Re: Eshtrat e ushtrise qe s'ishte
Intervista/ Flet varrmihësi Altin Ballabani
"Më kërcënuan në telefon se denoncova për varret"
Nga e dërguara jonë në Kosinë të Përmetit, Genta BRAHIMI
Altin Ballabani, është protagonisti i ngjarjes së zhvarrosjes së
eshtrave në fshatin Kosinë të Përmetit. Ka qenë ai i pari që ka bërë
denoncimin në media për skandalin e marrjes së eshtrave të banorëve
të fshatit, me pretendimin se ishin eshtra të ushtarëve grekë. 34-
vjeçari, babai i dy fëmijëve, thotë se ndihet i lehtësuar që ka bërë
denoncimin, por edhe i frikësuar për shkak të kërcënimeve që ka
marrë. Në një intervistë për gazetën "Tirana Observer", Ballabani
tregon përse vendosi të denonconte hapjen e varreve. Çfarë i thanë
në telefonatën kërcënuese dhe reagimi ndaj prononcimit të priftit se
ka personalitet të dyfishtë.
Pse vendosët ta denonconi hapjen e varreve, mos vallë për hakmarrje
ndaj priftit meqë iu largoi nga puna?
Unë vërtet e kundërshtova priftin, por grindja erdhi kur unë fillova
të kuptoja atë që ndodhte. Fillimisht na thanë që eshtrat që ishin
në vendin pranë kishës do t'i groposnin brenda oborrit të saj.
Pastaj morëm vesh që kërkonin eshtrat e ushtarëve grekë. Unë e dija
që këtu ishin varrezat e vjetra, se babai im ka të varrosur gjyshin
e kushërinjtë e tij. I thashë se po zbulojmë varre fëmijësh e grash
dhe At Themollari më tha "e di unë këtë punë". Pastaj nisi grindja
për një varëse të një gruaje që unë nuk e dorëzova, doja ta mbaja si
provë që këtu kishte varre familjare dhe jo ushtarë. U largova nga
puna dhe vendosa ta bëj publike të gjithë këtë që po ndodhte.
Ju kanë kërcënuar?
Po, që në momentin e parë që dola në televizor e thashë të vërtetën
më kanë marrë në celularin tim dhe më kanë thënë, "pse e hape gojën,
ta shikosh ç'do pësosh ti dhe gjithë familja jote". Nuk është se u
tremba për vete, por për fëmijët më shumë. Por nga ana tjetër mendoj
se bëra mirë. Shumë vetë më kanë thënë bëre mirë që i denoncove,
varret janë të shenjta dhe nuk duhet t'i prekë kush.
Prifti ka thënë që ti je person me personalitet të dyfishtë...
Më njohin mua njerëzit e njohin dhe atë, tani të thotë ç'të dojë.
Mua nuk më ka shlyer të gjitha detyrimet, më ka edhe 40 mijë lekë
borxh.
Nëna e varrmihësit: Altini bëri veprimin e duhur
Nëna e varrmihësit që bëri publike gjithë historinë e zhvarrosjes së
eshtrave të banorëve të fshatit Kosinë, është e bindur që djali i
saj bëri veprimin e duhur. Lefteri Ballabani kërkon që eshtrat të
kthehen ku ishin dhe drejtësia të dënojë fajtorët. 66-vjeçarja thotë
se kërcënimet që i janë bërë nuk e trembin aspak, se e drejta është
në anën e tyre. "Unë jam nuse këtu, im shoq ka vëllanë në varreza,
gjyshin e shumë të afërm të tjerë", tregon Lefteria. Sipas asaj që
ka dëgjuar, në kishë varroseshin njerëz deri nga viti 1934 e jo më
vonë. "Ndërsa në oborrin e kishës ka qenë varrosur një gjeneral. Në
vitet '80 motra e tij erdhi me skica, e dinte vendin tamam, gërmuan
dhe i morën eshtrat", tregon 66-vjeçarja. "Varret e grekëve kanë
qenë më poshtë, tek spitali i luftës, 1 km më poshtë nga kisha",
thotë ajo.
Varret
Ngjitur me kishën bizantine të Kosinës që thuhet se është nga më të
vjetrat në Ballkan, e daton vitin 1200, në një copë të vogël toke,
jo më shumë se 10 metër katrorë kanë qenë varret e vjetra të
fshatit. Varreza e vjetër nuk ka asnjë mur rrethues, asnjë kryq,
asnjë gur të dukshëm. Vendi sapo është mbuluar, pas gërmimeve që
janë kryer për të nxjerrë eshtrat e të vdekurve. Deri në vitin 1934
varreza ka qenë funksionale, aty varroseshin të vdekurit e
krishterë. Këtë fakt e dinë të gjithë banorët e zonës. Brenda
oborrit të kishës në vitin 1940 është varrosur një gjeneral grek.
Eshtrat
Eshtrat e grumbulluara nga hapja e rreth 100 varreve janë çuar në
kishën e fshatit Kutal, që është i vendosur 5 km larg Kosinës. Aty
janë krijuar 69 skelete të plota që janë mbyllur në arka të
vendosura brenda kishës. Sipas dëshmive të banorëve, para se eshtrat
të futeshin në arka janë larë me verë, që ka shërbyer si
dezinfektues në këtë rast. Kisha e Kutalit, një ndërtesë e re e
ndërtuar gjatë këtyre viteve, në pjesën e poshtme të fshatit ka qenë
nën vëzhgimin e forcave të policisë gjatë 24 orëve të fundit.
Opinione
Lena Ballabani, 45 vjeç
Kësaj gjëje që ka ndodhur këtu, nuk dimë si t'ia vëmë emrin. Ky
është një turp i vërtetë. Unë kam të varrosur aty gjyshin,
stërgjyshin, im atë ka vëllanë. Kërkojmë që eshtrat e të parëve tanë
të na kthehen dhe të dënohen fajtorët. Askush nuk i prek eshtrat e
të vdekurve, është mëkat. Ata që e kanë bërë nuk janë njerëz të
zotit. Kjo punë dukej e dyshimtë që në fillim. Kjo sepse kur erdhën
që morën eshtrat e ushtarëve të tjerë, kishin secili dokumente,
kësaj radhe asgjë. Nuk e di në ka qenë e qëllimshme, siç thuhet, se
iu duheshin për të shtuar apo plotësuar numrin e ushtarëve. Por ama
dihej që kjo këtu ishte varrezë fshati.
Perparim Nikolla, 47 vjeç
Këtu duhet të ndërhyjë drejtësia. Të dënohen fajtorët që të mos
ndodhin më skandale të tilla. Vetëm këtu vijnë e hapen varre si pa
të keq në mes të ditës. Nëse e dinë me të vërtetë që ka eshtra të
ushtarëve grekë, të vijnë të bien dokumente e t'i marrin si iu ka
hije. Kanë bërë gjynah që u kanë lëvizur njerëzve eshtrat nga vendi.
Shumë banorë nuk e kanë ditur ç'po ndodhte. Banorët u gënjyen se iu
thanë që do rregullojmë kishën e do t'i heqim këtej. Kujt i shkonte
në mend se do t'i merrnin për eshtra të ushtarëve grekë. Eshtrat
merren në mënyrë të organizuar, si kështu tha një prift dhe hajt të
gërmojmë. Po ku gërmohet se, a dihet?
Dilaver Aliu, 53 vjeç
Nuk di ç'të them. Edhe këtë s'e kishim dëgjuar, as të vdekurit s'i
lënë rehat. Gjithë fshati e di që aty ishin varrezat e vjetra. Janë
varrosur njerëz deri në vitin 1934. Nuk e di pse i lanë të gërmonin.
S'e dinë këta që thonë se aty kishte varre të ushtarëve dhe se do
bëhen analiza, shikohen medalione, merr e fut në qese kot. Po kush
të lë ashtu se. Mirë banorët u gënjyen, po drejtuesit e fshatit e të
komunës, nuk e dinin ç'po bëhej. Atyre nuk iu falet që i lanë të
hapnin varret. Shteti duhet të reagojë patjetër, që të mos guxojë
njeri të përsëritë këtë gjë në vende të tjera.
Pavllo Goga, 66 vjeç
Jam shumë i irrituar dhe i prekur. Si more venë dhe hapin varret e
të parëve tanë. Unë kam patur njerëz në atë vend. Duhet që
kryeplaku, kryepleqësia të ishin mbledhur dhe të diskutonin me ne
këtë problem. Kjo për faktin e thjeshtë, se unë dhe shumë të tjerë
në këtë fshat kemi të parët aty. Të na pyesnim ishim dakord, donim,
a s'donim. Nga na dolën varret e grekëve aty. Ato kanë qenë më
poshtë, rreth 1 km, ku ka qenë spitali në kohë të luftës italo-
greke. Të dënohen ata që kanë prekur eshtrat e të parëve tanë. Është
e turpshme për të gjithë fshatin kjo që ndodhi.
Në Kosinë të Përmetit, aty ku një muaj më parë u hapën 100 varre.
Flasin banorët
Eshtrat false të ushtrisë së vdekur greke
Eshtrat, varret, mallkimet dhe figura e një prifti që prishi
qetësinë e fshatit Kosinë. Mungon vetëm shiu dhe plaka Nicë. Nuk
është një nga pjesët e romanit "Gjenerali i ushtrisë së vdekur", por
një realitet që ndesh në fshatin me 600 banorë të komunës së
Piskovës. Kur një muaj më parë, Ikonom Vasil Themollari, Alqi Kasa
si drejtues i ish-ushtarakëve minoritarë dhe 5 punëtorë varrmihës
nisën gërmimet e para për nxjerrjen e eshtrave në varrezën pranë
kishës së Shën Mërisë. Askush nuk e shkoi në mend rrjedhën që do
merrnin ngjarjet.
Në fshatin e madh rreth 1 km larg rrugës nacionale Këlcyrë -Përmet
nuk flitet për gjë tjetër, veçse si eshtrat e banorëve u adoptuan në
ato të ushtarëve grekë. Këtu jetojnë në harmoni mes tyre myslimanë e
të krishterë, gati-gati në numër të barabartë mes tyre. Përkatësinë
në njëren apo tjetrën fe e kupton nga reagimi që kanë në lidhje me
ngjarjen. Myslimanët preferojnë të mos përzihen në këtë çështje.
Ngrenë supet dhe thonë se nuk dinë asgjë. Të krishterët jetojnë në
lagjet më të vjetra, rreth kishës dhe flasin me indinjatë për këtë
veprim.
Spiro Zhaka, kryeplaku i fshatit tregon si nisën gërmimet dhe pse
puna shkoi deri këtu. "Në 20 a 22 prill erdhi At Themollari dhe më
tha se ka dokumente e skica se këtu kishte ushtarë grekë, veç
banorëve të fshatit. Do fillonin gërmimet për t'i nxjerrë që t'i
çojnë tek manastiri i Këlcyrës", thotë Spiroja. "Iu thashë që po të
ishin në rregull le të punonin", vijon ai.
Pjesa më e madhe mbrojnë një tjetër variant të ngjarjes. Kujtim
Ballabani shprehet se, "At Themollari na tha se do t'i heqim varret
këtej e do t'i çojmë në oborr të kishës. Kemi hapur dhe vendin për
këtë, se do rregullojmë kishën e mos t'i shkelim me makinë". Më vonë
prifti solli qese i futi eshtrat brenda dhe ato u dërguan në kishën
e fshatit Kutal nga është prifti. Pas zënkës me njërin nga
varrmihësit, Altin Ballabani, e vërteta del në shesh. Eshtrat e të
parëve të këtij fshati po merreshin si të ishin eshtra të ushtarëve
grekë.
Historia
Ngjitur me kishën bizantine të Kosinës që thuhet se është nga më të
vjetrat në Ballkan, e daton vitin 1200, në një copë të vogël toke,
jo më shumë se 10 metër katrorë kanë qenë varret e vjetra të
fshatit. Varreza e vjetër nuk ka asnjë mur rrethues, asnjë kryq,
asnjë gur të dukshëm. Vendi sapo është mbuluar, pas gërmimeve që
janë kryer për të nxjerrë eshtrat e të vdekurve. Në sipërfaqe të zë
syri copëra eshtrash të shpërndara gjithandej. Banorët thonë se janë
mbetjet e eshtrave të nxjerra ditë më parë. Ndërsa dallojnë fare
qartë gjurmët e lëna nga rrotat e një makine që ka shkelur gjithë
vendin. Deri në vitin 1934 varreza ka qenë funksionale, aty
varroseshin të vdekurit e krishterë. Këtë fakt e dinë të gjithë
banorët e zonës. Brenda oborrit të kishës, në vitin 1940 është
varrosur një gjeneral grek. Rreth viteve `75-`77, motra e tij erdhi
dhe i mori eshtrat, ku vendin e gjeti në bazë të skicave dhe
dokumenteve që solli me vete nga Ministria greke e Mbrojtjes.
Banorët thonë të sigurt se aty nuk ka ushtarë të vrarë
grekë. "Varret e ushtarëve kanë qenë poshtë dhe janë marrë dy vjet
më parë për t'u çuar në manastirin e Këlcyrës, këtu janë të parët
tanë", thotë Pavllo Goga. Sipas tij, ai është i sigurt për këtë pasi
i ati ia ka treguar të saktë vendndodhjen e varreve të grekëve. Në
varret e zbuluara varrmihësit tregojnë se në asnjë rast nuk janë
gjetur medalione ushtarësh, por flokë të gjata, këpucë, varëse e
zbukurime grash.
Meshë e çuditshme në Kutal
Eshtrat e grumbulluara nga hapja e rreth 100 varreve janë çuar në
kishën e fshatit Kutal, që është i vendosur 5 km larg Kosinës. Aty
janë krijuar 69 skelete të plota, që janë mbyllur në arka të
vendosura brenda kishës. Sipas dëshmive të banorëve, para se eshtrat
të futeshin në arka janë larë me verë, që ka shërbyer si
dezinfektues në këtë rast. Kisha e Kutalit, një ndërtesë e re e
ndërtuar gjatë këtyre viteve, në pjesën e poshtme të fshatit ka qenë
nën vëzhgimin e forcave të policisë gjatë 24 orëve të fundit. Kur
pritej që policia të hynte për të sekuestruar eshtrat, aty ia ka
behur Ikonomat Vasil Themollari, Konsulli i Përgjithshëm i Greqisë
në Gjirokastër, Kristo Mandelos dhe përfaqësues të Mitropolisë së
Gjirokastrës. Arsyeja e vizitës së tyre të papritur në orën 16:30
minuta ka qenë mbajtja e një meshe bekuese për eshtrat që ndodheshin
në kishë. Themollari dhe Mandelos kanë qëndruar përreth gjysmë ore
në kishë dhe më pas janë larguar pa pranuar të flasin për mediat.
Pasdite ka folur zëdhënësi i konsullatës, z. Vasil Kuço i cili ka
deklaruar për median se konsulli Mandelos ka qenë për humanizëm në
fshat. "Kisha ka ndjeshmëri historike për popullin grek", ka
deklaruar Kuço. Konsullata greke thotë se ka rënë dakord me
autoritetet për eshtrat. Ndërkohë megjithëse policia ka kërkuar të
bëjë një mbikëqyrje të kishës dhe skeleteve që ndodheshin aty,
prifti sapo mbaroi mesha është larguar duke i vënë kyçin derës
kryesore të kishës.
At' Themollari: Asgjë s'është e vërtetë
Ndërsa kishin nisur hamendjet për arratisjen apo fshehjen e Ikonom
Themollarit, ai shfaqet papritur në kishën e fshatit të tij. Mban
një meshë për eshtrat e ushtarëve të mbledhur dhe largohet
qetësisht, madje nuk e ka humbur sesnin e humorit. Banorët ortodoksë
të zonës shprehen se mbajtja e një kishe ditën e hënë e për më tepër
pasdite, është e çuditshme, nuk është e zakontë. Por askush nuk di
të shpjegojë këtë veprim. As At' Themollari nuk i jep përgjigje.
Lidhur me akuzat që janë bërë në drejtim të tij, Themollari i
përgjigjet se asgjë nuk është e vërtetë. Gazetarët kanë mbajtur
qëndrim të njëanshëm dhe nuk kanë folur drejt. Sipas tij mbi të
është ushtruar presion psikologjik nga policia dhe është dhunuar
kisha ku mbahen eshtrat e mbledhura.
"Çështja është në fazën e verifikimeve"
Që prej ditës së premte, në Komisariatin e Policisë në Përmet është
ngritur një grup hetimor për të zbardhur krejt ngjarjen. Shefi i
Komisariatit Përmet, Petrit Halo, thotë se janë marrë deklarime të
të gjithë personave që janë në dijeni të ngjarjes dhe po
bashkëpunohet me policinë për të bërë verifikimet e më pas mënyrën
si do veprohet. Sipas tij, "nuk kemi asnjë denoncim të banorëve për
zhvarrime të eshtrave të të afërmve të tyre", ndërsa ata janë në
pritje të udhëzimeve dhe vendimeve që do jepen nga prokuroria.
Ndërsa kryetari i komunës, Karafil Pasha, thotë se "kam bërë
denoncim në prokurori në lidhje me zhvarrimet e bëra në fshatin
Kosinë, është një vepër e turpshme dhe do kërkojmë nga policia që
fajtorët do të dënohen. Duam t'i shkohet deri në fund problemit",
shprehet Pasha. Ndërsa thotë se gërmimet për hapjen e varreve janë
bërë pa dijeninë e komunës së Piskovës.
Flamur Hoxha: Prokuroria të zbardhë ngjarjen
Deputeti i Përmetit, Flamur Hoxha, ka kërkuar në seancën e djeshme
të Parlamentit që prokuroria dhe Ministria e Brendshme të zbardhin
ngjarjen e trafikut të eshtrave në fshatin Kosinë. Hoxha ka akuzuar
edhe strukturat e qeverisjes për "servilizëm ndaj shtetit grek dhe
paaftësi në kryerjen e detyrave". Sipas tij ngjarja e pashembullt
duhet të ishte parandaluar dhe organet kompetente duhet të kishin
marrë masat. Gjithashtu, deputeti socialist i Përmetit vuri theksin
në shkeljen e të gjitha ligjeve shqiptare nga ana e personave që
kanë ndërmarrë zhvarrosjen e eshtrave. "Minimalisht personat që kanë
kryer një veprim të tillë duhet të merrnin leje pranë organeve të
pushtetit vendor, dhe qeveria duhet të kishe bërë më parë një
marrëveshje me shtetin grek", tha ai.
Brokaj: Vendi nuk ka sovranitet
Edhe më alarmante e ka cilësuar këtë ngjarjen e Përmetit kryetari i
Grupit Parlamentar të Lëvizjes Socialiste për Integrim, Sabit
Brokaj. Gjatë seancës së djeshme në Parlament, Brokaj u shpreh se
një akt i tillë i trafikut të eshtrave tregon se vendi nuk ka
sovranitet. "Është jashtë çdo koncepti njerëzor zhvarrimi i eshtrave
të grave dhe fëmijëve të fshatit Kosinë, dhe etiketimi i tyre si
eshtra të ushtarakëve grekë që janë vrarë në vitet '40 gjatë
luftimeve italo-greke", tha Brokaj. Ndërkohë Brokaj ka kërkuar që
organet e drejtësisë duhet të ishin vënë në lëvizje për këtë
çështje. Sipas tij janë shkelur ligjet e shtetit shqiptar dhe ato
ndërkombëtare. Edhe deputeti i Partisë Demokratike, Baki Shehu,
kërkoi nga qeveria dhe prokuroria të merren me hetimin e ngjarjes.
Tirana-Observer.
