkik tirmidhin,me te cilin u shoqerua dhe bisedonte perdere mbi tezen e rruges mistike spirituale dhe me njohurite e brendshme te saja
Xhelaleddini(rumiu) i vogel nuk ndahej prej tyre gjithe rruges dhe qysh atehere i hyri deshira dhe filloi te pajisej me shijen e kesaj rruge dhe me njohurite e brendshme te saja
Burhanuddini nuk u nda prej tyre gjithe rruges ,dhe kur u kthyen nga hixhazi erdhi me ta ,bashke ,dhe qendroi se bashku nje kohe ne sham
Per fat atje burhanuddinit i arriti vdekja dhe para se te nderronte jete i la porosi behauddinit qe te instalohej nga anet e vendeve te rumit
Sipas porosise behauddin veleni mori djalin(rumiun) dhe filloi udhetimin,duke ecur arriti ne erzinxhan ,pastaj shkoi ne qytetin e larende,andej ne baze te fteses qe i beri mbreti i kohes,alaudin selçokiu,vajti ne konje(anatoli)dhe u vendos atje
Atje u muar duke dhene mesime dhe konferenca fetare,ne te cilat merte pjese edhe mbreti vete,mbreti e pelqente shume kulturen e bahauddinit dhe per nder te tij themeloi nje medrese te madhe me emrin „medresei hudavendiqar”, konferencat e tija benin pershtypje te madhe dhe degjoheshin me kujdes nga i gjithe populli
Kjo gjendje vazhdoi deri ne 631 te hixhretit ,date ne te cilen fatkeqesisht i arriti vdekja bahauddinit,vendin e tij ,pas vdekjes i a zuri i biri xhelaluddini ,i cili ishte atehere ne moshen 24 vjecare
Ne kete menyre xhelaluddinit ju dha rasti te shprehte zotesine e tij te madhe dhe kulturen e gjere ,mori fame te madhe dhe nga c’do ane mblidheshin nxenes qe te perfitonin nga cultura e tij ,aq shume ju shtuan studentet dhe populli sa jo vetem i mblidheshin rreth tryezes dhe bangove te shkolles kur jepte mesim ,por edhe kur delte nga shkolla per te shkuar ne shtepi e shoqeronin 400-500 veta gjate gjithe rruges per te degjuar bisedat e tija te kendshme,por edhe kur kthehej nga shtepia per ne shkolle ishte i rrethuar gjithnje nga grumbuj njerzish ,te cilet e pyesnin per cdo gje qe kishin nevose te dinin dhe mernin pergjigjet e duhura
Pas nje kohe ne konje u bashkua me hysamuddin çelepine dhe ju ngjall deshira per rrugen mistike,te cilen e kreu me vone me sukses te plote(“kamusi Aalam” vol.3, faq.1825)
Xhelaluddini ,duke ushqyer gjithnje kete deshire per fat ,ne vitin 642 te hixhretit u takua me nje dervish (fakir) udhetar i quajtur shemsuddin tibrizi,per te cilin –siç thuhet ne kamus-flitej se ishte derguar ne konje nga mistiku i madh ruqnuddin zerqubiu ,per te pajisur xhelaluddinin me njohuri mistike
Ketij dervishi xhelaluddini i hodhi dashuri te madhe mistike dhe e mori ne shtepine e tij ,ku e mbante atje dh nuk e leshonte me dite e me nate
Efektin dhe llojin e kesaj dashurie ,veledi,ne librin e tij “veledname”(libri i veledit) e shpjegon keshtu :
“qysh prej kohes se profetit Adam e ketej kane ardhur ne bote shume shenjtore te plotesuar dhe dashurues te mbaruar , por permbi keta ka edhe nje bote shpirterore tjeter ,pozita e se ciles eshte me e larte sepse permban dashuruesin dhe te dashuruemin bashkerisht ,perpara daljes se shemsi tibrizit kjo lloj bote e kesaj lloj dashurie nuk ishte e njohur dhe asnje njeri s’kishte bere fjale per te,prandaj mund te thuhet me plot te drejte se shemsi tibrizi ishte nje nga perfaqesuesit e fshehur te kesaj bote te panjohur ,i cili erdhi dhe ja zbuloi kete shkence hyjnore xhelaleddin rumiut,qe ta pajiste me te,me kete menyre shemsiu u paraqit dhe doli jo si mbreti i dashuruèsvet ,por si mbreti i te dashuruemvet dhe i frymezoi xhelaluddinit kete fryme te re,qe ta shprehte ne poezi dhe te konsiderohej nje nga te paret poete mistike islame”
xhelaleddini i harroi te gjitha mesimet qe ju jepte nxenesve dhe merej vetem me kete, u largua nga shoket dhe filloi te meret me njohurite e brendshme spirituale mistike , u ftoh nga njohurite e jashtme dhe bashke me dervishin ,shetiste fushave duke biseduar gjithnje per frymen mistike spirituale ,dhe shijen e saj
gjithe studentet dhe dijetaret e qytetit u deshperuan shume nga kjo ndodhi dhe muaren masa qe ta largonin dervishin fare prej tij(rumiut) e debuan dervishin prej andej ,i cili iku i deshperuar dhe ,pikerisht ne vitin 643 te hixhreti (1245 pas krishtit) ,vate ne sham
sado qe ata e larguan dervishin prej tij ,dashuria spirituale midis tyre kishte hye aq thelle sa nuk mund te rrinin te ndare nga njeri-tjetri
qellimi per te cilin u perpoqen dijetaret ta ndanin xhelaleddinin nga dervisci ishte qe ta kishin per veten e tyre,por perseri kjo mase nuk dha asnje fryt ,sepse xhelaleddini jo vetem qe nuk ju afrohej atyre ,por si i dehur bridhte andej-ketej dhe e kerkonte
atehere nxenesit e pane qe s’ishte pune me te dhe iu luten e i kerkuan ndjese,xhelaleuddini e pranoi ndjesen e tyre dhe dergoi djalin e tij veledinin qe te shkonte dhe ta gjente dervishin dhe tja sillte perseri ,duke i bere lutje te medha,djali duke e kerkuar ,arriti dhe e gjeti ne sham,dhe mbas shume lutjesh ,mundi ta sillte perseri ne konje,ne shenje gezimi per kete sukses gjithe udhetimin e kthimit e beri ne kembe
si u kthye shemsi tibrizi ne konje ,xhelauddini filloi ta kalonte kohen me te ,keshtu s’mbeti me asnje shprese per studentet e tij qe te perfitonin, atehere e shtuan me keq merzitjen kunder dervishit dhe s’donin ta shikonin me sy
shemsi tibrizi e kuptoi kete urrejtje ,u merzit dhe u zemerua aq shume sa u largua dhe u zhduk fare nga syte e tyre dhe nuk e pane me,askush nuk e dinte se ku vajti,sepse nuk la asnje gjurme
ne ate rast u perhap fjala se dervishin e vrau djali tjeter i xhelaluddinit ,alauddini,por vellai i tij veledi ne librat e tij e pergenjeshtron kategorikisht kete gje
xhelaleddini vete shkoi dy here me rradhe ne sham qe ta kerkonte ,por nuk gjeti asnje gjurme te tij ,atehere nuk qendronte dot ne as ndonje vend, i hyri zjarri i dashurise hyjnore dhe i dehur nga kjo ekstaze dashurie hyjnore,mbahej nga nje direk ne dore dhe dridhej rreth atij ,merrte veglat e tij muzikore si “najin-in”(mandolinen)dhe tumbelekun dhe nga zerat e tyre vihej ne poziten vexhit mistik(ekstazit)dhe te shijes
kjo eshte origina e pare e “sema”se (valles mistike spirituale)qe dihet pothuaj nga te gjithe dhe eshte e famshme ne mevlevizme
xhelaleddin rumiu si perparoi shume ne dashurine shpirterore e gjeti shpirterisht te dashurin e tij te vertete dhe u bashkua ne shpirt me te dhe qysh atehere pa me syte e zemres se i dashuri dhe dashuruesi ishin te bashkuar ne nje trup te vetem
per nderin e shemsi tibrizit ,mevlana xhelaluddin rumi filloi te shkruaje poezite e tij mistike ,te cilat te grumbulluara se bashku ,perbejne divanin(poemen) e tij ne e cilen nuk vuri emrin e vet ,por perdori ne cdo gazel emrin e udheheqesit te vet shpirteror shemsi tibrizit
keshtu vertet u zhduk shemsi tibrizi nga syte e botes ,por detyren e frymezimit ai e kreu sic duhej perkundrejt dishepullit te tij,xhelaleddinit,te cilin e pajisi si duhej me parimet mistike ,aq sa zuri nje vend dhe pozite te larte me vone dhe e beri te numerohet nga kreret mistike dhe nga piranet e tarikatit
xhelaleddini ,si arriti kete pozite te larte perparimi shpirteror,filloi te shkruante”methnevine” e cila ze nje vend te larte ne literature dhe nga pikepamja mistike njihet si veper e klasit te pare ,sepse cdo verse i saj shfaq nje lloj fryme mistike te ndryshme nga ato te verseve te tjera
divani i xhelaluddin rumiut ka tremije verse dhe “methnevija” ka 47,000 vjersha me fryme mistike
parimi mistik i xhelaluddin rumiut dhe vija e tij mund te shpjegohet ne kete menyre:
me pare dashuria hyjnore ne misticizme ishte e njohur me gjithe kuptimin e fjales dhe e tretur ne shpirtin e dashuruesit,i cili ia afronte kete lloj dashurie vete zotit te tij te madh
por xhelaluddini,me frymezimin e shemsi tibrizit ,nuk e la me kaq dashurine e zotit por e pajisi dhe me ne kuptim te ri, i cili ishte qe jo vetem nje njeri i persosur eshte dashuruesi i zotit ,por edhe zoti vete,kur i afrohet kjo dasiuri nga njeriu preket dhe behet edhe ai vete dashurues i tij ,e ndofta si esente me e larte ,preket me shume dhe behet dashurues akoma me i madh i njeriut te atille
domethene me fjale te tjera,sic terhiqet njeriu i kulluar dhe vendoset plotesisht ne shkrirjen per dashurine e zotit,edhe zoti vete terhiqet nga kjo dashuri e afruar e njeriut dhe e ben njerine e persosur te dashuruemin e tij ,me gjithe rrjedhimet e saja,dhe ndofta zoti si fuqi absolute ,shtyhet me teper ne kete dashuri
keshtu del kuptimi qe zoti eshte dashuruesi i njeriut t’atille e njekohesisht edhe njeriu eshte dashuruesi i zotit,qe te dy behen dashuruesa dhe te dashuruar me njeri-tjetrin,kete lloj dashurie reciproke nuk e kishte thene njeri me pare,te cilen e shpalli per heren e pare xhelaluddin rumi ,i frymezuar ,sic thame nga udheheqesi i tij shpirteror shemsi tibrizi
xhelaleddin rumiu e rrembeu kete te vertete nga i mesuesi i tij i dashur dhe i infektuar me kete fryme ,e dedikoi gjithe jeten e tij ne shfaqjen dhe shprehjen e kesaj dhuntie te re
mund te thuhet se kjo ishte arsyeja qe shemsi tibrizi e ndau nga te gjithe shoket dhe ndjekesit e tij ,kjo do te thote se deshi ti mesonte atij kete durate te re,qe eshte nje e vertete e re,me te cilen pasurohet jeta mistike spirituale
u kuptua gjithashtu se ky ishte edhe shkaku qe xhelaluddini sakrifikoi gjithe miqte dhe veten e tij ,duke qendruar i vetmuar ,bashke me te ,deri sa e asimiloi mire kete drite te vertete te misticizmes spirituale ,nje gje e tille ishte nje dhurate e madhe prej zotit ,te cilen nuk ishin ne gjendje ta cmonin as ndjekesit dhe asnje njeri tjeter ,pervec atyre qe ishin te kesaj rruge
per kete reforme te re xhelaleddin rumi mori nje fame te madhe dhe te vecante ne boten mistike spirituale ,sa qe nje nga mistiket e medhenj ,xhamiu,kur shkroi “methnevine” mevlanaja ,per ta lavderuar tha kete poezi ne gjuhen persiane :
“nist pejgamber ve li dared qitab” (xhelaleddini nuk eshte profet,por ka liber si te profeteve)
SI E PA KALIFI LEJLANE
Kalifi tha “si valle vec per ty
Mexhnun i shkrete humbi mend e tij”?
C’na paske me te mire ,e muget nxin
Sa sheh si ti,veshtrimin kur e shtrin
Pergjigjet lejlaja: mexhnuni ti nuk je
Kushdo ne te erret driten nuk e sheh!
Se ndjen dot c’do njeri – dhe kur gjallohet
E nga i thelli gjume dot nuk zgjohet !
E ndjen ai qe zgjedhe gjumin ta hedh
E mu ne shpirt nje te vertete mbjell
Po nese frike e vdekjes te mundon
Dhe etja e fitimit te pervelon
Ne shpirtin tend s’do kete pasterti
S’hedh rrenje e perjetshmja bukuri,dashuri
Prej gjumit vdekesor s’permendet dot
Kush do genjeshter dhe shkelqim te kote
XHELALEDDIN RUMI
