Fati (dhe të tjera)

D

Diabolis Dassaretis

Forumium praecox
Fati (dhe të tjera)

Fati

E ndava mendjen njëherë e mirë dhe vendosa. Në sekondë po filloja të kërkoja Fatin tim. I veshur si për çdo ditë të zakonshme, me xhepat mbushur po me të njëjtat vogëlsira, dal në rrugë të madhe. Gumëzhitja e njerzve dhe makinave që ka bërë me vite fole në veshë, me shtyn me turmën duke harruar se sot e kam pushim, se nuk po shkoj në punë por kam dalë për të kërkuar Fatin. Ndal hapat e instiktivisht ngre kokën lart me mendimin se ku tjetër veçse lart do jetë Fati im. E meqë ndodhem në Tiranë filloj e thërras “O Fate, o Fate”.
“Ha mre çdo?” më përgjigjet një kokë burri bustin e të cilit nuk e shikoja dot prej poshtë.
“Fati je ti” e pyes sa për kot se e marr me mend që ai ka për të qënë.
“Po, Fate, Fati si t’dush, si a puna?”
Unë vërtet që vendosa të kërkoja Fatin, por nuk kisha menduar asnjëherë çdo bëja kur ta takoja, ndaj për të fituar kohë e ftova “po pate kohë, a nuk zbret poshtë se më duhesh?”
“Si jo me”, ma kthen Fatja “gjithë ditën e perëndisë”.
Duke pritur Faten, vura re një alamet femre atje lart që mbasi mbaroi biseda jonë vari turinjtë e u zhduk. Kur u shfaq Fatja, me kokë akoma nga e zhdukura pyes “kush ishte ajo turivarura atje”.
“Fatmira” ma kthen Fatja “s’bo për ty, shkon me ato që kan pare”, dhe duke më dhënë dorën vazhdon “pa hë, si mun të nimoj?”
“Puh” thashë me vete se përsëri s’mendova gjë, e gjoja i shpenguar i përgjigjem “Hiç mo, ja me u sjellë vërdallë, ditë e bukur, kohë e bukur, shohim dy gjëra, këmbejmë dy fjalë”.
“Hip” më thotë Fatja e prej asaj minute u rehatova mirë e bukur, e lëshova komplet veten në duart e Fates. Lashë erën të më rrihte, dëgjoja muzikën që kishte Fatja për zemër, e as nuk e prishja terezinë kur ndërsa mendoja se do shkonim majtas Fatja, Fati im më çonte në të kundërt. Këtu më lindi dyshimi se patjetër duhet të ishte dikush mbi Faten që e shkruante Fatin që ndiqte Fatja. E bluajta me nge në kokë dhe i lëshova Fates që fluturonte një pyetje që e gjeti komplet gafil e mënd na përmbysi “Dua të më çosh tek Fati ai më lart se ti, ai që shkruan Fatin tim”.
“Tek Fati e, e njef ti shefin.” Më pyet Fatja me sy të shqyer.
“Jo nuk e njoh,” i them i çuditur se dhe ai tjetri e paska emrin Fat, “por kam gjëra me rëndësi për ti thënë”.
“Pash zotin, pash zotin, a janë t’mira, a si shko vetë, bashkë as jena pa as jena taku”.
“Mblidh veten Fate” i them, “për ty kam vetëm fjalë të mira, ose po deshe nuk po tregoj që kam qënë me ty”.
Fates i ndroi çehrja për mirë “më qafsh, kam dy kalamaj për të rritur, thuaj ndonjë fjalë të mirë.” Mendova dy kalamajtë e mi e mendimi se përsëri Fati i kalamajve të mi do ishte në dorë të kalamajve të Fatit, më uli vetullat, “le mos humbim më kohë Fate, shkojmë.”
Fati, shefi i Fates na priste me cigare në gojë e vetulla ulur si retë me shi në Dajt. Poqëm duart, e ai më mori mënjanë duke më thënë vetëm “Po të dëgjoj”. U topita një sekondë se isha unë ai që duhet të pyesja Fatin që shkruante Fatin tim dhe jo e kundërta, por bëra si bëra e i lidha fjalitë “Kam ardhur të flas për Fatin, Fatin që na ka zënë derën. Po më parë dua të më tregosh ç’ke shkruar për Fatin tim. Ma ke zbardhur a ma ke nxirrë.”
“Unë nuk i kam më dosjet, por kam mundësi të ti zbardh edhe po të ti ketë nxirrë ndokush, por më parë duhet të bësh një shërbim të vogël. Ai Fati që përmend ti vjen sot nga Greqia, të shkosh e ta ndjekësh prej Kakavije e këtej. Po pranove një njeriu ynë do të të thotë hollësitë dhe do të çojë atje për gjysëm ore.”
Nuk mundja ta çkoklavitja këtë lëmsh. Një Fat më kthente majtas kur doja djathtas, ky Fati tjetër, shef i të parit, donte të përgjoja një Fat që kishte më shumë fate në dorë, dhe e gjitha kjo të merrja vesh Fatin tim. E kujt i jepet kjo mundësi mendova. “Pranoj” thashë sikur po pranoja të merrja mbi supe Dajtin me gjithë antena.
Sa mirë i kopsitinin punët këta Fatet e vegjël, pesë minuta dhe unë isha mbi qiellin verdhan të Tiranës, në fillim të misionit përgjues të atij Fatit të madh.
“Foti” më thotë shoqëruesi im, duke i rënë gjoksit me dorë.
“Grek je ti more” e pyes shqip duke thirur sa më lejonin kordat e zërit, e vetes me ç’mbetej i thashë “komplot ndërkombëtar”.
“Ha, ha ha,“ qeshi ai “Fati, o Fati quhem po punoj herë andej e herë këtej. E kam kollaj kështu. Shtrëngohu fort” e të nisi të më sjellë nëpër qiell jo vetëm majtas dhe djathtas po dhe poshtë e lart sa nuk e rrëfej dot. Mbritëm shëndoshë e mirë, ndërkohë që Fati i madh kishte ardhur nga Greqia dhe po bënte një takim me popullin. Atje duhet të shkoja dhe unë e të bëja pyetje me spec që ta zinin Fatin gafil.
Çuditesha me vete kur njerzit theshin se e kishin takuar Fatin dhe më parë, e se ai nuk përtonte të takonte asnjë. Kishim të njëjtin Fat, por unë si duket kam rastisur moskokçarës, të paktën deri më sot. Hajde ta dëgjoje Fatin, ç’nuk kishte bërë ai për ne, apo nuk ishte i gojës, nga sa fliste e morra me mend se vërtet ai ishte jo vetëm Fati im por dhe fati i atyre përreth edhe i gjithë Fateve që kisha takur, troç ai ishte Fati i Shqipërisë që s’kishte punë, ujë, drita, .., ishte e ardhmja po e po, por ishte e tashmja më e mjerë që mund të bëhet. Nuk e bëra të gjatë, pa u merakosur se do ma zverdhin dhe më apo do ma nxinin fare dosjen pyeta prej andej nga rrija, “Si guxoni Zoti Fat që shisni dokra për fatin e nesërm të këtyre njerëzve kur i lini sot dhe gjithë ditën pa punë, pa ...” dhe numurova nja njëqind mungesa që i duhen një njeriu të rrojë si njeri. Dhe e di ç’ndodhi. Tak fak, Fati përgjigjen, “Në s’të pëlqen shko e kërkoje Fatin gjetiu se unë Fati deklaroj para këtyre njerëzve se Fati i Shqipërisë është në duar të sigurta.” Duartrokitje nga salla, gati sa nuk më nxorrën për leckash jashtë.
Më në fund e kisha pyetur Fatin dhe kisha marrë vesh c’mendje kishte dhe për nja pesëdhjet vjet. Do merrja një vendim të tmerrshëm. Do ikja nga vendi im, do dilja për kësmet, mbase gjeja vërtet ndonjë fat më të mirë, që të më jepte punë e ato njëqind gjërat elementare për vete e kalamajtë. Me vrap ke Foti. “Ngrihemi i them”.
“Nuk shkulem nga vendi”, ma kthen Foti, “ të paktën me ty, jo”.
E zura për gryke dhe e detyrova të ngrihej, por një dite e tillë si mund të kalonte pa u përplasur dhe me shtyllën e flamurit. Nisa të thërras me të madhe Foti, Fati, Fati, Fati, derisa e ndjeva se koka mu përplas mbas një nënkrese jo dhe aq të fortë. Isha qull në djersë, me sy mbyllur dhe dëgjoj zërin e trembur të gruas time. “Fat, Fat, ç’pate, pe ndonjë ëndërr të keqe?”
I rashë ballit me dorë, “Mos, dhe mua me quajnë Fat.”
“Ngrihu të keqen” vazhdon gruaja mëngjesin e ke gati, Fat fri. “Lë gomari që na ngordhi, po dhe mizat s’na lënë rehat” i përgjigjem si një harbut babaxhan në fundjavë.
“S’ke turp” ma kthen ajo.
“Po jo moj jo, se thashë për ty, pashë atë endrrën... e di ti.” Dhe mbyll hëm gojën që më shqyhet, hëm bisedën pa e zgjatur.
Ha me përtesë dhe me dyzimin në kam vërtet dhimbje koke a jo. “Do të bëj një kafe Shqipërie” më thotë gruaja, “është taze”. Unë tund lehtë kokën për të miratuar, e nuk përsëris për herë të kushedi se satë se kafja që na vjen në pako të mbështjella me gazeta rrethuar me ngjitësa shirit që nga përtej oqeanit nuk është as taze, dhe as prej Shqipërie. Si i dehur nga aroma e këndshme e kafes së pjekur nis e lexoj në gazetën e ngjitur në të katër anët. Nga njëra anë dikush shpjegon FAT32 (File allocation table) e hardiskut, kapërdihem duke pirë një gllënjkë kafe turke, dhe e kthej fletën nga ana tjetër, ku që në krye lexoj “Analiza”.
“Ku, ku, ku,” gati sa nuk mbytem. Gruaja nuk ma kursen kurrizin, dhe duke më parë në sytë që patjetër janë shqyer më zgjat nje gotë me ujë dhe një copë bukë pa më dhënë asnjërën, duke pyetur “me se u mbyte?”
“Më këtë” nxjerr një zë shpellor e vë gishtin mbi emrin e autorit.
“Me Fat...”, vetëm kaq shqiptoi ajo se në mënyrë të rrufeshme ja zura gojën me dorë.
“Mos ja përmend emrin” - i them duke hequr dorën nga goja mbas miratimit të saj të trembur, “po lexoje ç’thotë”.
Ajo nis shtruar duke bërë kujdes që të jetë aq larg sa të mos e arrij. “Fakti që shoqëria shqiptare nuk po rritet pa korrupsion nuk duhet të na çojë në, në ...atalitet. Për ta liruar shoqërinë prej korrupsionit që e ka kapërthyer, thënë me gjuhën e dietologëve për ta bërë, ... për ta bërë, ... nuk lexohet këtu, po vazhdoj më poshtë. Duhet...”
“Prit moj prit” i them “përmes shiritit ngjitës lexohet që ç’ke me të, sille këtu gazetën” dhe zgjat dorën.
“Nuk lexohet, nuk lexohet...” nisi të hakërohej ime shoqe e duke thënë kështu e kruaj me thua mbi gazetë, “merre tani e më ler rehat se ma prishe ditën që në mëngjes”.
“Po ç’ke bërë moj” i them, “e ke rrjepur fare, si ta lexoj më poshtë kur nuk i del fjalisë kuptimi.”
“Lexoje në internet.”
“Po kjo është gazetë e vjetër moj, e në arkiv është me dollarë.”
“Shikoji datën e le të ta gjejnë në bibliotekë”.
“S’mjafton që e prishe, por dhe tallesh tani.”
Ajo hesht, më shikon në sy dhe përmatanë tyre, unë as jap as marr, por dorzohem dhe e pyes “Hë?”
“Fat free.”
“Jo këtë ma the njëherë” dhe unë i tregoj pjatën thuajse bosh, “por më thuaj ç’fjalë grise?”
“Fat free.” Përsërit ajo e unë shoh një pikë loti ti mblidhet në sy.
“Ooo”, hap duart dhe e pushtoj ngadalë zonjën time, pa guxuar ti them gjë tjetër, qoftë dhe një më fal. E ashtu mendoj se sa çuditshëm hallkat e zinxhirit të fatit rrethojnë fatin e një populli.
 
D

Diabolis Dassaretis

Forumium praecox
Re: Fati (dhe të tjera)

QYPA BALTE E QERPIÇE

“Kjo ishte asistenca e fundit”.
E zonja e shtëpisë lë mbi tavolinë ato pak lek, sa për të blerë bukën e muajit. I shoqi s’bëzan, hesht i nxirrë si një mur i djegur. Gjithë ç’ka mbetur në shtëpinë e Tukeqëve janë zahiretë e dimrit, kuptohet ca groshë, trehan, nja dy vargje me cironka të thara. Pensioni i parakohshëm i fluturon “me fletë” siç thotë ai për faturat dhe ndonjë fletore për kalamajtë. Kur ai gjen ndonjë punë blejnë ndonjë gjë për tu veshur a për shtëpinë, por tani do tju duhet të presin gati gjashtë muaj që gruaja të rinisë atë punën sezonale që ka. Kanë ikur dy vjet kështu. Asistenca ka plotësuar boshllëqet e dy viteve, ndërsa tani pa të...
“Po dal” thotë ai dhe ndez një cigare në kapërcim të pragut të derës, duke lënë erën e keqe të gazit në koridor e duke e thithur thellë nëpër shkallë.
Pranvera në rrugë e sipër vetëm sa i mbështjell tymin rreth kokës. Ai nis të ç’mbështjellë gjendjen ku ndodhet deri kur e ndjen se cigarja po i djeg buzët, “si politikanët” thotë digjet nën vetë dhe të vë zjarrin pa e kuptuar. Hedh cigaren poshtë dhe e shuan me këmbë duke e rrotulluar këtë të fundit sikur kushedi kujt po i shtyp kokën. Është afruar nga gazetat. Nuk lexon titujt e faqes së parë e as sheh ndonjë fotografi. Hedh bishtin e syrit në datën e faqes së brendshme të një pirgu me gazeta të vjetra. “Të djeshmet” i flet vetes e pastaj duke i zgjatur një monedhë gazetashitsit i kërkon gazeta për ambalazh. Nuk ju desh të shpikte ndonjë gënjeshtër që gazetashitsi ti jepte turlilloj gazetash dhe jo vetëm një lloj. Gjysëm rrumbullakosur gjysëm palosur i fut nën sqetull e merr rrugën për në shtëpi.
“Të shikojmë se mos ka ndonjë punë” përgjigjet i turpëruar nga shikimi i gruas së vet. Nisin shfletojnë pa fjalë nën zhurmën e një tenxherje që zjen. “Më mirë ti shikojmë të dy” këshillon gruaja, “mos na shpëtojë ndonjë pa parë”. Ngrohtësia e gruas i duket më e dashur se pranvera, por ai ul kokën e vazhdon hap fletët. Ajo si për të letuar gjendjen mërmërit ato që lexon paçka se asnjëra nuk është për të.
Dhe më në fund lexojnë:
“Firma QYPA BALTE E QERPIÇE kërkon të punësojë një ekonomiste. Të ketë arsimin e duhur, të njohë një gjuhë të huaj dhe të zotërojë kompjuterin. Paga do të jetë e kenaqëshme. Adresa ish-NISH Tulla, sokaku nga bataku”.
Burrë e grua, përpijnë rrjeshtat. Ajo ka qënën normiste, italishten e than si gjithë shqiptarët, pak kompjuter mësoi në kurset e Zyrës së Punësimit se nuk i jepnin asistencën ndryshe.
“Vrap në firmë”, ishte ai që vendosi.
Duke nxituar aq sa ju hanin këmbët shkojnë në firmë, ku ai që ju njoh si president ishte i thyer hëm në moshë, hëm në të tjera, i priti mirë, por "...ah sa keq, të kishit ardhur një orë përpara, se ja ka nisur punë ajo goca" e tregon andej nga kompjuteri ku ajo goca puthit buzët.
Kalojnë ditë duke vazhduar kërkimet në gazeta. Ai detyrohet ti blerë gazetat e përdoruara herë tek njëri e herë tek tjetri. Nuk do ta përballonte dot atë shikimin pyetës, “amballazh, përditë?” Ritual shfletimi. Asgjë. Përsëri asgjë. Ripërsëri asgjë. Stërripërsëri asgjë. Kur diku shfaqet sërish i njëjti njoftim i firmës "QYPA BALTE E QERPIÇE". Marrin urbanin. I pret po presidenti që kësaj here ju thotë "ah sa keq, të kishit ardhur një gjysëm ore përpara, se ja ka nisur punë ajo nusja" e tregon andej nga kompjuteri ku ajo nusja e çaplon gojën vesh më vesh.
Vazhdojnë kërkimet në gazeta. Asgjë. Përsëri asgjë. Duhen blerë gazetat e ditës, ai pothuaj ka blerë tek të gjithë amballazh por dhe sepse me to humbasin të paktën një ditë. Ai mbas kaq vitesh ka lënë cigaren, lekët shkojnë për gazeta. Mbas një jave historia përsëritet. Xhepi i tyre trokë nuk i ndalon të marrin taksinë e parë që ju del në rrugë. Pa shikuar presidentin, sytë e tyre flakërohen andej nga kompjuteri. Askush. Ndjehen të çliruar. Gëzimi ju shtohet kur presidenti mbetet i kënaqur që ajo ka punuar normiste, di italisht, dhe kompjuterin ... “e ndez e shu e shkru.Të tjerat do ti mësojë me kohë. Paga është kaq.” Ata nuk e zgjasin, pranojnë duke e falenderuar “atë zotni burrë njëqind herë.”
Shkon dita e parë e punës. Vjen gruaja nga puna pa folur dhe drejt e shkon e lan dhëmbët.
“Po ti se ke bërë më parë këtë” i thotë burri.
“Po ja bleva një pastë të re” i thotë ajo “e po e provoj”.
“Mirë ja kalove nga puna.”
“Mirë” i thotë ajo.
Hija e heshtjes nuk hiqet lehtë me një ditë pune. Kështu deri të nesërmen kur ajo kthehet nga puna. Përsëri drejt e tek lavamani të lajë dhëmbët.
“Pastë tjetër ke blerë” i thotë jo pa shpoti ai.
“Po jo mor burrë por zyrtarët duhet të jenë të pastër” i përgjigjet ajo duke dhënë me stërmundim një buzëqeshje tek fjala zyrtarët.
”Mirë ja kalove nga puna”.
“Po, mirë” i thotë kjo, duke e lënë as mish as peshk të mirën.
Ajo nuk ka qejf ta pyesë e ta vrasë më tepër, por kur ai vetë nuk po i thotë se ka gjetur ndonjë punë... Asaj i shtrembërohet fyti e fytyra, sforcon muskujt të mbajë rrënkimin që po i dilte nga shpirti.
Dita e tretë e punës së saj.
“Mua më pret” e pyet e ajo kur ai i hap derën.
“Pse keq bëra” ripyet ai.
“Pe për ndonjë punë” vazhdon ajo duke u drejtuar nga lavamani. Dhëmbëve po por edhe gjuhës po i fuste furçe gjithë mllef.
“Je mirë?” ripyet ai me sytë sa tek duart sa tek fytyra e saj.
“Mirëzeza” më në fund përgjigjet ajo duke i treguar dhe atij se ka marrë përgjigje për pyetjet e saj. Plaset në divan duke shtuar “kisha shumë punë sot.”
Ditën e katërt s'duron më burri. Vendi nuk e mbante, gjumi nuk e kishte zënë aq sa kishte rrëmuar e gjetur nje qese me duhan të hapur dhe kishte dredhur dhe pirë në banjë, një, dy tre cigare rresht. Shtrydhte mendjen për të sjellë deri edhe vogëlsitë e këtij punësimit të gruas së tij. Zemra s’ja donte, por ja që puna e sillte që ai të dyshonte për gruan e vet se mos ja dridhte, qoftë dhe prej hallit, me “atë shkërdhatë presidentin e firmës”.
Turp pa turp shkoi mbas gruas në firmë, jo nga dera, por shkoi të përgjojë nga dritaret e sokakut të batakut zyrën e presidentit të firmës e gruas së vet ekonomiste. Në sokakun e batakut përveç baltrave që kishte lënë dimri e nuk i kishte lëvizur pranvera nuk shkelte këmbë njeriu. Ajo ishte tashmë rrugë qorre që mbaronte tek gropa e madhe nga ku ishte marrë me vite e mbase me shekuj argjila për tullat tjegulla e qypa e qerpiçe. Gropa ishte ende e pambushur por rruga ishte zënë me gjithfarë vjetërsirash, makina të djegura, mbeturina ndërtimi, djegie qymyri. Sythet ende të papluhurosur në ferrat e manaferrave hedhur mbi rrethimin prej teli gjëmbaç anash kanalit të rrugës të kujtonin dritat e vogla në kordonat e shkalafitur të bredhit të Krishtlindjes. Përtej dritareve mezi dukej, po dëgjohej qartë gjithçka flitej.
Ai ju afrua dirtares. Presidenti këndonte
"...o çeli lulja aguliçe,
qypa balte e qerpiçe...",
pastaj vazhdonte nëpër dhëmbë sipas melodisë, deri sa dikur pushoi këngën e foli:
“U plakëm, s'na punojnë as duart, s'na shohin as sytë, e na është tharë dhe mbështyma.” E pas pak po me atë melodi këndoi
“...ku ta vë moj ku ta vë,
ku ta vë moj se nuk e nxë...”,
dhe duke kërkuar me një ton që s’le shtigje për kundërshtime:
“A s’po më jep një ndihmë o zonjë?”
”Ëhëë” – gruaja kjo, “ku do ta vesh”.
Burri matanë dritares kafshoi buzën e poshtme e ndjeu të dridhej.
”Ja” i thotë presidenti “aty poshtë, po më parë hiqi një të lëpirë, aaashtu, ngjyeje, ngjyeje të zerë, ngjeshe tani...”
Dridhja e Tukeqit u rrit e shpërtheu. Ndodhej para faktit të kryer, e pakuptimta merrte kuptim. Pa mëdyshjen më të vogël ai bëri atë që do bënte cilido që e mbante veten për burrë. Me një fuqi përbindshi u vërsul dhe shkallmoi dritaren kanatash. Si i çmendur u hodh brenda për ta shqyer “atë shkërdhatën” pa e menduar dy herë ç’farë po bënte, përjashto kur tha “të kisha një kallash”, kur ..., kur ...., çtë shikojë. Presidenti me syze majë hundës, ulur në tavolinën e tij të punës ndërsa gruaja e tij nga ana tjetër e veshur, bile mbi rroba kishte dhe atë përparsen e normistes që e kishte bërë qysh motit po shtypte gishtin e madh të presidentit mbi një çek banke. “Ç'bëhet këtu” thirri Tukeqi sa kishte në kokë duke zënë presidentin për xhakete, ndërsa pa se nuk bëhej ndonjë gjë që “ta zinte atë shkërdhatën për gryke e ta mbyste në vend”.
“Po ja o i uruar” - i thotë presidenti syzgurdulluar e duke i vënë gjithë frikë duart që e shtrëngonin “unë s'di shkrim e këndim, e po firmosja këtë çekun. Jot shoqe më ndihmoi.”
“Si guxon ti more, si guxon.” Po Tukeqi nuk dinte ç’të fliste më tej.
“Largoi duart se më morre frymën. E kam si vajzën time. S’u bë qameti.” Gulçet e presidentit s’kishin të pushuar.
“Rrogën” thirri Tukeqi dhe liroi vetëm njërën dorë.
“Po mirë” presidenti nxorri nga sirtari një tufë, ja zgjati dhe me zë të dridhur i tha “numuroi vetë se mua më është tharë mbështyma.” E në çast kushedi pse u tremb e vazhdoi, “Merri, merri të gjitha po mos më bëj keq.”
Mbas dy ditësh nën zhurmën e dorës së fundit të fasuleve që zjenin në shtëpinë e Tukeqëve ata rilexuan në gazetë njoftimin: “Firma QYPE BALTE E QERPIÇE...", ndërkohë që pranë sokakut të batakut një grua e vjetër në moshë fuste drutë e fundit të dimrit në stofën e zyrës së firmës, presidenti i të cilës si gjithnjë këndonte ... kur çel lulja aguliçe...
 
alinos

alinos

Forumium maestatis
Re: Fati (dhe të tjera)

DD
historine e "Fatave/eve" e lexova!

Goxha e gjetur si alegori, kuptohet lehte kush eshte pas secilit "Fat"!
Well done!
 
D

Diabolis Dassaretis

Forumium praecox
Re: Fati (dhe të tjera)

Rragata - Arnaut François

Varret e Francezëve

Emri Arnaut François gjendet i gdhendur mbi kryqin e njërit prej varreve të ushtarëve francezë rënë në Luftën e Parë Botërore. Mund të kem renditur gërmat gabim, të kem vënë emrin për mbiemër, të kem trilluar përsa i përket emrit duke vënë jo atë që lexova por atë që do doja të lexoja, por kjo pak ndikon në ato që do të them sepse nuk do shkruaj si kronikan, ose “alla turka”, kam zgjedhur të shprehem si Montanji, ”alla frënga”- essay, të cilës them se nuk i shkon dhe aq kostumi i përkthimit shqip përpjekje, sa i shkon “alla shqiptarçe” kostumi popullor rragatë.
Vendndodhja e varrit me këtë emër janë kaherë të quajturat Varret e Francezëve, prej nga ka marrë emrin dhe lagjia ku gjenden: në veri të qytetit të Korçës, në juglindje të Shqipërisë. Është një nga ato vendet më të qeta dhe paqësore që ka faqja e dheut. Simetri absolute, dy parcela me kryqe në krye të çdo varri ku prehen eshtra ushtarësh, ndarë nga njëri tjetri me rrugina të holla çakulli, një rrugë-shesh në mes e cila ka për hyrje një portë të madhe kangjellash hekuri, gjithmonë të kyçur, që mbahet mbi kolona guri ku në dy pllaka është gdhendur nga njëra anë shqip e tjetra frëngjisht ç’ka matanë, dhe brenda një mur-përmendore në formë drejtkëndëshi ku është gdhendur tributi që të gjallët ju paguajnë të vdekurve – një mbishkrim, dhe ky është fundi i kësaj bote gri. Kangjellat e hekurta lyer me të çelur, diçka midis të kaltrës dhe të gjelbrës, bari i prerë shkurt, shpatoret dhe ato breroret madhështore me lule rozë trëndafilash të egër që i shoqërojnë gjithë verën, i japin kuptim asaj kasolleje të vogël në qoshen e djathë, ku kujdestari mban veglat e punës.
Një përjetësi që nuk pati regjim e sistem, luftë e marrëzi ta ndryshonte, francezët paguajnë shpenzimet e pakta të mirëmbajtjes, ndërsa shqiptarët edhe kur shpalosnin flamujt e revolucionit e lanë flamurin francez të flladiste kryet e të rënëve, edhe kur shkatëruan nga themelet kishat dhe xhamitë e veta këto kryqe nuk i prekën me gishtin e vogël, e madje nuk i prekën as në 1997 kallashnikoviane të pashtetë, 80 vjet mbasi ata djem e burra preheshin nëntokë.
Vite të shkuara, në moshën e një çunaku, kur bashkë me shokët e shoqërisë me emrin më lluksoz në botë në aventurat tona nuk na mjaftonte qyteti, druaj në do na mjaftonte dhe Misisipi, në një nga arratitë e fshehta verore, sandalet e mia kanë shkelur në këto varreza. Dhe në atë vend të ndaluar mendja ime ndonse më kishte hedhur nga avllia në të djathë, nuk ndillte më prapësi. Përkundrazi, ndërsa lexonte kalimthi emrat e ushtarëve, fluturonte tëposhtë bulevardit të drejtë që zbret prej shpatullës së asaj kodrine të butë, në fund të qytetit dhe parkut Rinia të tij, ku atëhere ishin disa ndërmarrje dhe parku automobilitik, dhe shkonte drejt e në zemër të qytetit, pikërisht aty ku ne banonim, aty ku Themistokli Gërmenji ngriti flamurin me shkabën dykrenare dhe kollaren trengjyrëshe të Republikës së Korçës, nën armët e këtyre francezëve.
Atëherë zemra ime e vogël bredharake, harroi lodrat e panumurta fëminore për t’u mbushur nën zukamën e bletëve me ndjesi të pakapshme për moshën. Arnaut François, François Arnaut, pyetje pambarim. Kush ka qënë ky ushtar? Francez? Shqiptar? Një shqiptar i minierave të Francës? Apo një shqiptar i batalionit të shqiptarëve emri i të cilit kurrë nuk u mësua? Një trill rastësor? E po kështu për të tjerët. Ranë për Francën apo Shqipërinë? A kanë të afërm që kujtohet për ta? A ju sjellin një tufë me lule? Trima? Frikacakë?
Nuk kërkova të gjej përgjigje për këto pyetje dhe të tjera të ngjashme, as atëhere fëmijë e as djalë-burrë kur banova diku aty pranë, po të vazhdosh atë rrugicën-labirinth në të djathtë për të shkuar atje ku dikur ndodhej aeroporti i Korçës që kapërceu Luftën e Parë, të Dytën, të Ftohtën, ndërsa prej Europës dhe Parisit të saj në zarfe të përmuajshme për vite me radhë do të vinin rregullisht pensionet e shqiptarëve-ushtarë të rënë në luftrat e Republikës deri në gjallje të bijave dhe bijve të tyre jetimë. Përkundrazi, një mbrëmje të pranverës së vitit 1997, kur një zë nga errësira thërriste “... po dilni o merrni ...” duke hedhur anërruge kapica me armë, aq larg ballkonit të shtëpisë sime sa dhe varreve të francezëve, i bëra vetes një pyetje ngatërrestare: “Ju thotë të gjallëve apo të vdekurve?”; asnjë francez i vdekur nuk u bë i gjallë, por plot shqiptarë të gjallë u bënë të vdekur.
Ndërsa po shkruaj, më duket se pikëpyetjet në fund të fjalive janë si kryqet mbi varre, e mua më dridhet dora të shtoj të tjera, qoftë dhe në letër, prandaj në këtë rragatë po çarmatos pa kushte veten nga pyetjet-armë. Ushtarët mbi të gjitha kanë qënë njerëz, Shqiptarë të rënë diku në Francë apo Francezë të rënë diku në Shqipëri, ata lëkundin dhe fjalinë më tokësore “Mourt Pour la Patrie” që eshtrat e Ushtarit të Panjohur Francez mbajnë mbi shpinë nën Harkun e Triumfit.
Në Varrezat e Francezëve të paktën një ditë në vit qetësia mortore prishet, më saktë paqtohet, bëhet e njëjtë me atë të gjithë varrezave të botës, dera e saj hapet dhe në të ka njerëz. Nga një autokolonë e vogël veturash që parkon anë bulevardit me trotuare të shtruara ndër vite me pllaka shtufi, pastaj me rërë bituminoze e së fundi me pllaka betoni, fundi i të cilave përkon pikërisht me fundin e varrezave si për të treguar se qyteti i ka këto varre pjesë të tij, zbresin Përfaqsues të Ambasadës Franceze në Tiranë, ndonjë funksionar i ministrive të Tiranës, me patjetër përfaqsuesit e pushtetit vendor, qarkut, rrethit, bashkisë së Korçës, shtypit lokal, e mbase dhe klerikë. Një ditë e tillë që nis me një rrugëtim të gjatë, ka në thelb të saj vetëm një minutë heshtje, rrethuar me flamurë, kurora shtetërore, tufa me lule. Kjo heshtje e thellë nis me përkulje e mbaron me përkulje, brenda një minute në të cilën asnjë mendje e shëndoshë nuk mendon për punët e veta; vetëm një minutë heshtje – i fundmi nderim.

Nderim apo hipokrizi?

Jam zemërthyer për këtë varr të freskët dyshimi që sapo hapa dhe shënjën e çuditëshme mbi krye, për kthesën e papritur që po i jap rrëfimit tim dhe ndeshjes për çka shprehin këto dy fjalë, njërës prej të cilave i duhet thënë lamtumirë, por nuk pashë rrugë tjetër për ti sqaruar gjërat dhe vetëmbrojtur.
Nderimit po i përball dyfaqsinë apo hipokrizinë nisur nga një fjali e librit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” e Ismail Kadaresë, ku autori na dëfton nëpërmjet gojës së një ushtari:
“S’ka hipokrizi më të madhe se kërkimi i eshtrave pasi mbaron lufta”.
Pohoj, pa lënë shteg për mëdyshje, se nuk gjykoj librin, ndonse dhe kjo do të ishte normale nëse pranojmë fjalët e një François-i tjetër, Rabelesë këtë herë, i cili tek parathënia e “Gargantua dhe Pantagruel” thotë se lexuesi po ashtu si qeni bën me koskën duhet të bëjë me librin, ta nuhasë, provojë dhe shijojë, të nxjerrë prej tij palcën.
Do ti marrim bazë fjalët e ushtarit si të vetë autorit, ashtu siç kemi marrë fjalët e Princit Mishkin, idiotit tek “Idioti” i Dostojevskit:
“Të vrasësh për vrasje është dënim pakrahasueshmërisht më i keq se krimi vetë. Vrasja nga sentenca ligjore është pamatshmërisht më e tmershme se vrasja nga vrasësit.”,
për atë gjë të tmerrshme, një prerje koke në gijotinë, që Princi kishte parë me sytë e tij në Lion. Ndërsa kjo ishte pjesë e asaj palce që Europës ju deshën njëqind vjet që “ta shijonte”, përndryshe ta hiqte dënimin me vdekje, ashtu duhet, në qoftë palcë, ajo “të nuhasë”, “provojë” moskërkimin e eshtrave mbasi mbaron lufta, e nëse i pëlqen “ti shijojë ato”, pra të mos i kërkojë më eshtrat e ushtarëve kur mbaron lufta. Mbase mjafton ngushëllimi që na ka lënë Lukani tek “Lufta Civile”:
“Nënë Toka ka vend për gjithë bijtë e saj, e ai që s’ka një urnë, ka qiellin për mbulojë”.
Nëse ky ushtar i Kadresë e ka drejt, ashtu si ushtari tjetër dezertor që thotë se “Ne do t’u kërkojmë llogari atyre që na dërguan në luftë.”, e pra nëse Kadareja ka dhënë me vërtetësi mendimet e ushtarëve, Europa dhe perëndimi, qytetërim të cilit i përkasim, do të jenë mësalla me dy faqe, e për më keq mësalla të përgjakshme kasapi, nëse kërkojnë eshtrat; dhe ata sot kanë ushtarë në të gjitha anët e globit ashtu siç kemi dhe do të kemi dhe ne vetë prej Afganistanit, Irakut e Bosnjës.
E vërteta sipas historisë, parë nga këndvështrimi pragmatist, është se raca e popuj, zakone e rituale, aq të ndryshme sa mjafton një qafë mali të kaptosh e të bindesh, janë të ngjashëm në nderimin e të rënëve në luftë. Është fakt se fatin e të rënëve në luftë popujt kurrë nuk e kanë lënë à la diable.
Luftrat nuk i lënë kujt kohë ti varrosë si duhet e ti kërkojë të rënët, e detyrimisht e vetmja mundësi mbetet mbaslufta, bile shumë kohë mbas saj, kur gjakrat ftohen, histeritë plandosen e ato që do të rivarrosen janë eshtra. Shpesh kërkimi do bëhet sa këtej aq edhe andej frontit, në radhët e “armikut”, dhe ne shpresojmë se nuk rrojmë pranë kanibalësh, vlerat e të cilëve rriten në përpjestim të drejtë me numrin e armiqve që hanë.
Ndërsa sqarimi im kërceu tek Rabeleje për hatër të ngjashmërisë së emrit të tij me heroin tim François, tek Dostojevski kërceu nga ngjashmëria e meritës që i njohin vetes Princi Mishkin, dhe Kadareja, e cila përmblidhet në fjalën “idiot”, që sikurse e dini i pari e përdorte kur fjalët e tij shiheshin me dyshim, ndërsa i dyti siç shkruan vetë tek “Ftesë në studio” ja ka trashur vetes anëfletëve të botimit të parë të Gjeneralit. Ku, sa dhe pse nuk e di; ai edhe bri fjalisë që unë kam shkëputur mund të jetë vetëquajtur “idiot”, punë e tij, unë po vazhdoj të shkruaj për atë që mund të jetë sa imja dhe e të tjerëve, dhe kjo është mbasvdekja në mbasluftë.

Mbasvdekja në mbasluftë

Mbi këtë botë mjafton të lëshojnë hije dy njerëz dhe luftrat e për rrjedhim mbasluftrat nuk kanë për të mbaruar kurrë. E nëse ju këtë herë, do ngulnit pikëpyetje të llojit: “Si? Përse?” - Një përgjigje e shpejtë, por më fisnikja do të ishte: Për liri!
Një shembull i të sotmes është lufta dhe mbaslufta në Kosovë, e prekshme deri në asht, e verifikueshme deri në ADN, e tillë sa detyron Ismailin njeri të ngrihet mbi Kadarenë shkrimtar kur shprehet në kullën e legjendarit Adem Jashari:
“Ndodhem këtu i prekur thellë, si rrallëherë në jetën time. Ju falemnderit promete të Jasharjave legjendarë”.
Për mua, Ismaili që nderon është i dlirë, ndërsa Kadareja që i shtie në vesh lexuesit të kundërtën është i shtirë; besoj kësaj here ju nuk do të ngulni pikëpyetje.
Përpara se ti kthehem sërish fëmijërisë, ku përvoja ime në varrime eshtrash është ku e ku më e rëndë se sa një kalim pa leje varrezash, ju kërkoj falje që shpërdora madhështinë e fjalës paqe duke përdorur një thjeshtrën e saj që e ka luftën brenda.
Po t’ju tregoj për stërgjyshen time Viktorinë, duke anashkaluar oborrin e saj me trëndafila, llokumet me ara, kërrusjen e moshës, qyrkun dhe bastunin, për tu ndalur tek duart e saj të mëdha e të rreshkura, të dyllta dhe të drryellta, gjithmonë të gatshme për të më përkëdhelur e dhënë lule e llokume. Ato duar mahnitëse i kam aq të pashlyeshme në kujtesë, sa kur pashë fotografinë “Duart e nënës” që gjeniu Gjon Milli i kishte bërë duarve të nënës së tij mbas dyzet vjet ndarjeje, mu duk se truri im ruante diapozitivin, ndërsa atyre dy fjalëve shqip që nënë e bir këmbyen “Je ti?”, ju përkonin timet “Janë ato”.
Po, ishin ato duar me thonjtë e bardhë të të cilave stërgjyshja ime kishte varrosur bijën e saj të vogël, viktimë e luftës, në ullishtat e Vlorës në verën epidemike të 1919. Atë gusht të Luftës së Parë Botërore Grekët ishin lejuar të zëvendësonin trupat franceze në Korçë dhe popullsia, në pritje të gjëmës, pa një pa dy kishte marrë rrugën në njërin nga ata exodet biblike që ndjekin shqiptarët - më i madhi, më i vonti dhe më tragjiku, ai i shqiptarëve të Kosovës në fund të mijëvjeçarit që shkoi. Flamuri është për shqiptarët Varka e Noes dhe Vlora vendodhja e saj, paçka se shqiptarëve ende nuk ju ka lindur Noeja i tyre.
Por duart e stërgjyshe Viktorisë nuk ishin mahnitëse për kaq, ato ishin mahnitëse se mbas lufte ajo shkoi vetë tek varri i të bijës e tha
“me këto thonj që të groposi nëna, bijo, me këto thonj do të të nxjerrë”,
dhe ashtu bëri, e mori dhe e rivarrosi të bijën në Korçë. Sikur të mos ishte mjaft, asaj ju desh edhe njëherë tjetër ti nxirrte eshtrat e të bijës e ti rivarroste, kësaj here ishin puntorët e komunales që grumbullonin varrezat e ndara sipas feve në një të vetme, dhe ajo që vajtoi të njëjtën fjali ashtu përmbys. Me sa duket e vetmja Victory që arriti gjyshe Viktoria në jetë ishte kur duart e saj gjetën prehje pranë të bijës - tre herë varrosur prej të jëmës e kushedi sa herë qarë, fitore të cilën ajo e mbron dhe andej botës.
Me të tillë dashuri të jashtëzakonshme për fëmijët e vet janë të gjithë nënat e botës dhe ti privosh ato nga një vend ku në qetësi të thonë tre fjalë zemre, të derdhin dy lot, të ndezin një qiri, por të hedhësh kuturu hije ogurzeza duhet të kesh një copë shkëmb në vend të zemrës e një gur lumi për tru. Eshtrat mbas luftës i kërkojnë nënat, kur ato nuk mund ta bëjnë këtë vetë, se po të mundnin nuk do ti luteshin kujt.
Mes të rënëve ka të tillë që mund të shprehen me fjalët e Anaxagoras të Ciceronit tek “Rragata Tusculane” se
“...është e njëjta largësi nga kudo për nëntokë”,
por e kundërta nuk është e vlefshme, nuk të lënë nënat, nuk të lë dashuria e tyre e pakufishme, por mes të rënëve ka dhe të tillë si shqiptaro-amerikani i vrarë në Irak, marinsi Gentian Marku, që të vetmin amanet që la ishte të prehet në varret e të parëve të tij, në vëndlindje. Amanetin se tret dheu – thotë populli, as eshtrat dhe detyrimin moral të shoqërisë, shqiptare, irakiane, amerikane, për të përkujtuar dikur Ervin Dervishin dhe Gentian Markun, tashmë Dëshmorë të Atdheut, atje ku ranë - në Irak, jo aq se për të dhanë jetën, por se në të dhanë jetën, më të shtrenjtën.
Ka qënë një ditë e grimët, kur mua një nxënësi të tetëvjeçares, veshur me këmishë të bardhë, pantallona të errta, dhe shallin e kuq të pionierit më duhej të bëja atë që është më pak e besueshme, të bëja roje nderi dhe të mbaja gjatë ceremonive të rivarrimit të dhjetra partizanëve një arkivol të vogël të kuq me eshtrat e njërit prej tyre.
Në kodrën mbi qytet ishin ndërtuar Varrezat e Dëshmorëve, një shqiponjë e mermertë që zbardh prej së largu, për flatra rreshta me varre, për krye dy dhomëza-muze, me emrat e të munguarve, për zemër një grusht ideologjik të një partizani. Ishte dëshira e familjarëve të dëshmorëve që kishin rënë në male, ti kishin pranë.
Salloni mondan i Pallatit të Kulturës u kthye në një shtëpi varrimi, prej katit të dytë tëposhtë shkallëve të tij të mermerta dhe ngado tjetër, bezet e zeza, e ndonjë e kuqe, që zbrisnin deri përtokë ku preheshin shumë e shumë arkivole, krijonin zgavrën e një kupole tempulli, atij të vdekjes dhe patriotizmit. Muzikë funebre, kamiona ushtarakë që shërbenin për shtrat topi, zi, nëpër të cilën kalonin një nga një arkivole. Të përmortshëm, një varg me makina eci rrugës, një varg me njerëz u ngjit kodrës për tek shqiponja e mermertë ku varre të vegjël me parete betoni, me pllakat e mermerta tek koka gdhendur me emrin dhe rininë e secilit prisnin gojëhapur, si nënat gjëmën dikur. Pritje, rivarrim, përcjellje, heshtje, pushkatarë, nderim, lotë e lule, dhe për të gjithë pavarsisht datës së rënies, e njëjta ditë përkujtimore - 5 Maji.
E po kështu ndodhi mbas 1990 ku pjesën tjetër të të rënëve në luftë, dëshmorëve, ballistë, legalistë, të pushkatuar pa gjyq, të mohuar egërsisht, të pavarr, të nxjerrë nga varre të përbashkët apo të varrosur humnerave, do duhej ti rivarrosnim me të gjitha nderet, me atë një minutën heshtje në krye. Por sa keq që shoqëria shqiptare nuk mundi ti varroste dhe as ti rivarroste bashkarisht, sa keq që në vend të ulnim atë grushtin ideologjik i vumë përballë tjetrin po aq të ashpër e mohues.
Në Shqipërinë ku lufta e klasave zgjati gjysëm shekulli pajtimi është ende larg, ashtu si edhe varrezat. Jemi të paskrupuj, jonjerëzore e qorrë, nëse i lejojmë vetes të mendojë se ato i takojnë të shkuarës, se ne duhet të shikojmë të ardhmen. Pranoj këtë të fundit, por themelet e të shkuarës sonë ngrihen mbi një altar plot me sakrifica e flijimeve që nuk duhet nëpërkëmbur.
Për të forcuar sa them, po duke ndjekur përkimet që ju mund ti gjeni dhe gjetiu pa ju a treguar, po sjell një ndodhi tjetër, kësaj here nga bota ku mbajmë sytë.
Ka qënë po një 5 Maj, ai i vitit 1985 kur Presidenti i SHBA Ronald Reagan, mbas një ftese të Kancelarit Helmut Kohl, shkoi dhe vendosi një kurorë në Varrezën Kolmeshohe, në Bitburg të Gjermanisë Perëndimore, një varrezë ku mes 2000 ushtarëve gjermanë kanë varret dhe 49 Waffen SS. Kundërshtitë, buja e atëhershme dhe jehona e saj edhe sot e kësaj dite nuk e penguan Reaganin që sipas zonjës Margaret Theçer “fitoi luftën pa një të shtënë”, jo vetëm të kryente ç’kishte planifikuar por dhe ti dilte zot veprimit të tij tek shprehej se
“... historia do të provojë që kam të drejtë. Nëse ne nuk pajtohemi mbas dyzet vjetësh, ne kurrë nuk do të jemi në gjendje ta bëjmë atë”.
Shumica e SS-ëve të atjeshëm janë 17-20 vjeçarë, e fjalia e Reaganit:
“Ata janë viktima, pa dyshim aq sa viktimat e kampeve të përqëndrimit”,
ende ngre dallgë debati, dallgë të cilave, më mirë se zyrave, mund tja u gjesh në thellësi të amerikanizmit të fshehtën që mbartin. Në historinë dhe kulturën disashekullore të Shteteve të Bashkuara është lehtë të drejtohesh, e lehtësisht të veçosh vargje nga poezia e famshme “Pajtimi” e bardit Uollt Uitman:
Armiku im është i vdekur, një njeri hyjnor sa vetë unë është i vdekur,
Unë shoh ku ai shtrihet faqebardhë dhe ende në qivur – unë afrohem,
Përkulem dhe prek lehtas me buzët e mia fytyrën e bardhë në qivur.

Një minutë heshtje

Njeriu është hyjnor, e ai mbetet i tillë edhe në mbasvdekje. Nuk ka pajtim dhe nderim më të madh se të puthësh varrin e armikut, akt të cilin mund ta bësh vetëm në mbasvdekje, e që ta kesh atë duhet ta kërkosh në mbasluftë. Një akt të tillë të lartë, vendosjen e një tufe me lule prej ambasadorit Krismant mbi varrin e Themistokliut të rivarrosur në Korçë, francezëve ju deshën plot 81 vjet ta bënin, ti njihnin pafajsinë dhe të nderonin atë që e pushkatuan në Selanik nën komandën e një gjenerali që lufta i kishte marrë 5 djem.
Një Ballkan me paqe të vërtetë midis shqiptarëve dhe sërbëve nuk mund të ketë përpara se kreu i një Sërbie njerëzore të vendosë një kurorë me lule tek varri i Adem Jasharit, pavarsisht nëse në Beograd, Prishtinë a Tiranë firmosen e vulosen dokumenta zyrtare, sepse nderimi për të rënët ka mbi popujt vlerë më të madhe se çdo firmë. Popujt në paqe bëjnë krushqi të reja, shtetet në paqe bëjnë luftra të reja.
Njerëzimi prej mijravjeçarëve kujton dhe nderon si ata që humbën ashtu dhe ata që fituan, si Aleksandrin e Maqedonisë ashtu dhe Leonidhën e Termopileve; si luftëtarin ashtu edhe paqësorin, si Skënderbeun ashtu dhe At Gjergj Fishtën. Është një peng i pashlyeshëm, një vrimë e hapur në zemër, mosditja e një varri, mospasja e eshtrave në të. Perifrazoj Dostojevskin, të mos kërkosh të rënët, të mos gjesh mënyrën për një minutë heshtje e për tu përkulur mbi ta, është pamatshmërisht më e tmershme se vrasja që ju bënë vrasësit.
Në mbasvdekje njerëzimi nderon njeriun, si gjeneralin dhe ushtarin, si “trimin” dhe “frikacakun”, si “heroin” dhe “viktimën”, si “mikun” dhe “armikun”, dhe në këtë të fundit ndarja vëllavrasëse “ne” dhe “ata” është aq e përkohëshme sa e përkohëshme është lufta, gjendja anormale e planetit.
Sikur të shmagnim luftën, sikur gjithmonë të ishte paqe, sikur ... Jeta na vë përballë faktit të kryer, ne kemi luftën dhe pasojat e saj me të cilën dhe për të cilat qoftë në konventa të shkruara me bojë e qoftë në ndërgjegjen e popujve të shkruara me lot e gjak ne duhet të merremi.
Neurologët, shkencërisht e kanë qartësuar se një tru primitiv i orkestron keq emocionet, veçoj këtu kalimin nga mospëlqimi tek urrejtja, lëndën djegëse të luftës, frikën dhe kundërpërgjigjen ndaj saj, u largo ose lufto. Ç’pasoja makabre kanë sjellë dirigjentë të çmendur, duke abuzuar me emocionet kolektive, dhe ç’rrugë e gjatë u dashka për t’ju larguar primitivit.
Nderimi për të rënët në luftë nuk është më shumë se sa një ylber mbas një shtrëngate vdekjeprurëse, por ai është i pazëvendësueshëm, ashtu si sytë kërkojnë ylberin, ashtu shpirti kërkon nderimin. E po ashtu si në ylber dallojmë ngjyrat e ndryshme të spektrit të dritës, ashtu dhe në nderimin për të rënët dallojmë ndjenjat e ndryshme, të zbërthehen, të ndërfuten tek njëra tjetra. Pa bërë këtu ndarjen e këtij spektri të dritës së bardhë të nderimit njerëzor mbi të rënët, them se aq sa na rëndon mbi supe ylberi aq na rëndon dhe nderimi i të rënëve në luftë që zgjat një minutë të vetme për të na treguar mrekullinë e paqes pa kushte ndaj shëmbëlltyrës së kapitullimit pa kushte.
Ketë ditë të vitit, në vendlindjen time, njerëzit shkojnë në varrezat ku prehen të zakonshmit, ata që vdekja i ka marrë ndryshe luftës, si për të mos i lënë të vetmuar, t’ju flasin ndonjë fjalë a t’ju lënë gjësend, nga ato që pëlqenin në të gjallë. Ndërsa në Varret e Francezëve, mbase në të vetmen varrezë në botë me aq shumë kryqe ku nuk ka një kishëz të vogël, as këmbanore e këmbanë, e jo e jo një prift, mbi varre do të ulen era dhe bora që hyjnë pa pyetur për drynin tek dera e hekurt.
Ndaj o shqiptaro-francezi im, ndonse na ndan një oqean, e unë s’kam mundësi të të flas aty pranë gjuhën tënde të heshtur në një minutë të vetme, stisa për ty këtë dorë me fjalë, të qofshin të lehta:
Nderim për ty Arnaut François! Kushdo qofsh!
 
D

Diabolis Dassaretis

Forumium praecox
Re: Fati (dhe të tjera)

Letër Brarit.

E nisi: Diabolis Dassaretis..................... E mer: Brari
Gjiri i Breshkave, Nev Jork, America..... Sheshi i Hamejve, Durrazo, Albania


Brari!
Po ku je a i vrarë!?
U bë aq kohë e gjatë që nuk më kishe shkruar kartë, sa ta kisha hequr fillin. Kushedi nga i rrahin barqet nëpër Evropi mendoja. E lexova letrën tënde tre herë. Një herë për t’u çmallur, tjetrën për të kuptuar më mirë ç’më thoje, e të tretën se më qenë bërë sytë ujë për atë shqipen e uruar që më shkruaje. E mbylla në sëndyqe ta kem kur ju mësoj kalamajve gjuhën e mëmës.
Po me shëndet si ke qënë, vetë, fëmijët, zonjën, andej nga anët tona si i kemi? Asgjë s’më shkruaje për këto. Vetëm për dhjamin e pashallarve të Tiranës dhe tokën që po ju shket sejmenëve në Durrazo më shkruaje.
Unë jam mirë me shëndet e me të tjera. Ti më thua “shkruaj për letërsinë” por unë e kam lënë biznesin e letrave me kohë, e kam lënë pa e nisur fare. Të shkruash për orthodoksët të quajnë grek, të shkruash për muslumanët të quajnë turk, theshte Beu i Konicës. Po nuk kam as kohë, kam familje për të mbajtur, e robtohem gjithë ditën e perëndisë. Atë pak që më mbetet lexoj. Bota ka më shumë libra se peshq oqeani.
Unë kam filluar bisnezin e kuajve, e më ka vajtur mbarë sa më ç’të të rrëfej. Kam një fermën time, stallat plot. Më ngrohet shpirti kur i shoh, i bëj duart gjak deri sa i zbut po ama e mbush gjoksin kur shaloj ndonjë. Ja nis me trok të lehtë, pastaj me gallop e më tu ngrysur kthehem revan.
Për hatër të miqësisë po të dërgoj dhuratë me pamporin “Avulltore Scanderbeg” një hamshor Americe. Është kuqo, i lartë dy bojë njeriu, këmbëhollë e me një pullë të zezë në ballë; jelet e bishtin i ka po ashtu. Të kish qënë, ‘Smail Beut do t’ja jepja. Të lutem ta pranosh.
Ja ngrita grackën ku fillon preria, në Burimin e Dembelit që gjendet rrëzë një kodre të butë shtufi që ngrihet nga lindja e kreshpërohet në majë nga perëndimi. E ndoqa gjithë ditën, sa me shkonte djersa çurkë e më thahej në trup. Kur e zuri etja s’u ndjeva, e lashë të dëndej. Pinte ujë me buzët tek burimi, si njeri, për këta sy në të gënjej. Me këto duar e kam zbutur. Është kalë për mbret, po ti kalëroje vetë, e në ju afroftë e i ndënjtë urtë, jepja dhe kujt ke për zemër. Në mos qoftë ujk nga mendja dhe gjarpër nga shpirti kalorësi, kali do rrijë urtë e s’do hedhë vickla, përndryshe aha, u ngrit zgupthi, ja theu brinjët më të rrëzuar dhe e shfytyroi me të hequr zvarrë.
Kalëroje për qejf, e mos e vra. Këpucët të mi kesh me shoje e kunja kleçkash e jo me gozhdë e llastika se e gricin dhe ku i dihet dhe e sëmurin. Në si pate shko e bëji në ndonjë mjeshtër Korçe, ta kenë lëkurën të butë, të regjur në industritë e vendit, e kafshën ta kenë rritur çobenjtë e Selanikut, ka më shumë diell andej.
Lërë të lirë aliereve të zgjedhë vetë, mos e lidh mbas uçkave e mos e kullot mëzhdave.
Mos e fut në gara. Nuk vihet bast mbi shpirtin e një kali. E dëgjove atë historinë e Sea Biscuitit? Një Americë ngriti, po s’fitonte. Xhokeri që e kalëronte s’shikonte nga një sy, e nuk i shihte kur i afroheshin kundërshtarët. Po kali, kalë me halle, i rallë, ke dëgjuar ti të flerë kali shtrirë dhe jo më këmbë? Ç’them dhe unë, ty të re vetëm në kuajt me flatra, në Pegasi, Dyrdyli. Ikën ato kohë, kanë dalë maqinat tani, ndonse fuqinë me kuaj ja u matin.
Të bëj asha po e shite. Peshon një qese me flori, po ti s’je më të keq. Unë e mbatha dhe pajisa që këtej. Kisha frikë ta linja për kovaçët e andejmë, ti vetë më thua, njëri i bie gozhdës e tjetri i bie patkoit. Dhe pajisjet i ke prej amerike, kaishat prej bizoni, gjithë të tjerat janë me sërm. Kokën e shalës e ke prej fildishi, si të atij biçakut me laraska që të kish lënë stërgjysh Delibashi, që rahmet pastë, ditën kur linde. Me të t’i qërosh mollën para se t’ja japësh, si fëmijës, e ti japësh e ndonjë kube të bardhë sheqeri ku e ku, po mos e tepro se përkëdhelet.
Laje përditë e kashaise përnatë, po në ngricat e dimirit mbuloje me një batanije. Shtallën bëja më vete, mos flejë me gomerë e mushka në haur se prishet. Ngrija dy herë më të lartë se përdhesja jote, që të ketë ku të hingëllijë e ngrihet me dy këmbë kur t’ja dojë qejfi. Mos e mbush si kullë bari e bëje me dritare të gjëra të shikojë bukuritë e qiellit të natës. Lëri e një vend për pelën që do zgjedhë dhe mëzat që do bëjë se kështu janë punët e perëndisë.
Në i ke akoma kaloshinën dhe llandonin grasatoji mirë, e në e mprefsh ndonjërën - me terezi, vetëm në e dashtë puna për ndonjë romancë a ndonjë nuse, ndryshe jo.
Po ti dërgoj që këtej dhe torbat, një për tagji e tjetrën për nga mbrapa, janë stof Inglitere të qepura në Singer. Më thanë se ja var torbën e s’ja jep tagjinë me dorën tënde, të bëj hasha dy herë. Për atë nga mbrapa s’kemi ç’bëjmë, po dole nëpër qytet t’ja vësh. Këtu më Broadway dhe Rokfelleri e mban kalin me të tillë. Se qëllon që ndonjëra me sy nga hëna ndahet me të dashurin në lulishte, shkel e qorolliset pastaj.
E lashë ta pagëzosh si të të dojë e bardha zemër. Doganierëve ju pagova nën dorë që ta nxirrja me çertifikatë pa emër. Punë gjenealogjie. Shkruaja të pjellët e ndiqi me fletore degëzimet, po sakën se e përdor për të ndërzyer artificiallisht. S’ngjiz njëlloj. Ta them unë këtë.
Të më falësh tani, se më duhet t’ju qes ujë kuajve.
Përshëndeti të gjithë prej meje, dhe puthma kalin mu në ballë.
Të paça,
Diabolis
Më 29 – të të Prillit

Poshtë shënim. Në i kem akoma mustaket, zgjate qimen se e çpon e egërsohet. Se desh harrova, për jelet dhe bishtin merr berberin më të mirë, atë që qeth mjekrën, po kujdes mos të marrë vesh gjindja.
 
alinos

alinos

Forumium maestatis
Re: Fati (dhe të tjera)

humor dhe ironi te lezetshme ju korcaret. DD good job!
 
You must log in or register to reply here.
Top