Thamina
Papirus rex
Diskutimi lidhur me përkatësitë fetare të shqiptarëve është i zhurmshëm e i kokolepsur. Ka që thonë se shqiptarët janë popull me aq e kaq përqindje muslimane, katolike e ortodokse. Ka që thonë se feja e parë e shqiptarëve ka qenë feja e Krishtit, ka që thonë që shqiptarët thellë në histori kanë qenë politeistë. Ka që thonë se shqiptarët e sotëm duhet të kthehen në fenë paramuslimane, pra atë të krishterë se kështu na do më mirë bota. Të tjerë këmbëngulin se feja islame, sado mbishtresë më e re, është baza fetare e këtij vendi. Dhe ka që me të drejtë theksojnë tolerancën fetare të shqiptarit si një tipar karakteristik.
Megjithatë, rrallëkush flet për ateizmin. Dikujt i duket se është më mirë të struket në origjinën e vet fetare familjare se sa të thotë se është ateist apo nuk beson në zot. Pra, a është turp të mos besosh në zot?
Komunizmi shqiptar u bë precedenti famëkeq në botë që prishi tempujt fetarë dhe e ndaloi me ligj e kushtetutë fenë. Një ideologji mashtruese e gënjeshtare si ajo komuniste-enveriste nuk mund të duronte që njerëzit të kishin fenë për ngushëllim e prehje. Në të gjithë botën komuniste, feja u denigrua e roli i saj u minimizua, por edhe në vendet ku sunduan kasapë të vërtetë komunistë, ajo nuk u ndalua me ligj, priftërinjtë, hoxhallarët e baballarët nuk u vranë e besimtarët nuk u futën në burgje se i faleshin zotit, ashtu siç ndodhi në Shqipëri.
Me rrëzimin e komunizmit, feja pati një gjallërim të natyrshëm. Të tre degët kryesore të saj, ato islamike, katolike e ortodokse vërshuan në garë me njera tjetrën të mbushin vakumin komunist. Nuanca të tjera fesh të papara në Shqipëri rendën gjithashtu me misionarët e tyre. U ndërtuan tempuj fetarë edhe atje ku më parë nuk kishte të tillë. Fetë hynë në domenet e njëra tjetrës duke ndërtuar për shembull kisha atje ku më parë kishte vetëm xhami e teqe apo xhami e teqe atje ku më parë kishte vetëm kisha. Të dalë nga kthetrat mundonjëse të diktaturës komuniste, shqiptarët u hodhën, në krye me devocion e dëshirë në prehërin e feve. Më pas ishte politika ajo që kapërtheu e pushtoi shpirtin shqiptar dhe zuri kryet e oxhakut në vatrat shqiptare.
Vetëm kur ndizen debatet se kujt bote fetare i takojmë ne shqiptarët, atëhere flakërojnë gjakrat e luftës, ngrihen e ulen njëra fe apo tjetra, njëra quhet reaksionare e tjetra e përparuar, rrëmohet nëpër origjina, sulmohen dinjitarët fetarë të njërës palë apo tjetrës e të tjera e të tjera.
Pa lënë mënjanë rolin e madh që ka patur feja në zbutjen e disiplinimin e shpirtrave njerëzorë, nuk duhen harruar gjithashtu periudhat e saj të errta e reaksionare. Ashtu si ideologjia komuniste që në zanafillat e veta ishte idealiste e humane sepse kërkonte mbrojtjen e të drejtave të të shtypurve në botë por që më pas u mishërua e transformua në ideologji të egra vrastare e luftë për zotërim e pushtet, ashtu dhe fetë në periudha të ndryshme devijuan mjaft nga predikimi e mësimet e pretenduesve si të dërguar prej zotit. A nuk thoshte vallë Krishti se po të ra dikush në njërën faqe duhet t’i kthesh tjetrën dhe se pasuria e tepërt e prish dhe e rrënon shpirtin e njeriut? Mos vallë Muhameti predikonte që idhtarët e tij të hedhin në erë njerëz paqësorë e të pafajshëm nëpër metropolet e botës apo kudo gjetkë?
Gjithsesi feja ka ekzistuar e do të ekzistojë si një alternativë kulture e sistemi perceptimi të botës nga qëniet njerëzore. Por megjithatë, feja nuk përfaqëson kulmin e kulturës e të forcës së mendjes që njerëzimi ka arritur në udhën e tij të gjatë e të vështirë në këtë planet ku nga kafsha prehistorike u shndrrua në këtë Homo Sapiens që është sot. Me predikatet e saj të gatëshme e standarde dhe besimin në botën tjetër, feja përvetësohet kollaj e është lehtësisht e pranueshme nga mendje që s’e vrasin mendjen e i lodh arsyetimi i thellë njerëzor. Të besosh në fe nuk ka nevojë të jesh bartës i kulturës së thellë njerëzore e përçues i inteligjencës më supreme të planetit, asaj të njeriut. Nuk ka nevojë pra të mrekullohesh nga Dante e Shekspiri, nga Rafaeli e Pikaso, nga Khajami e Abu Nuvasi, nga Njutoni e Ajnshtajni, nga Ibn Sina e Al-Kvarizmi.
Të ngatërruar me martesa mikste, në të gjitha kombinacionet e mundëshme të feve katolike, ortodokse, islamike e bektashiane dhe me një përbërje të konsiderueshme ateiste, ç’duhet të jenë sot shqiptarët? Dihet që feja është çështje personale. Nuk është turp të besosh në atë apo këtë zot dhe të pretendosh se ky zot është i vetmi, por ama nuk është as turp të përpiqesh ta spjegosh botën me armën më të përsosur që natyra i dha një qënieje të gjallë, logjikën njerëzore e cila u përsos e u përfeksionua edhe më gjatë historisë së njeriut mbi dhe. Ateizmi nuk është pjellë e komunizmit. Komunistët besonin në një zot më barbar e absurd se sa ai që predikonte Krishti e Muhameti. Ata e përkrahnin ateizmin si aleat vetëm për të luftuar fenë. Por le të guxonte një ateist i asaj kohe të thoshte se nuk besonte në Marks apo Enver dhe të shihte se ç’e gjente. Njerëzit e mëdhej të feve të sotme në botë, një nga të cilët ishte padyshim Papa Gjon Pali II janë përpjekur të theksojnë e lartësojnë anët humane të fesë e të hedhin ura midis besimeve fetare e vetë fesë me shkencën.
Në një botë të lirë e demokratike nuk është pra as turp as marre të jesh atesit apo të mos besosh në zot. Turp e marre është të mos respektosh besimin apo botkuptimin e tjetrit dhe të zëvëndësosh debatin logjik me mjete të dhunëshme e deklarata lufte. Ndaj shqiptarët që ndjehen për ateistë nuk ka pse të druhen nga deklarimi se janë të tillë. Dhe të tillë janë padyshim gjysma e shqiptarëve. A nuk është vallë krenare të besosh në forcën e artit e shkencës, të besosh ata artistë e mjeshtra të shpirtrave njerëzorë, ata filosofë e savantë, ata shkencëtarë e shpikësa që kanë dhënë tablo e spjegime e analiza të vërteta të botës së madhe të njeriut dhe të botës së stërmadhe që rrethon atë.
Thonë se kur Napoleon Bonaparti atë kohë perandor, pranoi në audiencë Pierr-Simon Laplasin i cili dikur e kishte marrë në provim matematike perandorin e ardhëshëm në shkollën e artilerisë, matematicieni i shquar i dhuroi atij librin e tij të fundit “Mekanika qiellore”. Napoleoni që kishte dëgjuar për librin i tha atij: “Zoti Laplas, thonë se ju keni shkruar tërë këtë libër të madh mbi sistemin e gjithësisë dhe nuk keni përdorur gjëkundi emrin e Krijuesit të tij.” Dhe Laplasi ju përgjegj: “ Nuk kam patur nevojë për atë hipotezë, madhëri.”A nuk është kjo përgjigje një e tillë që të bëjë krenar cilindo qënie njerëzore që e vë në punë sadopak mjetin e tij të mrekullueshëm të mendjes?
Megjithatë, rrallëkush flet për ateizmin. Dikujt i duket se është më mirë të struket në origjinën e vet fetare familjare se sa të thotë se është ateist apo nuk beson në zot. Pra, a është turp të mos besosh në zot?
Komunizmi shqiptar u bë precedenti famëkeq në botë që prishi tempujt fetarë dhe e ndaloi me ligj e kushtetutë fenë. Një ideologji mashtruese e gënjeshtare si ajo komuniste-enveriste nuk mund të duronte që njerëzit të kishin fenë për ngushëllim e prehje. Në të gjithë botën komuniste, feja u denigrua e roli i saj u minimizua, por edhe në vendet ku sunduan kasapë të vërtetë komunistë, ajo nuk u ndalua me ligj, priftërinjtë, hoxhallarët e baballarët nuk u vranë e besimtarët nuk u futën në burgje se i faleshin zotit, ashtu siç ndodhi në Shqipëri.
Me rrëzimin e komunizmit, feja pati një gjallërim të natyrshëm. Të tre degët kryesore të saj, ato islamike, katolike e ortodokse vërshuan në garë me njera tjetrën të mbushin vakumin komunist. Nuanca të tjera fesh të papara në Shqipëri rendën gjithashtu me misionarët e tyre. U ndërtuan tempuj fetarë edhe atje ku më parë nuk kishte të tillë. Fetë hynë në domenet e njëra tjetrës duke ndërtuar për shembull kisha atje ku më parë kishte vetëm xhami e teqe apo xhami e teqe atje ku më parë kishte vetëm kisha. Të dalë nga kthetrat mundonjëse të diktaturës komuniste, shqiptarët u hodhën, në krye me devocion e dëshirë në prehërin e feve. Më pas ishte politika ajo që kapërtheu e pushtoi shpirtin shqiptar dhe zuri kryet e oxhakut në vatrat shqiptare.
Vetëm kur ndizen debatet se kujt bote fetare i takojmë ne shqiptarët, atëhere flakërojnë gjakrat e luftës, ngrihen e ulen njëra fe apo tjetra, njëra quhet reaksionare e tjetra e përparuar, rrëmohet nëpër origjina, sulmohen dinjitarët fetarë të njërës palë apo tjetrës e të tjera e të tjera.
Pa lënë mënjanë rolin e madh që ka patur feja në zbutjen e disiplinimin e shpirtrave njerëzorë, nuk duhen harruar gjithashtu periudhat e saj të errta e reaksionare. Ashtu si ideologjia komuniste që në zanafillat e veta ishte idealiste e humane sepse kërkonte mbrojtjen e të drejtave të të shtypurve në botë por që më pas u mishërua e transformua në ideologji të egra vrastare e luftë për zotërim e pushtet, ashtu dhe fetë në periudha të ndryshme devijuan mjaft nga predikimi e mësimet e pretenduesve si të dërguar prej zotit. A nuk thoshte vallë Krishti se po të ra dikush në njërën faqe duhet t’i kthesh tjetrën dhe se pasuria e tepërt e prish dhe e rrënon shpirtin e njeriut? Mos vallë Muhameti predikonte që idhtarët e tij të hedhin në erë njerëz paqësorë e të pafajshëm nëpër metropolet e botës apo kudo gjetkë?
Gjithsesi feja ka ekzistuar e do të ekzistojë si një alternativë kulture e sistemi perceptimi të botës nga qëniet njerëzore. Por megjithatë, feja nuk përfaqëson kulmin e kulturës e të forcës së mendjes që njerëzimi ka arritur në udhën e tij të gjatë e të vështirë në këtë planet ku nga kafsha prehistorike u shndrrua në këtë Homo Sapiens që është sot. Me predikatet e saj të gatëshme e standarde dhe besimin në botën tjetër, feja përvetësohet kollaj e është lehtësisht e pranueshme nga mendje që s’e vrasin mendjen e i lodh arsyetimi i thellë njerëzor. Të besosh në fe nuk ka nevojë të jesh bartës i kulturës së thellë njerëzore e përçues i inteligjencës më supreme të planetit, asaj të njeriut. Nuk ka nevojë pra të mrekullohesh nga Dante e Shekspiri, nga Rafaeli e Pikaso, nga Khajami e Abu Nuvasi, nga Njutoni e Ajnshtajni, nga Ibn Sina e Al-Kvarizmi.
Të ngatërruar me martesa mikste, në të gjitha kombinacionet e mundëshme të feve katolike, ortodokse, islamike e bektashiane dhe me një përbërje të konsiderueshme ateiste, ç’duhet të jenë sot shqiptarët? Dihet që feja është çështje personale. Nuk është turp të besosh në atë apo këtë zot dhe të pretendosh se ky zot është i vetmi, por ama nuk është as turp të përpiqesh ta spjegosh botën me armën më të përsosur që natyra i dha një qënieje të gjallë, logjikën njerëzore e cila u përsos e u përfeksionua edhe më gjatë historisë së njeriut mbi dhe. Ateizmi nuk është pjellë e komunizmit. Komunistët besonin në një zot më barbar e absurd se sa ai që predikonte Krishti e Muhameti. Ata e përkrahnin ateizmin si aleat vetëm për të luftuar fenë. Por le të guxonte një ateist i asaj kohe të thoshte se nuk besonte në Marks apo Enver dhe të shihte se ç’e gjente. Njerëzit e mëdhej të feve të sotme në botë, një nga të cilët ishte padyshim Papa Gjon Pali II janë përpjekur të theksojnë e lartësojnë anët humane të fesë e të hedhin ura midis besimeve fetare e vetë fesë me shkencën.
Në një botë të lirë e demokratike nuk është pra as turp as marre të jesh atesit apo të mos besosh në zot. Turp e marre është të mos respektosh besimin apo botkuptimin e tjetrit dhe të zëvëndësosh debatin logjik me mjete të dhunëshme e deklarata lufte. Ndaj shqiptarët që ndjehen për ateistë nuk ka pse të druhen nga deklarimi se janë të tillë. Dhe të tillë janë padyshim gjysma e shqiptarëve. A nuk është vallë krenare të besosh në forcën e artit e shkencës, të besosh ata artistë e mjeshtra të shpirtrave njerëzorë, ata filosofë e savantë, ata shkencëtarë e shpikësa që kanë dhënë tablo e spjegime e analiza të vërteta të botës së madhe të njeriut dhe të botës së stërmadhe që rrethon atë.
Thonë se kur Napoleon Bonaparti atë kohë perandor, pranoi në audiencë Pierr-Simon Laplasin i cili dikur e kishte marrë në provim matematike perandorin e ardhëshëm në shkollën e artilerisë, matematicieni i shquar i dhuroi atij librin e tij të fundit “Mekanika qiellore”. Napoleoni që kishte dëgjuar për librin i tha atij: “Zoti Laplas, thonë se ju keni shkruar tërë këtë libër të madh mbi sistemin e gjithësisë dhe nuk keni përdorur gjëkundi emrin e Krijuesit të tij.” Dhe Laplasi ju përgjegj: “ Nuk kam patur nevojë për atë hipotezë, madhëri.”A nuk është kjo përgjigje një e tillë që të bëjë krenar cilindo qënie njerëzore që e vë në punë sadopak mjetin e tij të mrekullueshëm të mendjes?
