Re: KUSH DHE PSE PO E NXJERR SOT SKËNDERBEUN NË ME
-Autori i këtij shkrimi është autor i “Enciklopedisë së Dibrës”
Nga Fatos Daci
Kam ndjekur me trishtim e keqardhje të gjitha debatet dhe baltën e hedhur mbi të vetmin Hero Kombëtar të shqiptarëve, Skënderbeun, ashtu si kam konstatuar dhe më parë dhe shumë baltë të hedhur nga individë e qarqe të përveçëm mbi të tjera simbole kombëtare. Të gjitha këto më kanë bërë të djehem keq.
Të gjithë kombet kanë heronjtë e tyre. Të gjithë këto heronj të kombeve të tjerë janë mbuluar me lavdinë e merituar, por dhe me fetishizëm. Por askund dhe askujt nuk i shkon ndërmend që të revizionojnë figurat e tyre kombëtare, të cilat i pranojnë, i duan, i nderojnë dhe i çmojnë ashtu si i kanë; me realitetin dhe me glorifikimin e më vonshme.
Pse vetëm ne, shqiptarët, duhet të revizionojmë çdo gjë, deri dhe tek Heroi Kombëtar?
Tashmë, shumë shqiptarë, për fatin e mirë dhe të keq njëkohësisht, kanë shëtitur dhe njohur tërë botën. Të gjithë këta e dinë se sa të shenjta janë simbolet kombëtare të atyre vendeve, si flamuri, himni, heronjtë kombëtarë dhe se të gjitha këto simbole, në ato vende, mbrohen me një kuadër ligjor nga më të rreptit. Të gjithë e duan dhe e mbrojnë kulturën e tyre. Vetëm ne, shqiptarët, e shajmë dhe e pështyjmë kulturën tonë. Dhe si e argumentojnë gjithë këtë poshtërsi: Të bëhemi si Evropa, që Evropa të na pranojë! Po cili shtet, nga të 26 vendet anëtare të Bashkimit Evropian, në këtë organizim ka shkuar i tjetërsuar në atë bashkim? Askush! Të gjithë kanë shkuar në BE me identitetet e tyre kombëtare - flamur, himn, këngë, valle, doke, zakone; me të gjithë pasurinë shpirtërore që kanë akumuluar nga ardhja e tyre në këtë botë e deri më sot. Vetëm ne, shqiptarët, duam “të shkojmë” në Evropë, si italian, si gjerman, si francez, si italian, si grekë etj, etj., qoftë dhe si majmunë, vetëm si shqiptar jo. Po nuk e dinë këta të shitur e të shtirur, se as bota e as Evropa nuk të duan dhe nuk të qasin kur shpërfytyrohesh kaq keq, si ne? Kush e mbolli këtë farë të keqe ndër trojet tona arbërore?
Edhe pse këto janë të rëndësishme, le të kthemi në temë. Kush janë këta që tani revizionojnë e riformatojnë dhe Skënderbeun? Dy të rritur në oborrin e sulltan Enverit, që të dy komunistë e bij komunistësh; që të dy të rritur me pekule oborrtari. Edhe atë që bëri burg “qeni i vet e hëngri”, se atë sistem e kishte sjell edhe babai i tij. Dhe, për çudi, këtyre tipave shtirakë ua paska prishur humorin busti i Skënderbeut që na qenka kaq i “ftohtë” e “i egër” dhe ndaj na dashkan një Skënderbe të rraskapitur, në pleqëri të thellë, “të urtë” e “të butë”, se po paska busti i tij imazhin e një plaku të urtë na pranuakan në Evropë ! dhe “harrojnë” se Skënderbeu është memoria historike e shqiptarëve dhe se ai i përket asaj kohe, jo kësaj kohe, dhe nuk ka asnjë mundësi që atë ta përshtatim me këtë kohë dhe ta lidhim problemin me marrëveshjet për asocim-stabilizim e anëtarësim në BE.
Mbase shtirakëve ua do puna të thonë se armiqtë e Shqipërisë kanë qenë armiq imagjinarë, por armiqtë e Shqipërisë asnjëherë s’kanë qenë armiq imagjinarë. Armiqtë e Shqipërisë kurdoherë kanë qenë kombe e shtete me emra konkrete, të Përendimit dhe të Lindjes, me ushtri konkrete, me armë konkrete, me komandantë e gjeneralë konkret, që vrarë konkretisht, që plaçkitën e shkatërruan konkretisht ç’mundën në këtë Shqipëri të mjerë. ... Mbase shtirakët i ha meraku se pamja madhështore e Skënderbeut tonë trembën miqtë e tyre ...por, s’kemi ç’u bëjmë!
Këta arrijnë e thonë me plotë gojën se figura historike e Skënderbeut duhet rikrijuar a rishkruar. Skënderbeu në memorien historike të shqiptarëve dhe të botës është komandant dhe burrë i madh shteti, është i lavdishëm e madhështor. Të pretendosh për rikrijim dhe riformatim të kësaj figure me kaq shumë vlera jo vetëm shqiptare, do të thotë të thuash se ai nuk ishte komandant dhe burrë i madh, se nuk ishte i lavdishëm dhe se nuk ishte madhështor. Sa turp! Madje “riformatimin”, ose Skënderbeun ndryshe, siç thonë këta, kërkojnë t’u mësojnë dhe nxënësve! Sa të “mençur” që janë?! Por, lind një pyetje: Ky Skënderbe kaq i madh kujt ia errëson sytë dhe ia turbullon mendjen?! Sigurisht të gjithë atyre që nuk u pëlqejnë vlerat kombëtare shqiptare, të gjithë atyre që jo vetëm duan, por dhe përpiqen të zhvarrosin krenarinë kombëtare- me realitete historike, mite dhe legjenda; të gjithë atyre që duan të ç’burrërojnë Shqipërinë dhe shqiptarët....
Dhe këta shtirakë na thonë se figurën e Skënderbeut na e paska stërmadhuar nacional-komunizmi, edhe pse këta shtirakë na hiqen më katolik se Papa, edhe pse me ta ka ndodhur tamam si me atë burrin që u nda me Krishtin dhe s’u takua dot as me Muhamedin! Por, të mos harrojnë, se në memorien e nacionalistëve të vërtetë dibranë babai i njërit prej tyre nuk do të harrohet për masakrat, vrasjet e torturat që ai ka bërë mbi këtë shtresë, kur ishte në krye të Forcave të Ndjekjes, në vitet 1945-48.
Që nga viti 1500 me Barletin e deri më sot vetëm lavde i janë thurur Heroit tonë të madh. Këto lavde nuk kanë qenë vetëm libra, piktura e skulptura, por kanë qenë dhe buste që janë vënë në sheshe të qyteteve të mëdha të disa shteteve. Atëherë, kur këto ndodhnin nuk kishte lindur ende komunizmi. Madje dhe në Shqipëri, në kohën e Zogut, u vunë buste të Skënderbeut në Kukës e në Dibër. Dhe Zogu komunist qe?! Në vitin 2006 qytetarët e Dibrës së Madhe e vunë shtatoren e Skënderbeut në qytetin e tyre me mjetet e tyre financiare. Dhe këta komunistët ishin, kur në Maqedoni s’kishte më komunistë? Këto ditë u përurua edhe një bust tjetër në Itali, ku ishte i pranishëm dhe presidenti i Shqipërisë, z.Bamir Topi. Dhe këtë bust e vunë nacional-komunistët? Në pranverë të këtij viti edhe në Qytetin e Peshkopisë do të vihet një shtatore e madhe e Skënderbeut prej rreth 4.8 metrash e lartë. Këtë shtatore po e bën me mjetet e tij financiare, të fituara me punë të ndershme në ekonominë e tregut të viteve të demokracisë, një djalë i nderuar i Dibrës me emrin Zaim Korsi, të cilin me komunizmin nuk e ka lidhur as në të shkuarën e as në të sotmen asgjë. Dhe këtij dibrani të mençur nacional-komunizmi i tha ta bënte këtë gjë! Në vitet 2005-2006 shqiptarët e Maqedonisë e vunë bustin e Heroit tonë në Shkup. Dhe këta komunistë qenë! Në vitin 2007 busti i Skënderbeut u vu dhe në qendër të Prishtinës. Dhe këtë komunistët e vunë, o shtirak, që donë të na shesësh tigrin për lepur?!
Skënderbeu realitet historik
Skënderbeu, ky Hero Kombëtar i shqiptarëve dhe ky burri i madh shteti, ka nderuar e shpëtuar jo vetëm Shqipërinë, por dhe Evropën.
Është thënë e stërthënë se për këtë gjeneral e burrë shteti të madh janë shkruar përgjatë 500 viteve, nga viti 1500 e deri më sot, mbi 1500 libra në gjini të ndryshme, sa me një llogaritje të thjeshtë del se për të janë shkruar e botuar 3 libra në vit në prozë e në poezi, pa llogaritur dhe filmat, pikturat e skulpturat e pafundme. Këta autorë janë shqiptarë e të huaj. Nga i pari deri më i mbrami shkruajnë e thonë se Skënderbeu (Gjergj Kastrioti) ishte një komandant legjendar, se ishte një nga gjeneralët dhe nga burrat e shtetit më të mëdhenj që njerëzimi ka njohur që nga shoqëria primitive.
E gjithë kjo prurje e bollshme dokumentare në themel ka të vërtetën
Pastaj përgjatë 25 viteve Skënderbeu luftoi me heroizëm në krye të ushtrisë shqiptare kundër hordhive të panumërta turke dhe shumicën e herëve doli fitimtar mbi ta. Me turqit Skënderbeut zhvilloj 29 beteja luftarake të organizuara mirë. Prej këtyre 29 betejave, plot 17 të tilla, më të rëndësishmet dhe më të përgjakshmet i zhvilloi në territorin e Dibrës. Betejat e Skënderbeut të zhvilluara në Dibër janë:
1. Beteja e Torviollit (qershor 1444), 2. beteja e Grykës së Radikës (tetor 1445), 3. beteja e Otonetës ( shtator 1446), 4. beteja e Oranikut (gusht 1448), 5. lufta e Mireshit (maj 1449), 6. rrethimi i Sfetigradit ( maj-korrik 1449), 7. beteja e dytë e Sfetigradit ( shtator 1449), 8. beteja e Modriçit (korrik 1452), 9. beteja e Moçadit (korrik 1452), 10. beteja e dytë e Oranikut (maj 1456), 11. beteja e Mokrës së Dibrës (gusht 1462), 12. beteja e Vajkalit ( prill 1465), 13. beteja e dytë e Meçadit ( qershor 1465), 14. beteja në fushën e Sfetigradit ( korrik 1465), 15. beteja e dytë e Vajkalit (gusht 1465), 16. Masakra e Çidhnës (gusht 1466), 17. lufta për rimarrjen e Çidhnës (prill 1467).
Raporti i forcave në betejat që Skënderbeu zhvilloi me ushtrinë osmane në Dibër është: Forca ushtarake turke që morën pjesë në luftime 315 mijë, forca luftarake shqiptare 143 mijë me një raport forcash prej 2.2 me 1 për turqit. Ndërkohë, bilanci i këtyre betejave është :Ushtria turke ka pasur 108 mijë të vrarë, veç të plagosurve dhe robërve, ndërsa ushtria e Skënderbeut ka pasur 15 të vrarë, me një raport : 7 osmanë kanë lënë kokën për 1 shqiptar. Komandant e gjeneral të kësaj ushtrie ka pasur plot gjeneralë dibranë si Pal Maneshin, Pal Kukën, Vladan Gjuricën, Hamza Kastriotin, Zaharia Gropa etj. Moisi Golemin si dibran (Moisi Komneni-Araniti), Pjetër Pelatin nga Perlati i Mirditës, Ballaban Pashë tradhtarin e Matit, Tanush Topinë, Vrano Kontin (të cilin dikush e nxjerr Kastriot e dikush jo) etj.
Rezultati i gjithë kësaj lufte të gjatë e heroike qe krijimi i shtetit shqiptar dhe shpëtimi i Shqipërisë nga pushtimi osman. Por, duke i ndalur ushtritë osmane për 25 vite në një territor të gjerë nga Dibra në Berat, për rrjedhojë, Skënderbeu qe dhe mbrojtës i Evropës e i krishterimit. Por asnjë logjikë normale nuk mund të pranojë se Skënderbeu dhe shqiptarët luftuan për të shpëtuar Evropën e krishterimin, siç duan t’i japim ngjyra prej absurdi disa. Skënderbeu dhe shqiptarët luftuan për të shpëtuar Shqipërinë, vendin e tyre. Gjithashtu, nuk mund të pranohet se luftërat e Skënderbeut ishin luftëra evropiane, sepse përveç rastit të Beratit, me një numër të papërfillshëm luftëtarësh napolitanë, askush tjetër, përveç ndonjë mercenari, nuk u rreshtua në front në krah të Skënderbeut. Të gjithë luftën, me humbjet dhe fitoret, meritat dhe dobësitë, e përballuan shqiptarët.
Pra, Skënderbeu qe një realitet historik, i pranuar ndërkombëtarisht. Vetëm pak kohë më parë dhe Kongresi i SHBA doli me një rezolutë përkatëse në mbrojtje të nderit dhe të krenarisë Skënderbejane. Ndërkohë, shqiptarët që nga vdekja e tij, deri më sot e kanë pranuar dhe e pranojnë me vetëdije si figurën më të madhe të historisë së tyre kombëtare. Kjo e vërtetë është sanksionuar dhe me mjete institucionale, siç qe dhe shpallja e tij si Heroi i vetëm Kombëtar.
E vërteta dhe të pavërtetat e Schmitt
E vërteta kryesore e Schmitt është se ai për origjinë të Skëndrebeut njeh vetëm Dibrën. Schmitt në një intervistë të tij, botuar në “Gazetën Shqiptare”, pas debateve dhe kundërshtive rreth librit të tij “Skënderbeu”, të botuar për herë të parë dhe vetëm në Shqipëri, mohon të ketë thënë e shkruar se Skënderbeu ishte serb, por vetëm pranon se ai ka cituar emrin e tij në version serb, por kjo, thotë ai, nuk do të thotë se ai ishte serb. Në fakt Schmitt përdor emrin Ivan ose në vend të emrit Gjon dhe për këtë ai pretendon se në këtë formë e ka gjetur në arkivat e një province italiane. Mirë se e ka gjetur, po përse e selekton nga qindra të tjera, të cilët Heroin nuk e japin në version serb, por në versionin shqip Gjon? Ndërkohë, po ai deklaron në intervistën e tij edhe se “ Një emër nuk është në gjendje të tregojë për përkatësinë gjuhësore ose etnike të një personi”. Po, një emër i dhënë në një gjuhë të huaj nuk do të thotë asgjë, sepse nga qindra alfabete që ka bota, asnjë nuk i ka shkronjat e thekset e njëjta, se nuk ka numër të barabartë zanoresh dhe bashkëtingëlloresh, si dhe nga gjuha në gjuhë nuk ka as numër të barabartë shkronjash. E rëndësishme është se Schmitt dhe shqipëruesi i tij pranojnë se Kastriotët dhe Skënderbeu ishin nga Dibra, ashtu siç janë deklaruar publikisht edhe Prof. Kristo Frashëri, që në maj 2008 është shpallur edhe “Qytetar Nderi” i komunës Arras (Çidhën), Gjon Muzaka, Volanterroni, Fermenxhini, Lukari, Frang Bardhi, Noli, Mustafa Kruja, Sabri Goda e plot autoritete të rëndësishme të botës së historiografisë.
Gjuha në të cilën shkruhet një emër vërtetë nuk përcakton prejardhjen a përkatësinë atij personi. Puna do të ishte e ngatërruar nëse dokumenti i gjetur ishte i shkruar në shqip dhe aty të gjendej për emrin Gjon emri Ivan. Por nuk ka asnjë dokument të asaj kohe, as për Skënderbeun, që të jetë shkruar në shqip, sepse dhe dokumenti i parë i shkruar në shqip, “Meshari” i Gjon Buzukut, është shkruar 100 vite pasi Skënderbeu kishte vdekur, shumë më vonë edhe pasi është shkruar dokumenti që duan të na e tundin si kryefjala e dokumenteve të gjetura dhe të konsultuara për Skënderbeun. Ndërkohë për të bërë një citim luan rol jo vetëm personi që shprehet, por edhe gjuha në të cilën ai shprehet. Fare lehtë, personi që është marrë si burim për të ashtuquajturin dokument të Schmitt mund të kenë qenë serb, ose me origjinë serbe dhe është shprehur në serbisht, kur ka bërë konvertimin nga Gjon në Ivan. Për analogji le t’u referomi trajtave të emrit shqiptar: në italisht albanez, në anglisht albanian, në turqisht arnaut, te çifutët e Mesdheut Lindor (Levantesit) shqiptarët janë peleshtim (pellazg), ndërsa për gjermanët shqiptarët janë filistin, ose vetë Shqipërinë këta të huaj e citojnë në disa forma si Albani, Arnavultlluk, Filistinë, Peleshtimë etj. Prandaj nëse emrin Gjon e gjejmë në dokumente të shteteve e të kombeve të ndryshme në forma të ndryshme nuk duhet të habitemi aspak, se emrin Gjon ata e kanë përshtatur në të folmen e tyre. Ndërkohë, siç deklaron dhe Frang Bardhi, në librin e tij “Skënderbeu”, fq.92 , se Gjergj Kastrioti ka lindur nga prindër epirotë, se ka lindur në Epir” dhe se “ të gjithë ata që bëjnë fjalë për prindin e Skënderbeut, e quajnë atë Joan Kastrioti (pra Gjon Kastrioti) dhe kjo është e vërtetuar në të gjithë analet e turke, analet e Venedikut, të Raguzës, te Marin Becihemi etj. Shembuj të tjerë. Frang Bardhi, Jonosh Huniadin e quan Joan Huniadi, por hungarezët nuk dyshojnë se Janoshi qenka Joan. Ndërsa Joan Tomku e sqaron këtë problem edhe më mirë, kur në faqen 22 të librit të tij e në vazhdim përdor në vend të emrit Juanis e Juan përdor emrin Joan, duke thënë se bashkëkombësit e tij Joanin e quajnë Juan ose Juanis. Pra, ata Gjonin e kanë konvertuar në të folmen e tyre në Juanis dhe Juan e jo Juani a Juanisi të jenë konvertuar prej shqiptarëve në Joan (Gjon). Edhe një argument që kundërshton prejardhjen sllave të Kastriotëve. Akademia Sovjetike e viteve 50, kurrë nuk do të lejonte kinematografinë e saj të realizonte filmin për Skënderbeun shqiptar, nëse ajo mendonte për origjinën sllave të tij, kur dihet se as sovjetët e as rusët kurrë s’ia kanë pasur me hile Serbisë, si të një race e të një feje që janë, aq më shumë kur realizmi i këtij filmi bëhej mbi bazën e një marrëveshje shtetërore dhe jo privatisht, siç mund të bëhet sot. Për punën e shkëlqyer që bënë rusët, u dekoruan me dekretin 1824, datë 8 mars 1954, me Urdhrin e Lirisë të Klasit I : Mihail Grigoreviç Papava për skenarin më motivacion “Për kontributin e madh në përpilimin e skenarit të filmit artistik “Skënderbeu”, për punë të palodhur, cilësi të lartë krijuese, për shërbimin e madh që i ka bërë Atdheut dhe popullit”, Sergej Josifoviç për organizimin e punës në realizimin e filmit “me art e mjeshtri të lartë”, ku paraqitet e gjallë epoka liridashëse e popullit t’onë me Heroin Kombëtar; Akaki Eleksejeviç Horava për interpretimin “me cilësi të rralla krijonjëse” të rolit të Heroit; me Urdhrin e Lirisë të Klasit II: Evgjeni Nikollajeviç “për punë të palodhur e krijonjëse në realizimin e skenave të ndryshme të filmit”, Sviridov G.V. “për kompozimin e muzikës”; me Urdhrin e Punës të Klasit I: Simon Grigoreviç Sokollovski, George Tikhanoviç Cernovalenko, Vladimir Romanoviç Sollovjev dhe Nilaj Aleksandroviç Levkojev për interertim të roleve të tyre; me Urdhrin e Punës të Klasit II: Boriç Aleksejeviç Volksi (operator), Mihail Sergejeviç Çikirev (piktor grimues), Krucinina Ollga Simionovna (për kostumet), Breancef V.K. (për organizimni e punës administrative) dhe me Urdhrin e Punës Klasit III: Aleksej Ivanoviç Niakov (si brigadier ndriçimi). Pra u shpërblyen nga nomenklatura e kohës me dekorime plot 14 kineastë të ish Bashkimit Sovjetik, pothuajse të gjithë ata që realizmin filmin për Skënderbeun shqiptar.
Por përgjegjësia e Schmitt rritet kur ai fantazon, ose deformon me dashje, karakterin e luftërave të Skënderbeut, kur shkruan se Skënderbeu ishte hakmarrës dhe se ai gjithë luftën që bëri kundër turqve e bëri për hakmarrje, se turqit na ia paskan vrarë babain, Gjonin. Ky konkluzioni i Schmitt nuk ka asgjë të vërtetë, se Gjon Kastrioti vdiq në kalanë e Gurit të Bardhë dhe nuk u vra nga turqit dhe nga askush tjetër.
Madje as nga e ëma e Skënderbeut, Vojsava Tribalda, bija e Pollogut, Skënderbeu nuk ka origjinë sllave se, edhe ajo rridhte nga një degëzim i familjes arbre të Muzakjave. Ja sa qartë e shpjegon Gjon Muzaka, në “Memorien’ e tij, të botuar më 1510, në fq, 51, të zbuluar nga Karl Hopfi që jetoi në vitet 1832-1873, të përkthyer nga Dhori Qiriazi : “prej Zot Muzakës u lind zot Andrea (Gjyshi i Gjon Muzakës) dhe zot Vlashi.. Prej të përmendurit Andrea u lind zot Gjini, im atë dhe zonja Maria, e cila është nëna e zonjës Skënderbe.... “ dhe më poshtë vazhdon se “ nga Vlashi u lind zonja Theodhora, nga e cila lindi Maria e ëma e Vojsavë Tribaladës....”
Një dibran kurrsesi nuk mund të jetë një serb
Lidhjet e Kastriotëve dhe të Skëndebreut me Dibrën dhe Çidhnën janë të pa diskutueshme, absolute. Në aspektin e origjinës Kastriotët dhe Skënderbeun gjithçka i lidh vetëm me Dibrën, aq sa bashkëkohësi i Heroit, R.Volaterrano, na dokumenton se i ati Skënderbeut quhej Gjon Dibra ose Gjon Dibrani .
E thamë më sipër se Kastriotët janë vendas në Çidhën (Kidën) të Dibrës në një hark kohor prej më shumë se 8 brezash njerëzorë, tre breza para Skënderbeut dhe 4 breza pas skëndrebeut. Dhe kjo është e dokumentuar. Si është e mundur që dhe pas tetë brezash të të mohohet origjina?!
Por, në mungesë të dokumenteve autentike, elementi më i fort që përcakton deri dhe origjinën është problemi i pronësisë. Kastriotët pronat fillestare i kanë vetëm në Dibër, në Sinë e Gardh të Çidhnës dhe prej këtu i zgjeruan në të gjithë Dibrën dhe pastaj në Mat e në të gjithë principatën e Kastriotëve. Në këtë vend ata kanë jo vetëm tokë e plis, por dhe themele, troje e kala, varre e murana. A mund të thotë ndokush se në cilin vend të globi, qoftë dhe në Serbi, Kastriotët kanë troje e tokë, pronë e pasuri?
Por disa studiues, që sillen si të ishin komisione ‘të kthimit dhe të kompesimit të pronave” a si të ishin pronarë që kanë humbur “pronën” Skënderbe, për t’i larguar Kastriotët nga Dibra, ku ata kanë vendin, rreken e miklohen me problemin e Mazrekëve, me që disa autorë shkruajnë e thonë se Kastriotët kishin dhe një mbiemër të dytë (pra, jo të parë) Mazreku. Këta studiues, Mazrekët i kërkojnë kudo, veç në Dibër, aty ku janë, jo.
Fakt është se edhe Mazrekët janë në Dibër, janë në Muhurr, në Gardhin e Poshtëm, në një ndër dy fshatrat që zotëronin fillimisht Kastriotët. Mazrekët ndodhen midis fshatrave Muhurr dhe Hurdhë-Muhurr. Këtë e dëshmon toponimi që jeton edhe sot Mazreka (ose Arat e Mazrekëve) që nuk është më larg se rreth 1.5 km nga rrjedhja e lumit Drin, në të majtë të rrjedhjes së tij; pikërisht në atë distancë që e përshkruajnë biografët që u janë kushtuar Kastriotëve dhe Skënderbeut. Ky vend ndodhet m’u mbi lagjen Mëziu. Mazrekat vendasit i thërrasin Mazreka e Poshtme, Mazreka e Mesit, Mazreka e Epër. Nga ana tjetër Mazrekat nuk janë më larg se 300-400 m nga Qyteti (Xhiteti, siç i thonë vendësit), që ndodhet në anën Perëndimore të tyre. Mazrekat dhe Qyteti lidhen në mes tyre me një rrugë të posaçme, forma dhe gjendja e të cilës edhe sot të krijon bindjen se ka qenë rrugë e rëndësishme dhe shumë e rrahur. Në të majtë të qytetit, reth 200 me në vijë ajrore , në majët të malit të Shën Mërisë gjendet dhe kisha. Në të majtë të Mazrekave ndodhet një tjetër vend me një toponim krejt interesant: Ara e Robit, gjë që tregon se banorët e këtij vendi kishin qenë edhe zotërues të robërve të luftës. Ndërsa, në anën jugore të Mazrekave është Ara e Kurtit (Oborrit), gjë që do të thotë se në Mazrekat e sotme dikur ka pasur jetë urbane; se aty, dikur, kanë banuar njerëz dhe ka pasur dhe banesa. Në mes të Mazrekave ka pasur dhe një burim të lirë uji, me të cilin sot furnizohet e gjithë lagjja e Mëziut.
-Autori i këtij shkrimi është autor i “Enciklopedisë së Dibrës”
Nga Fatos Daci
Kam ndjekur me trishtim e keqardhje të gjitha debatet dhe baltën e hedhur mbi të vetmin Hero Kombëtar të shqiptarëve, Skënderbeun, ashtu si kam konstatuar dhe më parë dhe shumë baltë të hedhur nga individë e qarqe të përveçëm mbi të tjera simbole kombëtare. Të gjitha këto më kanë bërë të djehem keq.
Të gjithë kombet kanë heronjtë e tyre. Të gjithë këto heronj të kombeve të tjerë janë mbuluar me lavdinë e merituar, por dhe me fetishizëm. Por askund dhe askujt nuk i shkon ndërmend që të revizionojnë figurat e tyre kombëtare, të cilat i pranojnë, i duan, i nderojnë dhe i çmojnë ashtu si i kanë; me realitetin dhe me glorifikimin e më vonshme.
Pse vetëm ne, shqiptarët, duhet të revizionojmë çdo gjë, deri dhe tek Heroi Kombëtar?
Tashmë, shumë shqiptarë, për fatin e mirë dhe të keq njëkohësisht, kanë shëtitur dhe njohur tërë botën. Të gjithë këta e dinë se sa të shenjta janë simbolet kombëtare të atyre vendeve, si flamuri, himni, heronjtë kombëtarë dhe se të gjitha këto simbole, në ato vende, mbrohen me një kuadër ligjor nga më të rreptit. Të gjithë e duan dhe e mbrojnë kulturën e tyre. Vetëm ne, shqiptarët, e shajmë dhe e pështyjmë kulturën tonë. Dhe si e argumentojnë gjithë këtë poshtërsi: Të bëhemi si Evropa, që Evropa të na pranojë! Po cili shtet, nga të 26 vendet anëtare të Bashkimit Evropian, në këtë organizim ka shkuar i tjetërsuar në atë bashkim? Askush! Të gjithë kanë shkuar në BE me identitetet e tyre kombëtare - flamur, himn, këngë, valle, doke, zakone; me të gjithë pasurinë shpirtërore që kanë akumuluar nga ardhja e tyre në këtë botë e deri më sot. Vetëm ne, shqiptarët, duam “të shkojmë” në Evropë, si italian, si gjerman, si francez, si italian, si grekë etj, etj., qoftë dhe si majmunë, vetëm si shqiptar jo. Po nuk e dinë këta të shitur e të shtirur, se as bota e as Evropa nuk të duan dhe nuk të qasin kur shpërfytyrohesh kaq keq, si ne? Kush e mbolli këtë farë të keqe ndër trojet tona arbërore?
Edhe pse këto janë të rëndësishme, le të kthemi në temë. Kush janë këta që tani revizionojnë e riformatojnë dhe Skënderbeun? Dy të rritur në oborrin e sulltan Enverit, që të dy komunistë e bij komunistësh; që të dy të rritur me pekule oborrtari. Edhe atë që bëri burg “qeni i vet e hëngri”, se atë sistem e kishte sjell edhe babai i tij. Dhe, për çudi, këtyre tipave shtirakë ua paska prishur humorin busti i Skënderbeut që na qenka kaq i “ftohtë” e “i egër” dhe ndaj na dashkan një Skënderbe të rraskapitur, në pleqëri të thellë, “të urtë” e “të butë”, se po paska busti i tij imazhin e një plaku të urtë na pranuakan në Evropë ! dhe “harrojnë” se Skënderbeu është memoria historike e shqiptarëve dhe se ai i përket asaj kohe, jo kësaj kohe, dhe nuk ka asnjë mundësi që atë ta përshtatim me këtë kohë dhe ta lidhim problemin me marrëveshjet për asocim-stabilizim e anëtarësim në BE.
Mbase shtirakëve ua do puna të thonë se armiqtë e Shqipërisë kanë qenë armiq imagjinarë, por armiqtë e Shqipërisë asnjëherë s’kanë qenë armiq imagjinarë. Armiqtë e Shqipërisë kurdoherë kanë qenë kombe e shtete me emra konkrete, të Përendimit dhe të Lindjes, me ushtri konkrete, me armë konkrete, me komandantë e gjeneralë konkret, që vrarë konkretisht, që plaçkitën e shkatërruan konkretisht ç’mundën në këtë Shqipëri të mjerë. ... Mbase shtirakët i ha meraku se pamja madhështore e Skënderbeut tonë trembën miqtë e tyre ...por, s’kemi ç’u bëjmë!
Këta arrijnë e thonë me plotë gojën se figura historike e Skënderbeut duhet rikrijuar a rishkruar. Skënderbeu në memorien historike të shqiptarëve dhe të botës është komandant dhe burrë i madh shteti, është i lavdishëm e madhështor. Të pretendosh për rikrijim dhe riformatim të kësaj figure me kaq shumë vlera jo vetëm shqiptare, do të thotë të thuash se ai nuk ishte komandant dhe burrë i madh, se nuk ishte i lavdishëm dhe se nuk ishte madhështor. Sa turp! Madje “riformatimin”, ose Skënderbeun ndryshe, siç thonë këta, kërkojnë t’u mësojnë dhe nxënësve! Sa të “mençur” që janë?! Por, lind një pyetje: Ky Skënderbe kaq i madh kujt ia errëson sytë dhe ia turbullon mendjen?! Sigurisht të gjithë atyre që nuk u pëlqejnë vlerat kombëtare shqiptare, të gjithë atyre që jo vetëm duan, por dhe përpiqen të zhvarrosin krenarinë kombëtare- me realitete historike, mite dhe legjenda; të gjithë atyre që duan të ç’burrërojnë Shqipërinë dhe shqiptarët....
Dhe këta shtirakë na thonë se figurën e Skënderbeut na e paska stërmadhuar nacional-komunizmi, edhe pse këta shtirakë na hiqen më katolik se Papa, edhe pse me ta ka ndodhur tamam si me atë burrin që u nda me Krishtin dhe s’u takua dot as me Muhamedin! Por, të mos harrojnë, se në memorien e nacionalistëve të vërtetë dibranë babai i njërit prej tyre nuk do të harrohet për masakrat, vrasjet e torturat që ai ka bërë mbi këtë shtresë, kur ishte në krye të Forcave të Ndjekjes, në vitet 1945-48.
Që nga viti 1500 me Barletin e deri më sot vetëm lavde i janë thurur Heroit tonë të madh. Këto lavde nuk kanë qenë vetëm libra, piktura e skulptura, por kanë qenë dhe buste që janë vënë në sheshe të qyteteve të mëdha të disa shteteve. Atëherë, kur këto ndodhnin nuk kishte lindur ende komunizmi. Madje dhe në Shqipëri, në kohën e Zogut, u vunë buste të Skënderbeut në Kukës e në Dibër. Dhe Zogu komunist qe?! Në vitin 2006 qytetarët e Dibrës së Madhe e vunë shtatoren e Skënderbeut në qytetin e tyre me mjetet e tyre financiare. Dhe këta komunistët ishin, kur në Maqedoni s’kishte më komunistë? Këto ditë u përurua edhe një bust tjetër në Itali, ku ishte i pranishëm dhe presidenti i Shqipërisë, z.Bamir Topi. Dhe këtë bust e vunë nacional-komunistët? Në pranverë të këtij viti edhe në Qytetin e Peshkopisë do të vihet një shtatore e madhe e Skënderbeut prej rreth 4.8 metrash e lartë. Këtë shtatore po e bën me mjetet e tij financiare, të fituara me punë të ndershme në ekonominë e tregut të viteve të demokracisë, një djalë i nderuar i Dibrës me emrin Zaim Korsi, të cilin me komunizmin nuk e ka lidhur as në të shkuarën e as në të sotmen asgjë. Dhe këtij dibrani të mençur nacional-komunizmi i tha ta bënte këtë gjë! Në vitet 2005-2006 shqiptarët e Maqedonisë e vunë bustin e Heroit tonë në Shkup. Dhe këta komunistë qenë! Në vitin 2007 busti i Skënderbeut u vu dhe në qendër të Prishtinës. Dhe këtë komunistët e vunë, o shtirak, që donë të na shesësh tigrin për lepur?!
Skënderbeu realitet historik
Skënderbeu, ky Hero Kombëtar i shqiptarëve dhe ky burri i madh shteti, ka nderuar e shpëtuar jo vetëm Shqipërinë, por dhe Evropën.
Është thënë e stërthënë se për këtë gjeneral e burrë shteti të madh janë shkruar përgjatë 500 viteve, nga viti 1500 e deri më sot, mbi 1500 libra në gjini të ndryshme, sa me një llogaritje të thjeshtë del se për të janë shkruar e botuar 3 libra në vit në prozë e në poezi, pa llogaritur dhe filmat, pikturat e skulpturat e pafundme. Këta autorë janë shqiptarë e të huaj. Nga i pari deri më i mbrami shkruajnë e thonë se Skënderbeu (Gjergj Kastrioti) ishte një komandant legjendar, se ishte një nga gjeneralët dhe nga burrat e shtetit më të mëdhenj që njerëzimi ka njohur që nga shoqëria primitive.
E gjithë kjo prurje e bollshme dokumentare në themel ka të vërtetën
Pastaj përgjatë 25 viteve Skënderbeu luftoi me heroizëm në krye të ushtrisë shqiptare kundër hordhive të panumërta turke dhe shumicën e herëve doli fitimtar mbi ta. Me turqit Skënderbeut zhvilloj 29 beteja luftarake të organizuara mirë. Prej këtyre 29 betejave, plot 17 të tilla, më të rëndësishmet dhe më të përgjakshmet i zhvilloi në territorin e Dibrës. Betejat e Skënderbeut të zhvilluara në Dibër janë:
1. Beteja e Torviollit (qershor 1444), 2. beteja e Grykës së Radikës (tetor 1445), 3. beteja e Otonetës ( shtator 1446), 4. beteja e Oranikut (gusht 1448), 5. lufta e Mireshit (maj 1449), 6. rrethimi i Sfetigradit ( maj-korrik 1449), 7. beteja e dytë e Sfetigradit ( shtator 1449), 8. beteja e Modriçit (korrik 1452), 9. beteja e Moçadit (korrik 1452), 10. beteja e dytë e Oranikut (maj 1456), 11. beteja e Mokrës së Dibrës (gusht 1462), 12. beteja e Vajkalit ( prill 1465), 13. beteja e dytë e Meçadit ( qershor 1465), 14. beteja në fushën e Sfetigradit ( korrik 1465), 15. beteja e dytë e Vajkalit (gusht 1465), 16. Masakra e Çidhnës (gusht 1466), 17. lufta për rimarrjen e Çidhnës (prill 1467).
Raporti i forcave në betejat që Skënderbeu zhvilloi me ushtrinë osmane në Dibër është: Forca ushtarake turke që morën pjesë në luftime 315 mijë, forca luftarake shqiptare 143 mijë me një raport forcash prej 2.2 me 1 për turqit. Ndërkohë, bilanci i këtyre betejave është :Ushtria turke ka pasur 108 mijë të vrarë, veç të plagosurve dhe robërve, ndërsa ushtria e Skënderbeut ka pasur 15 të vrarë, me një raport : 7 osmanë kanë lënë kokën për 1 shqiptar. Komandant e gjeneral të kësaj ushtrie ka pasur plot gjeneralë dibranë si Pal Maneshin, Pal Kukën, Vladan Gjuricën, Hamza Kastriotin, Zaharia Gropa etj. Moisi Golemin si dibran (Moisi Komneni-Araniti), Pjetër Pelatin nga Perlati i Mirditës, Ballaban Pashë tradhtarin e Matit, Tanush Topinë, Vrano Kontin (të cilin dikush e nxjerr Kastriot e dikush jo) etj.
Rezultati i gjithë kësaj lufte të gjatë e heroike qe krijimi i shtetit shqiptar dhe shpëtimi i Shqipërisë nga pushtimi osman. Por, duke i ndalur ushtritë osmane për 25 vite në një territor të gjerë nga Dibra në Berat, për rrjedhojë, Skënderbeu qe dhe mbrojtës i Evropës e i krishterimit. Por asnjë logjikë normale nuk mund të pranojë se Skënderbeu dhe shqiptarët luftuan për të shpëtuar Evropën e krishterimin, siç duan t’i japim ngjyra prej absurdi disa. Skënderbeu dhe shqiptarët luftuan për të shpëtuar Shqipërinë, vendin e tyre. Gjithashtu, nuk mund të pranohet se luftërat e Skënderbeut ishin luftëra evropiane, sepse përveç rastit të Beratit, me një numër të papërfillshëm luftëtarësh napolitanë, askush tjetër, përveç ndonjë mercenari, nuk u rreshtua në front në krah të Skënderbeut. Të gjithë luftën, me humbjet dhe fitoret, meritat dhe dobësitë, e përballuan shqiptarët.
Pra, Skënderbeu qe një realitet historik, i pranuar ndërkombëtarisht. Vetëm pak kohë më parë dhe Kongresi i SHBA doli me një rezolutë përkatëse në mbrojtje të nderit dhe të krenarisë Skënderbejane. Ndërkohë, shqiptarët që nga vdekja e tij, deri më sot e kanë pranuar dhe e pranojnë me vetëdije si figurën më të madhe të historisë së tyre kombëtare. Kjo e vërtetë është sanksionuar dhe me mjete institucionale, siç qe dhe shpallja e tij si Heroi i vetëm Kombëtar.
E vërteta dhe të pavërtetat e Schmitt
E vërteta kryesore e Schmitt është se ai për origjinë të Skëndrebeut njeh vetëm Dibrën. Schmitt në një intervistë të tij, botuar në “Gazetën Shqiptare”, pas debateve dhe kundërshtive rreth librit të tij “Skënderbeu”, të botuar për herë të parë dhe vetëm në Shqipëri, mohon të ketë thënë e shkruar se Skënderbeu ishte serb, por vetëm pranon se ai ka cituar emrin e tij në version serb, por kjo, thotë ai, nuk do të thotë se ai ishte serb. Në fakt Schmitt përdor emrin Ivan ose në vend të emrit Gjon dhe për këtë ai pretendon se në këtë formë e ka gjetur në arkivat e një province italiane. Mirë se e ka gjetur, po përse e selekton nga qindra të tjera, të cilët Heroin nuk e japin në version serb, por në versionin shqip Gjon? Ndërkohë, po ai deklaron në intervistën e tij edhe se “ Një emër nuk është në gjendje të tregojë për përkatësinë gjuhësore ose etnike të një personi”. Po, një emër i dhënë në një gjuhë të huaj nuk do të thotë asgjë, sepse nga qindra alfabete që ka bota, asnjë nuk i ka shkronjat e thekset e njëjta, se nuk ka numër të barabartë zanoresh dhe bashkëtingëlloresh, si dhe nga gjuha në gjuhë nuk ka as numër të barabartë shkronjash. E rëndësishme është se Schmitt dhe shqipëruesi i tij pranojnë se Kastriotët dhe Skënderbeu ishin nga Dibra, ashtu siç janë deklaruar publikisht edhe Prof. Kristo Frashëri, që në maj 2008 është shpallur edhe “Qytetar Nderi” i komunës Arras (Çidhën), Gjon Muzaka, Volanterroni, Fermenxhini, Lukari, Frang Bardhi, Noli, Mustafa Kruja, Sabri Goda e plot autoritete të rëndësishme të botës së historiografisë.
Gjuha në të cilën shkruhet një emër vërtetë nuk përcakton prejardhjen a përkatësinë atij personi. Puna do të ishte e ngatërruar nëse dokumenti i gjetur ishte i shkruar në shqip dhe aty të gjendej për emrin Gjon emri Ivan. Por nuk ka asnjë dokument të asaj kohe, as për Skënderbeun, që të jetë shkruar në shqip, sepse dhe dokumenti i parë i shkruar në shqip, “Meshari” i Gjon Buzukut, është shkruar 100 vite pasi Skënderbeu kishte vdekur, shumë më vonë edhe pasi është shkruar dokumenti që duan të na e tundin si kryefjala e dokumenteve të gjetura dhe të konsultuara për Skënderbeun. Ndërkohë për të bërë një citim luan rol jo vetëm personi që shprehet, por edhe gjuha në të cilën ai shprehet. Fare lehtë, personi që është marrë si burim për të ashtuquajturin dokument të Schmitt mund të kenë qenë serb, ose me origjinë serbe dhe është shprehur në serbisht, kur ka bërë konvertimin nga Gjon në Ivan. Për analogji le t’u referomi trajtave të emrit shqiptar: në italisht albanez, në anglisht albanian, në turqisht arnaut, te çifutët e Mesdheut Lindor (Levantesit) shqiptarët janë peleshtim (pellazg), ndërsa për gjermanët shqiptarët janë filistin, ose vetë Shqipërinë këta të huaj e citojnë në disa forma si Albani, Arnavultlluk, Filistinë, Peleshtimë etj. Prandaj nëse emrin Gjon e gjejmë në dokumente të shteteve e të kombeve të ndryshme në forma të ndryshme nuk duhet të habitemi aspak, se emrin Gjon ata e kanë përshtatur në të folmen e tyre. Ndërkohë, siç deklaron dhe Frang Bardhi, në librin e tij “Skënderbeu”, fq.92 , se Gjergj Kastrioti ka lindur nga prindër epirotë, se ka lindur në Epir” dhe se “ të gjithë ata që bëjnë fjalë për prindin e Skënderbeut, e quajnë atë Joan Kastrioti (pra Gjon Kastrioti) dhe kjo është e vërtetuar në të gjithë analet e turke, analet e Venedikut, të Raguzës, te Marin Becihemi etj. Shembuj të tjerë. Frang Bardhi, Jonosh Huniadin e quan Joan Huniadi, por hungarezët nuk dyshojnë se Janoshi qenka Joan. Ndërsa Joan Tomku e sqaron këtë problem edhe më mirë, kur në faqen 22 të librit të tij e në vazhdim përdor në vend të emrit Juanis e Juan përdor emrin Joan, duke thënë se bashkëkombësit e tij Joanin e quajnë Juan ose Juanis. Pra, ata Gjonin e kanë konvertuar në të folmen e tyre në Juanis dhe Juan e jo Juani a Juanisi të jenë konvertuar prej shqiptarëve në Joan (Gjon). Edhe një argument që kundërshton prejardhjen sllave të Kastriotëve. Akademia Sovjetike e viteve 50, kurrë nuk do të lejonte kinematografinë e saj të realizonte filmin për Skënderbeun shqiptar, nëse ajo mendonte për origjinën sllave të tij, kur dihet se as sovjetët e as rusët kurrë s’ia kanë pasur me hile Serbisë, si të një race e të një feje që janë, aq më shumë kur realizmi i këtij filmi bëhej mbi bazën e një marrëveshje shtetërore dhe jo privatisht, siç mund të bëhet sot. Për punën e shkëlqyer që bënë rusët, u dekoruan me dekretin 1824, datë 8 mars 1954, me Urdhrin e Lirisë të Klasit I : Mihail Grigoreviç Papava për skenarin më motivacion “Për kontributin e madh në përpilimin e skenarit të filmit artistik “Skënderbeu”, për punë të palodhur, cilësi të lartë krijuese, për shërbimin e madh që i ka bërë Atdheut dhe popullit”, Sergej Josifoviç për organizimin e punës në realizimin e filmit “me art e mjeshtri të lartë”, ku paraqitet e gjallë epoka liridashëse e popullit t’onë me Heroin Kombëtar; Akaki Eleksejeviç Horava për interpretimin “me cilësi të rralla krijonjëse” të rolit të Heroit; me Urdhrin e Lirisë të Klasit II: Evgjeni Nikollajeviç “për punë të palodhur e krijonjëse në realizimin e skenave të ndryshme të filmit”, Sviridov G.V. “për kompozimin e muzikës”; me Urdhrin e Punës të Klasit I: Simon Grigoreviç Sokollovski, George Tikhanoviç Cernovalenko, Vladimir Romanoviç Sollovjev dhe Nilaj Aleksandroviç Levkojev për interertim të roleve të tyre; me Urdhrin e Punës të Klasit II: Boriç Aleksejeviç Volksi (operator), Mihail Sergejeviç Çikirev (piktor grimues), Krucinina Ollga Simionovna (për kostumet), Breancef V.K. (për organizimni e punës administrative) dhe me Urdhrin e Punës Klasit III: Aleksej Ivanoviç Niakov (si brigadier ndriçimi). Pra u shpërblyen nga nomenklatura e kohës me dekorime plot 14 kineastë të ish Bashkimit Sovjetik, pothuajse të gjithë ata që realizmin filmin për Skënderbeun shqiptar.
Por përgjegjësia e Schmitt rritet kur ai fantazon, ose deformon me dashje, karakterin e luftërave të Skënderbeut, kur shkruan se Skënderbeu ishte hakmarrës dhe se ai gjithë luftën që bëri kundër turqve e bëri për hakmarrje, se turqit na ia paskan vrarë babain, Gjonin. Ky konkluzioni i Schmitt nuk ka asgjë të vërtetë, se Gjon Kastrioti vdiq në kalanë e Gurit të Bardhë dhe nuk u vra nga turqit dhe nga askush tjetër.
Madje as nga e ëma e Skënderbeut, Vojsava Tribalda, bija e Pollogut, Skënderbeu nuk ka origjinë sllave se, edhe ajo rridhte nga një degëzim i familjes arbre të Muzakjave. Ja sa qartë e shpjegon Gjon Muzaka, në “Memorien’ e tij, të botuar më 1510, në fq, 51, të zbuluar nga Karl Hopfi që jetoi në vitet 1832-1873, të përkthyer nga Dhori Qiriazi : “prej Zot Muzakës u lind zot Andrea (Gjyshi i Gjon Muzakës) dhe zot Vlashi.. Prej të përmendurit Andrea u lind zot Gjini, im atë dhe zonja Maria, e cila është nëna e zonjës Skënderbe.... “ dhe më poshtë vazhdon se “ nga Vlashi u lind zonja Theodhora, nga e cila lindi Maria e ëma e Vojsavë Tribaladës....”
Një dibran kurrsesi nuk mund të jetë një serb
Lidhjet e Kastriotëve dhe të Skëndebreut me Dibrën dhe Çidhnën janë të pa diskutueshme, absolute. Në aspektin e origjinës Kastriotët dhe Skënderbeun gjithçka i lidh vetëm me Dibrën, aq sa bashkëkohësi i Heroit, R.Volaterrano, na dokumenton se i ati Skënderbeut quhej Gjon Dibra ose Gjon Dibrani .
E thamë më sipër se Kastriotët janë vendas në Çidhën (Kidën) të Dibrës në një hark kohor prej më shumë se 8 brezash njerëzorë, tre breza para Skënderbeut dhe 4 breza pas skëndrebeut. Dhe kjo është e dokumentuar. Si është e mundur që dhe pas tetë brezash të të mohohet origjina?!
Por, në mungesë të dokumenteve autentike, elementi më i fort që përcakton deri dhe origjinën është problemi i pronësisë. Kastriotët pronat fillestare i kanë vetëm në Dibër, në Sinë e Gardh të Çidhnës dhe prej këtu i zgjeruan në të gjithë Dibrën dhe pastaj në Mat e në të gjithë principatën e Kastriotëve. Në këtë vend ata kanë jo vetëm tokë e plis, por dhe themele, troje e kala, varre e murana. A mund të thotë ndokush se në cilin vend të globi, qoftë dhe në Serbi, Kastriotët kanë troje e tokë, pronë e pasuri?
Por disa studiues, që sillen si të ishin komisione ‘të kthimit dhe të kompesimit të pronave” a si të ishin pronarë që kanë humbur “pronën” Skënderbe, për t’i larguar Kastriotët nga Dibra, ku ata kanë vendin, rreken e miklohen me problemin e Mazrekëve, me që disa autorë shkruajnë e thonë se Kastriotët kishin dhe një mbiemër të dytë (pra, jo të parë) Mazreku. Këta studiues, Mazrekët i kërkojnë kudo, veç në Dibër, aty ku janë, jo.
Fakt është se edhe Mazrekët janë në Dibër, janë në Muhurr, në Gardhin e Poshtëm, në një ndër dy fshatrat që zotëronin fillimisht Kastriotët. Mazrekët ndodhen midis fshatrave Muhurr dhe Hurdhë-Muhurr. Këtë e dëshmon toponimi që jeton edhe sot Mazreka (ose Arat e Mazrekëve) që nuk është më larg se rreth 1.5 km nga rrjedhja e lumit Drin, në të majtë të rrjedhjes së tij; pikërisht në atë distancë që e përshkruajnë biografët që u janë kushtuar Kastriotëve dhe Skënderbeut. Ky vend ndodhet m’u mbi lagjen Mëziu. Mazrekat vendasit i thërrasin Mazreka e Poshtme, Mazreka e Mesit, Mazreka e Epër. Nga ana tjetër Mazrekat nuk janë më larg se 300-400 m nga Qyteti (Xhiteti, siç i thonë vendësit), që ndodhet në anën Perëndimore të tyre. Mazrekat dhe Qyteti lidhen në mes tyre me një rrugë të posaçme, forma dhe gjendja e të cilës edhe sot të krijon bindjen se ka qenë rrugë e rëndësishme dhe shumë e rrahur. Në të majtë të qytetit, reth 200 me në vijë ajrore , në majët të malit të Shën Mërisë gjendet dhe kisha. Në të majtë të Mazrekave ndodhet një tjetër vend me një toponim krejt interesant: Ara e Robit, gjë që tregon se banorët e këtij vendi kishin qenë edhe zotërues të robërve të luftës. Ndërsa, në anën jugore të Mazrekave është Ara e Kurtit (Oborrit), gjë që do të thotë se në Mazrekat e sotme dikur ka pasur jetë urbane; se aty, dikur, kanë banuar njerëz dhe ka pasur dhe banesa. Në mes të Mazrekave ka pasur dhe një burim të lirë uji, me të cilin sot furnizohet e gjithë lagjja e Mëziut.