Re: Kosova me tjeter flamur????
NDËRRIMI I SIMBOLEVE NUK ËSHTË KUSHT I PAVARËSISË DHE
SHTETËSISË
Dikutimi për dhe kundër argumenteve për ndërrimin e simboleve kombëtare të nisur nga Rugova ka marrë disa karakteristika që po përpiqen ta shtyjnë në qorrsokak vetë diskutimin, ta banalizojnë dhe ta shndërrojnë në grindje të tipit të tavernave.
Kundërshtarë të Rugovës (p.sh. Agim Vinca) bëjnë një listë të gjatë të “gabimeve” të Rugovës dhe prej këtej përforcojnë përfundimin se edhe nisma e tanishme është e gabuar. Mbrojtës jokritik, fanatik të Rugovës (p.sh. Rexhep Elezaj) bëjnë një listë të gjatë të “saktësive” të Rugovës dhe prej këtej përforcojnë përfundimin se edhe nisma e tanishme është e saktë. Ky lloj diskutimi është logjikisht i gabuar:
Së pari, nga një listë sado e gjatë e gabimeve të Rugovës në të kaluarën logjikisht nuk del se edhe ky propozim konkret është i gabuar. Dhe nga një listë sado e gjatë saktësishë të Rugovës në të kaluarën logjikisht nuk del se edhe ky propozim konkret është i saktë.
Së dyti, zhvendosja e diskutimit nga problemi i racionalitetit apo iracionalitetit të ndërrimit të simbolikës kombëtare tek biografia e Rugovës është ikje nga problemi. Derisa i kanë bërë bisht problemit me këtë lloj diskutimi nuk ka arsye të merret askush përveç të interesuarëve për t’u bërë biograf të Rugovës. Problem nuk është vlerësimi tërësor i Rugovës, biografia e tij politike shumëvjeçare, diskutimi ndërmjet biografëve se sa të mira dhe sa të këqija ka bërë në të kaluarën, peshimi i tyre për të parë se cila peshon më shumë etj. Problemi në diskutim është domosdoshmëria apo kotësia, racionaliteti apo iracionaliteti për shqiptarët i ndërrimit të simboleve kombëtare. Problemi, pra, nuk është sa peshon Rugova, por sa peshojnë, sa qëndrojnë argumentet për dhe kundër ndërrimit të simboleve kombëtare shqiptare nga Kosova.
Të tjerë diskutues që kanë edhe shkathtësinë e logjikimit dhe jo vetëm të publikimit të ndjenjave të veta subjektive e kanë shtruar dhe trajtuar drejt këtë problem. Mbrojtës të nismës për ndërrimin e simboleve (p.sh. politologu Ramush Tahiraj) apo kundërshtar të saj (p.sh. specialisti i të drejtës ndërkombëtare Enver Hasani) janë përqëndruar në argumentet për dhe kundër ndërrimit të simboleve. Këtu do të bëhet edhe një herë shqyrtimi i iracionalitetit të ndërrimit të simboleve kombëtare shqiptare sot në Kosovë dhe racionalitetit të argumenteve kundër nismës për ndërrimin e tyre.
.I.
Për domosdonë dhe racionalitetin e ndërrmit të simboleve kombëtare shqiptare në Kosovë janë sjellë dy argumente kryesore (të paqëndrueshme):
Argumenti i parë: arsyeja shtetëformuese. Ky argument e shtron çështjen si një alterantivë: ose të ndërrohet simbolika e të pranohet pavarësia e Kosovës, ose të ruhet simbolika e të mos pranohet pavarësia. Ky argument thotë se në qoftë se Kosova dëshiron të jetë shtet i pavarur, atëherë është e domosdoshme të ketë simbolikë shtetërore të ndryshme nga çdo shtet tjetër. Meqenëse simbolika e tanishme është e njëjtë me simbolikën e një shtetit tjetër të pavarur, antarë i OKB-së, Republikës së Shqipërisë, atëherë është e papranueshme për të drejtën ndërkombëtare, rregullat e OKB-së etj., që edhe një shtet tjetër i pavarur, Republika e Kosovës të ketë ato simbole. Prandaj kusht për pavarësinë dhe pranimin ndërkombëtar të Kosovës si shtet është ndërrimi i simboleve të tashme. Peshuar e llogaritur me gjakftohtësi për shqiptarët është më me fitim të ndërrohen simbolet e të fitohet pavarësia se sa të ruhen simbolet e të mos fitohet pavarësia. Në fund të fundit simbolet kombëtare mund t’i lejohen të përdoren edhe në kuadrin e një autonomie nën Serbinë e Malin e Zi, siç edhe i kanë qenë lejuar.
Ky argument është i pabazuar, i gabuar dhe i gënjeshtërt:
Së pari, për bazimin e nevojës së ndërrimit të simboleve si kusht i pranimit të shtetësisë nuk është sjellë ende: a) Asnjë dokument i të drejtës ndërkombëtare (Ku e bazojnë këtë? Cili dokument i të drejtës ndërkombëtare e vendos dhe rregullon këtë kusht? etj.); b) Asnjë shembull a rast nga historia praktike e krijimit të shteteve që ekzistojnë sot (Kur dhe cilit shtet i është shtruar si kusht i pranimit ndërkombëtar ndërrimi i simbolikës) etj; c) Asnjë kërkesë formale, zyrtare ose joformale nga ndonjë institucion ndërkombëtar që e kërkon këtë vetëm për rastin tonë (Kur, kush, ku është shtruar ky kusht për Kosovën?).
Së dyti, për të kundërtën, se simbolika, as ruatja dhe as ndërrimi, nuk është kusht i të drejtës ndërkombëtare për njohjen e shtetësisë sillen dokumente konkrete të së drejtës ndërkombëtare. Enver Hasani me të drejtë ka rikujtuar p.sh. Konventën e Montevideos mbi të Drejtat dhe Detyrat e Shteteve. Sipas Konventës së Montevideos për të qenë shtet sipas të drejtës së sotme ndërkombëtare kërkohen katër kushte: 1) Pasja e një popullsie; 2) Një terriori; 2) Një qeverie që kontrollon efektivisht këtë popullsi dhe territor; 4) Aftësia e hyrjes në marrdhënie me shtetet e tjera dhe organizatat ndërkombëtare. Kushdo që interesohet sinqerisht, seriozisht dhe me dhimbje për Kosovën ose thjeshtë për të menduarit e saktë mund të gjejë edhe shumë dokumente të tjera të së drejtës ndërkombëtare që tregojnë se simbolika nuk është kusht i pranimit të shtetësisë nga bashëksia ndërkombëtare dhe jo të pranojnë pa e vërtetuar vetë, vetëm çka thotë propaganda e Rugovës si nismëtar i kësja lëvizjeje.
Së treti, se simbolika nuk është kusht i pranimit ndërkombëtar të shtetësisë ka shembuj praktikë nga historia e krijimit të shteteve dhe këtë rast e kemi në derë të shtëpisë, pjesërisht në shtëpi dhe në kohën tonë: rasti i IRMJ (FYROM). Maqedonia, rikujtuar po ashtu nga Hasani, bëri simbolikë shtetërore një simbolikë (emrin, flamurin) që e pretendon një shtet tjetër, Greqia. Maqedonia është pranuar si shtet sepse ka territorin, popullsinë, qeverisjen efektive, ndërsa çështja e simboleve “të njëjta me të një shteti tjetër” trajtohet si konflikt ndërkombëtar (ndërmjet dy shteteve). Organizma ndërkombëtare përpiqen ta zgjidhin këtë konflikt, si shumë të tjera, por nuk ka qenë e nuk është kusht për njohjen e shtetësisë së FYROM.
Duhet bërë, pra, dallim ndërmjet kushteve të pranimit të shtetësisë dhe konfliktit ndërkombëtar. Kushdo që e do Kosovën me ndjenja, ose thjeshtë është simpatizant i mendimit logjik pa asnjë ndjenjë për Kosovën e shqiptarët duhet ta bëj këtë dallim: Ndërrimi i simbolikës nuk është kusht për pavarësinë, pranimin e shtëtësisë, por e shumëta mund të jetë kërkesë për të mos pasë konflikte ndërkombëtare, me shtete të tjera. Mirëpo të gjithë shtetet antare të sotme të OKB-së janë në konflikte ndërkombëtare, me shtete të tjera për lloj-lloj çështjesh dhe asnjëherë nuk është shtruar problemi që për këtë arsye t’i hiqet ndonjërit e drejta e shtetësisë. Mosndërrimi i simbolikës shtetërore nga Kosova e shumëta e angazhon atë si shtet në konflikt me një shtet tjetër, me Republikën e Shqipërisë, në qoftë se kjo paraqet ndonjë ankesë siç ka bërë Greqia me Maqedoninë, por nuk është kusht ndërkombëtar për pranimin a mospranimin e shtetësisë së Kosovës. Thënë ndryshe: sa i takon të drejtës ndërkombëtare Kosova mund të pranohet lirisht shtet i pavarur me simbolikë të njëjtë me Shqipërinë dhe në qoftë se kjo ankohet organizmat ndërkombëtare përpiqen ta zgjidhin atë si një konflikt ndërmjet dy shteteve anëtare të OKB-së.
Në qoftë se problemi i ndërrimit të simbolikës është çështje e konfliktit me Shqipërinë atëherë kjo duhet thënë troç e jo të shpifet se e kërkon e drejta ndërkombëtare si kusht për pranimin e shtetësisë e bla...bla...bla, mbasi jo të gjithë njerëzit janë budallejnë dhe e hanë vetëm çka thonë gazetat pa iu drejtuar vetë dokumenteve, praktikave ndërkombëtare dhe teorive të krijimit të shteteve. Dhe lexuesit nuk duhet ta lejojnë veten as të bëhen, as të trajtohen si budallenjë. Në qoftë se Shqipëria e shtron këtë kërkesë dhe përpiqet ta pengoj pranimin e Kosovës si shtet i pavarur në OKB sepse i ka përvetësuar simbolikën, atëherë hyjmë në diskutime krejt të tjera, por jo aty ku e kanë futur sot diskutimin mbrojtësit e ndërrimit të simboleve. Në qoftë se kërkesa vjen nga Shqipëria, atëherë: Së pari, turpi apo merita i mbetet asaj dhe nuk ka pse Kosova ta nisë këtë proces e këtë diskutim. Së dyti, siç argumenton Baleta për këtë rast, ndërrimi i simboleve është edhe më i arsyeshëm, edhe më i moralshëm, edhe më i lehtë të bëhet nga vetë Shqipëria, ndërsa simbolika e tashme t’i lihet Kosovës deri në bashkimin kombëtar.
Rasti i Bosnjës që sillet nganjëherë nga nismëtarët për ndryshimin e simbolikës së Kosovës si shembull i imponimit të simbolikës shtetërore nga faktorë ndërkombëtar flet kundër tyre dhe në favor të mbrojtësve të simbolokës kombëtare. Bosnja është konstituuar si shtet “federal” në të cilin republika e serbëve shpesh ka më shumë fuqi se boshnjako-kroatët së bashku. Shembulli i Bosnjës është i vlefshëm si krahasim në qoftë se Kosova parashikohet të kantonalizohet, apo federalizohet duke krijuar një “Republika Serpska” mbrenda saj, ose duke e përfshi Kosovën në një federatë tjetër të Serbisë dhe Malit të Zi. Pra, krahasimi me rastin e Bosnjës si shembull provon se ndërrimi i simbolikës nuk kërkohet si kusht i pavarësisë së Kosovës si shtet sovran dhe unik, por si një lloj federate ose duke e kantonalizuar, ose duke e përfshi në një federatë tjetër. Atëherë, kërkohet që në nivel federate, si shtet federal të ketë një simbolikë tjetër nga njesitë përbërëse federale dhe p.sh. krahas falmurit federal do të vendosen edhe flamujt e kombeve dhe njesive që e përbëjnë. Se fjala është për përgatitjen e kësaj të ardhmeje të Kosovës kur kërkohet ndryshimi i simboleve flet edhe sqarimi nga rugovistët se fjala është për dallimin e simboleve shtetërore por jo kombëtare nga ato të Shqipërisë. Pra, në nivel shtetëror Kosova do të ketë një flamur të përbashkët zyrtar, ndërsa flamuri kombëtar shqiptar do të vazhdoj të vendoset, por siç vendosen edhe flamujt e kombeve të tjera si serb, turq, boshnjak etj., përdorimi i të cilëve do të rregullohet me ligj si në çdo federatë shumëkombëshe.
Së katërti, nisma për ndërrimin e simbolikës kombëtare nuk ka bazë teorike dhe nuk del nga koncepti i shtetit me të cilin punojnë teoritë bashkohore të shtetit. Në teori shteti modern dallon shumë nga ato organizime shtetërore paramoderne, antike e mesjetare që po ashtu quhen shtet. Kriteret klasike me të cilat përkufizohet shteti në teoritë moderne janë popullsia, territori dhe sovraniteti. Përpjekjet për t’i shtuar kritere të tjera në përgjithësi nuk kanë zënë vend, ose del se janë njëfarë rishprehje e këtyre tri karakteristikave. Kështu p.sh. Maks Veberi e dallon shtetin nga shoqatat e tjera nga “monopoli i legjitimitetit të dhunës fizike”, por kjo është njëfarë riformulimi i sovrantietit. Kështu ka ndodhë edhe me përpjekje për të shtuar karakteristika të tjera si tipare përkufizuese të shtetit. Megjithëse për analiza ose studime politike përmbajtësore dhe për shkencën politike disa prej tyre janë të rëndësishme, për të drejtën ndërkombëtare nuk janë konsideruar se ndihmojnë për t’i zgjidhë problemet në qoftë se do të pasqyroheshin dhe nuk janë përfshirë në te. Prandaj kriteret e të drejtës ndërkombëtare janë të nxjerra dhe bazohen në teoritë e shtetit, përkufizimin e tij sipas tri karakteristikave klasike: 1. Popullsisë; 2. Territorit dhe, 3. Sovranitetit (ose thënë ndryshe: “kontrolli efektiv i shoqërisë”, ose “monopoli i legjitimitetit të dhunës fizike”, ose “aparati i dhunës” etj.). Kriteri i katërt, aftësia me hy në marrdhënie me shtete të tjera dhe organizata ndërkombëtare është i lidhur dhe gati nënkuptohet prej tri të parave: në qoftë se një organizëm kontrollon efektivisht një territor dhe popullsi, shtetet e tjera dhe organizmat ndërkombëtar me qejf a pa qejf hyjnë në marrdhënie me atë organizëm kontrollues (p.sh. me pushtetin e Partisë Bolshevike mbas marrejs së pushtetit efektiv nga Lenini, me Kinën nën kontrollin e Maos, me Shqipërinë mbas kontrollimit efektiv nga Enver Hoxha dhe PKSH etj., etj.).
Pa e larguar shumë vëmendjen vetëm si fillim ndoshta i një trajtimi të ardhshëm duhet thënë se vetëdija e shtetëtsisë nuk dëshmohet nga shqiptarët duke mbështetë ndërrimin e simboleve dhe krijimin e simboleve shtetërore të ndryshme nga kombëtaret, siç argumenton Tahiraj, por duke u treguar të ndjeshëm ndaj popullsisë, territorit dhe sovranitetit. Në të tri këto elemente nismëtarët e ndërrimit të simboleve kombëtare dhe gati gjithë forcat politike në Kosovë, dhe veçanërisht ata, nuk janë treguar të ndjeshëm: Kosovës i është rrëmbyer popullsia, i është mohuar e dhunuar sovrantieti (Korniza Kushtetuese), i është coptuar territori (në kufi me FYROM dhe në Mitrovicë) dhe askush nuk kundërveproi si duhet. Këtu duhej të kishte treguar vetëdijen shtetërore e shtetformuese para së gjithash LDK që është “mjeshtër i protestave paqësore, qytetare”, partitë e tjera të Kosovës, e gjithë popullsia. Gjithë Kosova ka qenë dashtë ngritë në këmbë për atë copë Kosove që u mor nga FYROM. Por shqiptarët u ngritën fshatçe e fisçe vetëm kur merreshin e burgoseshin të parët e fshatit si Rremi, Haradinaj etj.. Ndërsa ndjeshmëria ndaj asaj që është tregues par definitionem i vetëdijes së shtetësisë, ndaj cënimit të tërësisë territoriale nuk u tregua asnjë ndjeshmëri në përputhje me rëndësinë e gjestit, simbolikës dhe faktit.
Si përfundim: argumenti për ndërrimin e simboleve si kërkesë e të drejtës ndërkombëtare nuk mbështetet në asnjë dokument, ndërsa argumenti se nuk është kërkesë e të drejtës ndërkombëtare mbështet në dokumente të së drejtës ndërkombëtare; argumenti për ndërrim nuk mëbshtetet në asnjë shembull nga praktika e tashme ndërkombëtare, ndërsa argumenti kundër mbështetet në shembuj nga praktika e sotme ndërkombëtare; argumenti për ndërrimin nuk gjenë asnjë bazim të vetëm teorik, ndërsa argumenti kundër është i mbështetur në teoritë më të njohura klasike e moderne të shtetit.
Argumenti i dytë: do t’i kenë thënë amerikanët. Në të vërtetë kjo është më tepër një thashethemnajë, por nga disa përpiqet të shndërrohet në argumentim.
Derisa kërkesa për ndërrimin e simboleve si kusht i pavarësisë nuk mbështetet në asnjë dokument ndërkombëtar dhe në asnjë shembull praktik të krijimit të shteteve do të duhej që mbrojtësit e ndërrimit të simbolikës kombëtare të provonin se kjo është një kërkesë ad hoc, vetëm për rastin e Kosovës. Nuk është çudi që faktorë ndërkombëtar t’u shtrojnë shqiptarëve kërkesa që as nuk dalin nga e drejta ndërkombëtare dhe as nuk ia kanë kërkuar askujt asnjëherë. Një si lloj i këtij fakti është thashethemnaja se “kjo është një kërkesë e amerikanëve” që ia kanë thënë Rugovës, se “Rugova nuk bën asgjë pa udhëzimet amerikane dhe se prandaj, megjithëse nuk e dimë, edhe këtë nismë duhet t’ia kenë thënë amerikanët” etj.
Ky argument është i paqëndrueshëm që në fillim:
Së pari, se çka kërkon faktori ndërkombëtar është bërë e njohur dhe e stërnjohur, prej tyre përsëritet çdo ditë dhe me këmbëngulje. Deri sot, as drejtpërdrejtë, as tërthorazi, në asnjë rast dhe në asnjë kontekst, as formalisht dhe as në takime joformale nëpër OJQ të ndryshme nëpër Evropë dhe SHBA nuk është shtruar problemi i ndërrimit të simboleve kombëtare dhe aq më pak si kusht për njohjen e shtetësisë së Kosovës.
Së dyti, po të ishte kjo një kërkesë e ndërkombëtarëve do ta bënin të njohur pa ju ardhë as keq, as marre prej shqiptarëve. Se kjo nuk është një kërkesë dhe aq më pak kusht për njohjen e shtetësisë është e besueshme, sepse po të ishte, ndërkombëtarët do ta thoshin këtë gjë pa frikë prej shqiptarëve. Faktorë të rëndësishëm ndërkombëtar e kanë treguar se as nuk u vjen keq, as nuk u vjen turp, as nuk kanë frikë t’u thonë shqiptarëve se çka kërkojnë prej tyre duke përfshi edhe idenë e rikthimit në Serbi ose federatën Serbi dhe Mali i Zi. Qëndrimi më i fundit edhe i administratës amerikane është: “Nuk përjashtohet asnjë opcion”!
Së treti, edhe po ta kenë kërkuar amerikanët udhëheqësit shqiptar fillimisht e kanë detyrë t’ua bëjnë të njohur aleatëve se kjo është një kërkesë e panevojshme dhe rënduese për shqiptarët. Aleatëve u duhen bërë sinqerisht të njohura edhe ndjenjat, edhe dëshirat, edhe vullneti i shqiptarëve. U duhet bërë e njohur se shqiptarët shpresojnë shumë tek aleatët dhe i njohin ata si të tillë pikërisht se marrin parasysh ndjenjat, dëshirat dhe vullnetin e shqiptarëve përndryshe humbë kuptimin ideja e aleatit. Aleatëve u duhet bërë e njohur edhe përpjekja serbe e greke për të ndryshuar simbolikën kombëtare të Kosovës dhe vuajtjet që kanë shkaktuar këto përpjekje tek shqiptarët. Përfaqësuesit janë zgjedhur për të përfaqësuar edhe shqiptarët tek amerikanët, jo vetëm amerikanët tek shqiptarët. Në qoftë se gjithë këto do të ishin bërë nga Rugova dhe amerikanët prap ngulin këmbë, atëherë problemi do të kishte dalë në sipërfaqe dhe publikisht. Në qoftë se nuk i ka shpreh ndjenjat e popullit të vet, atëherë nuk ka kryer detyrimin themelor as ndaj popullit shqiptar, as ndaj aleatëve amerikan. Në qoftë se Rugova nuk u ka treguar amerikanëve ndjenjat, dëshirat dhe vullnetin e shqiptarëve, atëherë i ka mashtruar edhe aleatët, në radhë të parë amerikanët. Shqiptarët janë të ndjeshëm ndaj simbolikës kombëtare dhe këtë aleatët, miqtë e sinqertë të shqiptarëve duhet ta dinë e jo t’u mbahet e fshehur.
Së katërti, para se t’ia thonë Rugovës, SHBA-ve u duhet t’i diskutojnë kriteret e pavarësimit të Kosovës dhe të bindin faktorë të tjerë të rëndësishëm ndërkombëtar si Rusia, BE, Franca, Kina, Gjermania, Anglia etj. Në qoftë se ndërrimi i simboleve a) nuk është kërkesë e ndonjërit prej këtyre pse duhet të jetë vetëm e amerikanëve si aleatët tanë; b) në qoftë se nuk është këreksë amerikane por e ndonjërit prej këtyre, p.sh. e Rusisë ndërsa amerikanët ia kanë thënë fshehurazi Rugovës, atëherë: c) ajo është kërkesë ruse e mbështetur edhe nga amerikanët por jo amerikane dhe, d) joaleatët p.sh. rusët, kinezët, francezët etj., do ta kishin bërë publike. Në qoftë se, pra, çështja “do t’a kishte marrë dhenë”, do të ishte në një diskutim të gjërë ndërkombëtar ndërmjet atyre që vendosin për Kosovën, atëherë do të ishte bërë e njohur. Dhe para se ta diskutojnë me Rugovën, SHBA janë të detyruara ta diskutojnë me Putinin. Por, kjo kërkesë nuk është përmendë kurrë, nga askush prej faktorëve ndërkombëtar. Argumenti se Rugovës ia kanë kërkuar amerikanët mbetet në fushën e fantazisë dhe çfarëdo përpjekje për ta supozuar del, pra, se është e pamundur të bazohet, ose në gjuhën popullore: është rrenë.
Në fund, në të dy format, si kërkesë e përgjithëshme e të drejtës ndërkombëtare, apo si kërkesë vetëm për rastin e Kosovës (qoftë nga amerikanët, qoftë nga joamerikanët) argumenti që thotë se ndërrimi i simboleve kombëtare është kusht për pavarësinë shtetërore të Kosovës është tepër thjeshtëzues, banal. Për shumë prej tyre shqiptarët janë të njohur për ndërrimin e flamujve dhe ky do të ishte kushti më i lehtë për t’u plotësuar. Por faktorë të rëndësishëm ndërkombëtar nuk janë kaq banal dhe as shumë dashamirës që t’ua lehtësojnë punën e pavarësisë shqiptarëve. Ndërsa të thuash se këtë kusht e kanë vënë amerikanët do me thanë me i ofendu amerikanët, me i marrë si shtet joserioz. SHBA do të dilnin si shteti më joserioz para rusëve, kinezve etj., sikur ta thjeshtonin problemin e pavarësisë së Kosovës në ndërrimin e simboleve dhe jo në kriteret e të drejtës ndërkombëtare dhe në praktikat e njohura.
.II.
Tani le të kthehmi tek argumentet kundër ndryshimit të simboleve kombëtare shqiptare në Kosovë dhe veçanërisht shqetësimi që krijon nisma për ndryshimin e tyre.
Argumenti i parë i mbrojtësve të simbolikës kombëtare shqiptare thotë se problemi nuk është shtruar si alternativë: ose simbolet kombëtare, ose pavarësinë.
Së pari, jo vetëm ndërrimi i simboleve por as edhe një prej kushteve të tjera të vëna zyrtarisht e publikisht nga ndërkombëtarët për Kosovën dhe as plotësimi i të gjitha kushteve të marra së bashku nuk janë vënë qartë si kushte për fitimin e pavarësisë. Politikanët e Kosovës, duke përfshi edhe Rugovën, kanë të drejtë kur thonë se reformat në Kosovë nuk po ecin me ritme të shpejta sepse faktori ndërkombëtar nuk është shprehur qartë se zbatimi i tyre do të sjellë pavarësinë e Kosovës. Kanë të drejtë kur u thonë ndërkombëtarëve se nëse shqiptarët do të siguroheshin se këto janë kushte për pavarësinë do të shpërthente një entuziazëm dhe një vullnet i tillë për t’i plotësuar kushtet e ndërkombëtarëve sa ata vetë do të mbeteshin të çuditur me shpejtësinë dhe përsosmërinë e zbatimit të reformave. Por gjithë kjo mënyrë e të folurit të tyre tregon se politikanët e Kosovës, duke përfshi edhe Rugovën e dinë se nga ndërkombëtarët nuk është vënë asnjë kusht realizimi i të cilit sjellë me siguri pavarësinë e Kosovës, e aq më pak ndërrimi i simboleve që nuk është përmendë fare prej tyre si ndonjë kusht dhe për asgjë.
Edhe mbrojtësi më i flaktë i simboleve kombëtare dhe kundërshtari më i vendosur i ndërrimit të tyre do të ishte shumë dakort të ndërrohen simbolet në këmbim të pavarësisë sikur situata të ishte kaq e thjeshtë dhe e shtruar kështu si një alternativë e sigurtë. Por situata nuk është shtruar për të zgjedhur: simbolet ose pavarësinë.
Së dyti, mbrapa nismës për ndryshimin e simboleve nuk shihet një përshkrim i situatës së shqiptarëve për të zgjedhë ndërmjet simboleve dhe pavarësisë, por një mashtrim dhe mashtrimi zakonisht bartë nga pas diçka të keqe. Shihet si mashtrim sepse thuhet se e kërkojnë rregullat ndërkombëtare të krijimit të shtetit dhe del se kjo është rrenë mbasi asnjë dokument i të drejtës ndërkomëbatre nuk e kërkon. Shihet si mashtrim sepse thuhet se është praktikë e krijimit të shteteve dhe del se nuk është praktikë dhe se asnjëherë nuk është kushtëzuar njohja e një shteti me simbolikën e tij. Shihet si mashtrim sepse përmendet rasti i Bosnjes, por del se ai rast ka të bëj me një shtet “federal” dhe në rastin e Kosovës kjo do të thotë ose kthim në Federatën Serbi e Mal i Zi, ose në rastin “më të mirë” kantonalizim dhe “federalizim” i vetë Kosovës por jo si kusht i një shteti të pavarur, sovran dhe unik të Kosovës. Shihet si mashtrim sepse thuhet se kërkohet nga faktori ndërkombëtar, por as nuk sillet një e dhënë e vetme se është kështu dhe as nuk del logjikisht se mund të jetë ashtu. Shihet si mashtrim sepse paraqitet si kusht i vënë nga ndërkombëtarët për pavarësinë e Kosovës, por vetë Rugova ka folë çdo ditë se bashkësia ndërkombëtare nuk e ka bërë të qartë se kushtet që i janë vënë Kosovës lidhen me pavarësinë e saj, se pavarësisht nga ecuria e reformave dhe plotësimi i kushteve “të gjitha opcionet janë të hapura” dhe se për këtë do të vendosë Këshilli i Sigurimit të OKB-së.
Së treti, edhe po të pranohet hipotetikisht, vetëm në mendim se situata është thjeshtuar në alternativën “po ndërruat simbolet fitoni pavarësinë” një dilpomaci e mirëfilltë, e pjekur e me përvojë shqiptare dhe një diplomat i zoti shqiptar do të vepronte siç propozon Baleta: faktorit ndërkombëtar t’i kërkohet që në fillim t’i njoh pavarësinë Kosovës dhe shqiptarët të marrin zotimin që pastaj ta ndërrojnë simbolikën e vetë. Sepse ka mundësi që shqiptarët të ndërrojnë simbolikën dhe nga ndërkombëtarët mos t’i njihet pavarësia, mbasi as nuk e kanë premtuar një gjë të tillë. Këtë shqetësim e shpreh edhe Vinca në pjesën argumentuese të shkrimit të tij gati në stilin: “mirë që i ndërruam simbolet dhe fituam pavarësinë, por nëse simbolet i ndërrojmë e pavarësinë nuk na japin, atëherë ku të mbytemi”? Ndërkombëtarët jo rrallë nuk i kanë mbajtë as premtimet ndaj shqiptarëve, e aq më pak ta ndjejnë veten të detyruar për diçka që nuk e kanë premtuar. Le të jenë edhe shqiptarët një herë ata të cilët marrin përsipër një premtim për ta realizuar mbasi u është dhënë diçka më parë.
Argumenti i dytë thotë se lidhshmëria e pavarësisë së Kosovës si rrjedhojë e ndërrimit të simboleve është shumë më e vogël se lidhshmëria e disa rrjedhojave të tjera të mundëshme negative. Ose thënë ndryshe, probabiliteti i rrjedhojave negative është shumë më i madh se probabiliteti i pavarësisë si rrjedhojë e ndërrimit të simboleve. As pavarësia dhe as gjithë rrjedhojat negative nuk kanë siguri të plotë se do të ndodhin nga ndërrimi i simboleve, por mundësia e realizimit të rrjedhojave negative është shumë më e madhe.
Së pari, ndërrimi i simboleve ka shumë më të ngjarë të jetë përgatitje e Kosovës për të hyrë në Federatën e rikompozuar Serbi e Mali i Zi se sa në OKB. Në federatën e re Kosova parashikohet si njesi federale dhe jo si autonomi a pakicë kombëtare, prandaj duhet të ketë simbolikë shtetërore tjetër nga simbolika kombëtare. Në qoftë se do të përfshihej si minioritet nuk bëhej i domosdoshëm ndërrimi i simboleve ashtu siç nuk ka qenë shikuar i domosdoshëm në Jugosllavinë e mëparshme. Por si njesi federale, e përbërë nga tri shtete, çdo shtet përbërës federal duhet të ketë simbolikë shtetërore të veçantë nga shtete të huaja, në këtë rast nga Shqipëria, dhe nga federata. Simbolet kombëtare mund t’i lejohen t’i mbaj krahas kombeve e pakicave të tjera kombëtare.
Nxitimi për t’i ndërruar simbolet kombëtare dhe për të krijuar simbole të veçanta shtetërore pa u kërkuar nga faktori ndërkombëtar shpjegohet më së miri me faktin se Federata e re Serbi e Mali i Zi hyn në fuqi së shpejti dhe Kosova duhet të ketë bërë përgaditjet e nevojshme. Ndërrimi i simbolikës kombëtare para së të përfshihet në federatën e re është i nevojshëm edhe se del si një veprim vullnetar i shqiptarëve, i nisur nga vetë politikanët shqiptar dhe jo i imponuar nga Serbia e Mali i Zi. Kështu, siç shprehet administrata amerikane: “të gjitha opcionet janë të hapura”.
Së dyti, nisma për ndërrimin e simboleve më shumë se me pavarësinë ka lidhje me përpjekjet për të argumentuar se nuk ka një komb shqiptar.
a) Për politikën e sotme kjo është e rëndësishme si argument se nuk ka kuptim dhe arsye të veçantë të kërkohet ndonjë bashkim i kombit shqiptar në një shtet, dhe se duke qenë një komb më vete për kosovarët është njëlloj si të kërkojnë bashkimin me Serbinë e Malin e Zi si me Shqipërinë. Se derisa nuk ka ndonjë lidhje kombëtare të veçantë me Shqipërinë, me Serbinë e Malin e Zi e lidhin së paku disa fije jurdike, sepse ka pasë një statut të dyfishtë si njësi e federatës jugosllave dhe e Serbisë, sepse ka dy dokumente ndërkombëtare ku vazhdon të konstituohet si pjesë e Jugosllavisë (Marrveshja e Rambujesë dhe Rezoluta 1244 e Këshillit të Sigurimit të OKB-së) të pranuara nga udhëheqësit politik të Kosovës etj.
b) Nisma për ndërrimin e simboleve trimëron dhe është në një vijë me rrymën ekzituese shqiptare për të argumentuar se nuk ka një komb shqiptar, se edhe nëse ka ekzistuar ndonjëherë tanimë janë krijuar kombe të ndryshme etj. Kjo rrymë dhe kjo përpjekje nuk i takon të kaluarës historike por është një rrymë e sotme dhe një përpjekje e sotme. E nxitur dhe e kombinuar me nacionalizmin serb e grek të kahershëm e të sotëm kjo rrymë ka përfaqësuesit e sotëm shqiptar që përpiqen me këmbëngulje dhe pa u tërheqë gjatë dhjetë vjetëve të fundit të provojnë se nuk ka një komb shqiptar. Për të përmendë vetëm disa: Spartak Ngjela më 1991 deklaron se kosovarët dhe shqiptarët janë dy kombe të ndryshme, Fatos Lubonja pesë vjetë më vonë, më 1995, prap ngulë këmbë se shqiptarët dhe kosovarët janë dy kombe të ndryshme, Kastriot Myftaraj gjashtë vjet më vonë, më 2001, shkruan një libër për të argumentuar se gegët dhe toskët janë dy kombe të ndryshme, Veton Surroi më 2002 flet për shoqëri të ndryshme shqiptare etj. Ndërmjet këtyre momenteve gjenden rastet e shumëta të shqiptarëve apo autorëve greko-shqiptar që përkthehen në shqip (p.sh. Vasilis Kondis) dhe shpërndahen për të argumentuar se shqiptarët nuk kanë unitet kombëtar dhe nuk janë krijuar si komb i vetëm.
Se nisma nxitë dhe trimëron menëjherë rrymën që do të vendosë kufi shpirtëror ndërmjet shqiptarëve në dy anët e kufirit tanimë po jep shenjat e para. Andrea Stefani (“Gazeta Shqiptare” 26.12.2002) shkruan këto ditë se shqiptarët janë një komb por dy popuj! Shumë autorë të tjerë do të sajojnë lloj-lloj argumentesh, edhe më absurdet, vetëm të rrisin hendekun shpirtëror ndërmjet shqiptarëve.
Nisma për ndryshimin e simboleve dhe veçimin e Kosovës nga Shqipëria dhe rajonet e tjera shqiptare në simbolikë, histori, heraldikë etj., etj. është lëvizja më fuqishme e deritashme në drejtim të realizimit të programeve nacionaliste serbe e greke dhe rrymave serbofile e grekofile shqiptare për copëzimin e kombit shqiptar në shumë “kombe”. Mbas coptimit territorial, coptimi kombëtar e shpirtëror është akti i fundit që siguron realizimin e programeve nacionaliste serbe e greke, mbasi pa arritë coptimin shpirtëror territoret e grabitura tokësore nuk janë kurrë të sigurta. Në krahasim me Ngjelën, Lubonjën, Myftarajn etj., nisma për ndryshimin e simboleve është më e fuqishmja sepse bartet nga aktor politik me ndikim dhe se është shumë pjellore, është më e gjëra dhe përfshinë shumë fusha.
c) Nisma për ndryshimin e simboleve nuk është vetëm lëvizje për ndryshimin e simboleve, por shumë më e gjërë sepse kërkon rikthimin tek Dardania dhe jo vetëm modifikim të simboleve kombëtare për arsye shtetërore, për pranim në OKB.
Në qoftë se do të ishte vetëm për hirë të pavarësisë, siç argumenton Baleta, ndryshimi i simboleve do të ishte minimal, që të ruhet sa më shumë ngjashmëria dhe përbashkësia shqiptare. Kështu p.sh. po të jetë vetëm çështje formale e OKB-së atëherë mund të ruhet pamja e falmurit të sotëm, por n.q.se Republika e Shqipërisë e ka atë katërkëndësh këndëdrejtë dybrinjënjishëm, Kosova mund ta bëj katror, ose mund t’i vë disa thekë anash etj. Por nsimtarët për ndryshim kërkojnë një veçim të plotë, një kthim tek Dardania.
Ideja e rikthimit tek Dardania nuk thjeshtohet, dhe madje edhe sikur të dëshiroj Rugova nuk mund të mbahet në kufijtë e ndryshimit vetëm të simbolikës. Ai përfshinë një program të gjërë të veçimit kombëtar të shqiptarëve që nuk mbetet pa u paraqitë publikisht. Në idenë e rikthimit tek Dardania janë të përfshira (implicite) disa përfundime që është lehtë të nxiren nag të interesuarit dhe nuk mbeten pa u nxjerrë edhe sikur Rugova të jetë kundër. Prandaj nuk është e rëndësishme vetëm se çka dëshiron Rugova, siç përpiqen ta thjeshtojnë problemin, por rrjedhojat që ka hapi i hedhur prej tij, fushata që mund të nxitet, t’i dalë dore e të kthehet edhe kundër vetë atij. (Sikur të ishte kështu!)
Kështu p.sh. në luftën e romakëve kundër mbretërisë ilire të Teutës me qendër në Shkodër ajo që quhej Mbretëri e Dardanisë ka qenë rreshtuar me romakët kundër mbretëreshës Teuta të ilirisë. A do të thotë kjo se në rast të një konflikti “të Shkodrës” me Italinë shteti i pavarur i Kosovës si vijues dhe në traditën e Dardanisë do të rreshtohet me Italinë kundër Shkodrës? Si do të shkonin punët në qoftë se, në logjikën e Kosovës, Mirëdita do të kërkonte krijimin e shtetit të pavarur të Pirustisë (siç ka pas kërkuar Republikën e Mirditës) sepse banohej nga fisi ilir pirust, a do të kthehen rajonet e tjera shqiptare tek enkeljetë, taulantët, desidiatët, ardianët etj., etj.? Në qoftë se kthimi i Kosovës tek Dardania është i legjitimuar si histori, atëherë me të njëjtin legjitimitet mund të krijohen edhe këto principtata të tjera si Taulantia, Enkeliada, Arabania etj.
Shkurt, më shumë se ndërrim i simboleve të tashme, ideja e Rugovës nxitë kthimin dhe është thirrej për kthim tek principatat ilire, tek luftrat ndërmjet principatave ilire, tek tradita ilire që nuk arriti kurrë të krijojë një shtet të përbashkët, e aq më pak një perandori siç e krijuan romakët, osmanët, francezët, austriakët etj., etj. Çka u duhet shqiptarëve është shkëputja nga tradita ilire, tradita e principatave dhe vilajeteve dhe jo kthimi tek gjendja e ilirëve dhe e vilajetve.
Si përfundim: nga njëra anë, ndërrimi i simboleve kombëtare nuk ka asnjë lidhje kushtore me krijimin e shtëtësisë së Kosovës dhe, nga ana tjetër, nuk është nismë vetëm për simbolet por një program dhe lëvizje e gjërë historike, historiografike, kulturore, heraldike, simbolike, politike etj., për coptimin shpirtëror të shqiptarëve dhe realizmin e programeve nacionaliste serbe e greke që kanë punuar në shekuj për këtë arritje.
28.12.2002 Hysamedin Feraj
