Re: banka e shqiperise - 2 -bashkefajtore per gjendjen e keqe te shqipetarve
Redi Gjuzi
Kria botërore ekonomike do po prek Shqipërinë, do të ndikojë në disa fusha ekonomike. Në një intervistë të dhënë për gazetën, ish-guvernatori, Shkëlqim Cani, tregon të gjithë efektet. Çfarë do të ndodhë me bankat, kreditë, roli i Bankës së Shqipëri. Pse po rritet deficiti buxhetor dhe çfarë duhet të bëjë qeveria. Ç’do të ndodhë me kursin e këmbimit dhe si duhet të reagojë ekonomia shqiptare. Luhatjet në kursin e këmbimit dhe efektet zinxhir nga ulja e të ardhurave, që vijnë nga emigrantët. Marrëdhëniet e tij me qeverinë dhe cili duhet të jetë roli i Bankës Qendrore. Pse qeveria duhet të përdorte mënyra të tjera për të marrë para për investimet, cilat janë masat që duhen marrë për përmirësimin e klimës së biznesit dhe a kërcënohen bankat nga mosshlyerja e kredive.Bota po përfshihet në një krizë çmimesh. Kjo krizë, duket se ka përfshirë edhe Shqipërinë. Çfarë masash duhet të marrë qeveria?
E saktë është që është një krizë botërore e çmimeve. Kjo krizë mendohet që do jetë në afatin e mesëm, të paktën që do ketë shtrije edhe dy vjet minimumi, mos edhe më tej. Ka disa arsye që e kanë sjellë këtë krizë. Eshtë rritur konsumi sepse disa vende kanë kaluar nga standardi i varfërisë, si Kina, India, drejt nivelit të mesëm dhe kanë rritur kërkesën për konsum cilësor, duke rritur kërkesën për mish. Një kilogram mish është ekuivalent me 7 kilogram grurë ose misër, sepse bagëtia ushqehet me grurë ose misër. Pra, është rritur indirekt konsumi i drithërave ndërkohë. Kësaj i shtohet edhe një faktor tjetër, ai i përdorimit të drithërave për lëndë djegëse. Por duhet thënë se ka edhe kundërfaktorë të tjerë që çojnë në uljen e konsumit. Që tani në Shtetet e Bashkuara ka nisur rënia e konsumit. Ose konsumi është drejtuar te mallra më pak cilësore, p.sh, mishi i grirë që ka çmim më të ulët. Tjetër faktor ishte edhe thatësira. Ndërkohë që ka filluar edhe kundërveprimi, prandaj mendohet që për dy vjet kriza do të shkojë drejt zgjidhjes. Që tani ka filluar rritja e sipërfaqes së mbjellë me grurë nga Kanadaja e SHBA-ja. Pra, do bëhet një rirregullim i konsumit dhe prodhimit, i tregut dhe ndoshta edhe i çmimeve. Tani vijmë te Shqipëria. Ne jemi konsumatorë dhe jo prodhues. Ne jemi shumë konsumatorë të drithërave, në fakt fshatari nuk kishte interes për të mbjellë grurë, misër. Shqipëria e kishte braktisur prodhimin, sot ne kemi shumë sipërfaqe të lira. Në këto kushte, kriza botërore do të përplaset edhe në Shqipëri dhe do kemi edhe pasoja. Këto pasoja do i ndjejnë më shumë shtresat e varfra dhe më pak ato të mesme dhe të larta. Konsumi i ushqimeve në Amerikë është diku te 10 për qind për familje të mesme, ndërsa në Indi dhe vendet e varfra 70 për qind. Ka diferenca të mëdha, edhe në Shqipëri janë bërë llogaritjet për një konsum për ushqime, rreth 30 për qind, por familje të ndryshme mund të jenë 60 ose 70 për qind, sikundër mund të ketë familje që shpenzojnë vetëm 10 për qind për ushqimet. Kriza për familjet e varfra ka pasoja të mëdha dhe të ndjeshme dhe politika mund t’i ndiejë këto nga protestat. Në Shqipëri ndryshon pak, mundësitë për protesta janë të vogla, pasi në këtu nga kriza goditet më shumë fshati, ku janë edhe familjet më të varfra dhe fshati është pak i prirur për protesta. Por dhimbja do të jetë e njëllojtë.
Tani cili është roli i Bankës së Shqipërisë dhe qeverisë? Unë nuk mendoj se qeveria do dalë të bëjë fushatë, që fermerët të mbjellin grurë, por edhe që të qëndrojë e heshtur nuk është mirë. Specialistët e bujqësisë duhet t’i shpjegojnë pasojat, efektet dhe mënyrën se si duhet të reagojnë. Çmimet janë dyfishuar apo trefishuar gjatë 3-4 viteve të fundit. Kjo krizë nuk është një gjë që ndodhi sot. Fshatari nuk është se nuk e kupton, ai mund të reagonte dhe mund të reagojë akoma. Këtu unë do të shikoja rolin e qeverisë. Pra, të informimit dhe këshillimit të fshatit, drejtimin e fermerëve drejt prodhimit.
Sa i përket Bankës së Shqipërisë, vështirë është që banka të veprojë me normat e interesit për këtë efekt të inflacionit. Në fakt këtë argument e kam dëgjuar edhe nga Banka e Shqipërisë. Kur ka efekte të këtij lloji, përgjithësisht nuk kërkohet reagim të politikës monetare, pra rritje të normës së interesit, sepse këto janë çmime të importuara, por nuk mund të spekulohet me të tërë shportën. Ne thamë që ushqimi përbën një të tretën e shportës dhe dy e treta janë pjesë të tjera. Banka e Shqipërisë në qoftë se nuk deklaroi në fillim të vitit se do t’i dalë jashtë kontrollit inflacioni për shkak të këtij faktori, tregon se ajo ka menduar dhe ka marrë masat që faktorët e tjerë të mos ndikojnë. Pra, të ulet inflacioni nga faktorët e tjerë.
Banka e Shqipërisë nëse gjykon se edhe faktorët e tjerë janë nën kontroll dhe ta mbajë inflacionin në intervalin 3 plus ose minus 1 për qind, mund ta pranojmë në këtë rast, 3 deri në 4 për qind, kjo nuk thotë se duhet lejohet Banka e Shqipërisë, që ta nxjerrë inflacionin jashtë kontrollit. Mund të veprojë me normat e interesit nëse edhe dy të tretat e pjesës tjetër të inflacionit po i dalin jashtë kontrollit. Sepse ka edhe mjaft çmime të tjera që kanë lidhje ose jo me bujqësinë, si nafta, energjia, qiratë, çmimi i shtëpitë, janë një seri faktorësh të tjerë që kompozojnë shportën.
Por këto të gjithë janë të lidhura, në rast se shtrenjtohet çmimi i bukës, i produkteve bujqësore, do të rriten edhe çmimet e tjera...
Po, duhet parë e gjithë panorama. Ajo që mua më shqetëson është që Banka e Shqipërisë nuk prononcohet për të gjithë faktorët, që të na japë një situatë shumë më të qartë, që gjithçka është nën kontroll dhe që ajo do sjellë inflacionin nën kontroll dhe do të marrë masat përkatëse. Pra, të parashikojë brenda vitit 2008 se cilat do të jenë masat dhe si e sheh ajo politikën monetarë të këtij viti. Ky nuk është komunikim me publikun. Publikut nuk i duhet t’i tregosh se ç’po bën në momentin që ndodhin gjërat, por duhet që në avancë, t’i tregosh në mënyrë që publiku dhe biznesi të përgatiten si do jetë politika monetare. Që edhe ata të kenë parashikimet e tyre për kursin e këmbimit, për inflacionin, për normat e interesit. Që ata të dinë të reagojnë, të marrin apo jo kredi dhe për një seri problemesh të tjera.
A duhen rritur pagat dhe pensionet si një mënyrë për t’u përballur me rritjen e çmimeve?
Eshtë e mirënjohur që përgjithësisht kur ka inflacionin, nuk duhet të ketë rritje pagash dhe pensionesh për arsye se krijohet efekti zinxhir në spirale dhe kjo s’do bëjë gjë tjetër veçse do çojë në rritje të tjera çmimesh. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se nuk do rriten pagat dhe pensionet. Unë nuk mbaj mend ndonjëherë që qeveria të mos ketë kompensuar inflacionin. Këtu duhet të kuptohemi. Të gjitha qeveritë pretendojnë se e kompensojnë inflacionin, që japin më shumë rritje. Por rritja e pagave dhe pensioneve nuk duhet të dalë me efektet e rritjes së çmimit. Ajo duhet të vijë nga rritja e rendimenteve, nga rritja e prodhimit. Ky duhet të jetë faktori bazë që duhet të çojë në rritjen e pagave dhe pensioneve. Kuptohet, në të gjithë botën pranohet një rritje çmimesh, duke u nënkuptuar që do të ketë edhe një rritje pagash. Nuk ka vend në botë që nuk rrit pagat çdo vit. Tani problemi është sa do rriten pagat dhe kur do të rriten. Sepse çmimet rriten përditë, ndërsa pagat rriten njëherë dhe në një kohë të caktuar. Pra, duhet të gjejmë një kohë. Mesa duket edhe sivjet do të jetë në mes të vitit. Ndërkohë që populli e ka konsumuar gjysmën e pagës, ose të rritjes së saj, për rritjen e çmimeve gjatë tërë kësaj kohe. Kjo është e përbotshme, por natyrisht që duhet parë, që të mos bëhet vetëm kompensimi, por të rriten rendimentet dhe prodhimi. Kjo pritet nga qeveria. Duhen edhe politika për rritjen e prodhimit, sepse është vërtetuar që rritja e prodhimit bujqësor në Shqipëri ka sjellë uljen e çmimeve.
Ndikimi i krizës botërore ka dhe një aspekt tjetër për Shqipërinë. Të ardhurat nga emigrantët maten te rreth 980 milionë euro. FMN-ja tregoi gjatë konferencës së fundit, se inflacioni në Shqipëri është më i ulët se në vendet e tjera. Rritja e çmimeve në botë, do të sjellë edhe rritjen e shpenzimeve për emigrantët. Ata parashikohet të sjellin më pak para në Shqipëri. A e prish kjo balancën?
Tani, në fillim më duhet të sqaroj një efekt tjetër, që ka lidhje me pyetjen. Faktori bazë që i quan dërgesat e emigrantëve jo faktor të përhershëm është sepse emigrantët në një periudhë kohore 10-14 vite nga emigrimi, përgjithësisht po qëndruan në atë vend, kthehen në shtetas të atij vendi, në sjellje, pavarësisht me apo pa dokumentacion. Pra, marrin sjelljen e shtetasve të atij vendi, fillojnë procedurat e natyralizimit. Ky imponim i bën ata qe të shpenzojnë më shumë edhe për sende luksi dhe fillon rritet konsumi. Emigrantët fillojnë përshtatjen edhe porsa i përket shpenzimeve. Ky është faktori bazë. Shqipëria që në vitet 2006-2007 pothuajse i pati të barabarta dërgesat. Unë nuk mund të bëj një analizë shumë të qartë për këtë, sepse nuk i disponoj të gjithë të dhënat. Por ata që merren, pra Banka e Shqipërisë duhet t’i tregojë publikut, biznesit, a jemi në fazën e 10-14 vitëshit kur fillon rënia e dërgesave, apo kjo rënie është rastësi. Faktori i dytë, që përmendët ju, është po kaq i vërtetë. Sepse rritja e inflacionit në vendet përkatëse, natyrisht që do të shtojë shpenzimet e familjes. Bëhet fjalë për qiratë, shpenzimet e tjera, dhe jeta e emigrantit ka më shumë ushqime sepse është shtresa që kualifikohet me të ardhura nën të mesmen. Edhe pse inflacioni mund të jetë 4 për qind, duke qenë se ushqimet janë rritur 20-30%, natyrisht që kanë rritur shumë më tepër koston, pra shumë më pak të ardhura do vijnë në Shqipëri. Pa hyrë në faktorët e tjerë si nafta, gazi etj. Të gjitha këto ndikojnë që emigrantët do sjellin më pak të ardhura.
Çfarë ndikimi do të ketë në ekonominë e Shqipërisë?
Shqipëria neto në eksport-importe është negative. Pra, eksportet mbulohet vetëm një të katërtën, ndoshta edhe më pak të importeve. Pjesa tjetër mbulohet, kryesisht me dërgesat e emigrantëve dhe me disa rrugë të tjera.
Nëse dërgesat e emigrantëve do të pësojnë rënie, doemos, që do të mbetet e pambuluar një pjesa e deficit tregtar. Kjo pjesë e pambuluar, pa dashur të bëj rolin e avokatit të djallit, do të prishë raportet e kursit të këmbimit. Sepse në rast se eksporti dhe të ardhurat e tjera në valutë nuk e mbulojnë importin, atëherë kursi do të bëhet më i pafavorshëm. Kjo pastaj sjell një varg pasojash. Me rritjen e importeve rritet edhe kreditimi. Kështu që në një farë kuptimi duke i marrë të gjithë faktorët ekonomia shqiptare është në një farë dileme, nëse do ballafaqohet me ndryshime të kursit të këmbimit. Ky i fundit ndikon edhe në inflacion dhe mund të krijojë një reaksion zinxhir. Unë shpresoj që këtë parashikim, edhe pse prej avokati të djallit, ta kenë marrë në duar specialistët e qeverisë, sidomos të Bankës së Shqipërisë dhe të mos e lejojnë që të dalë jashtë kontrollit. Unë shenjat i shikoj të dukshme, por ndoshta ata i kanë nën kontroll. Në fund të fundit, ata e kanë për detyrë të na informojnë dhe të na qetësojnë. Të na tregojnë që po merren me këto fenomene dhe se gjithçka do të jetë nën kontroll.
Shumica e kredisë që marrin shqiptarët është në valutë. Normat e interesit të bankave i drejtojnë qytetarët drejt kredive me valutë. Ndërkohë që edhe deficit tregtar duhet të mbulohet sërish me valutë. Pse ndodh kjo?
Bankat nuk kanë çfarë t’i bëjnë normës së interesit për euron dhe dollarin. Këto interesa nuk vendosen këtu dhe shqiptarët duke parë këto diferenca normash interesi mes lekut dhe valutës janë më të prirur për kredi në valutë. Me sa di është në nivelet 75 për qind, pra rreth 75 për qind e kredisë është në valutë. Nëse sipas parashikimit të mësipërm do të prishej kursi i këmbimit, atëherë pasojat do të ishin të rënda. Ndërsa sot flasim për kredi me probleme në nivele, 3, 3.5 për qind nesër vetëm nga faktori i kursim të këmbimit kjo përqindje mund të rritet shumë. Shqiptarët e marrin kredinë në euro dhe pagën ata e marrin në lek. P.sh, në rast se sot kursi i këmbimit është 1 euro, 125 lekë, dhe nesër shkon 135 lekë, natyrisht atyre do t’i vështirësohet shumë mundësia e rikthimit, pra pagesës së kësteve. Por meqenëse kjo nuk është goditje për individë të caktuar por masive, quhet goditje masive për sistemin bankar. Pastaj kjo i kalon caqet e individëve dhe kthehet në një problem për të gjithë sistemin bankar. Nëse Banka e Shqipërisë parandien këto rezultate dhe këtë rrezik, ajo nuk duhet të ngelet në kuadrin e edukimit. Ajo duhet të marrë disa masa, të cilat hap pas hapi, mund të jenë shtrënguese. Ne nuk mund ta lejojnë ekonominë që të shkojë në krizë për të marrë masa drastike dhe që kanë kosto shumë më të larta.
Duke ngelur te kreditë, ka një klimë jo fort të mirë me biznesin, ka një rritje të madhe të çmimit të naftës si lëndë e parë për biznesin dhe energjinë. Këto sigurisht që i rrisin kostot sipërmarrjes. A ndikojnë këto kosto në shlyerjen e kredive?
Duhet të them disa gjëra për biznesin, pa dashur të dal kundër tij. E para, “qarja” e biznesit është e përvitshme. Për mua mirë bën, sepse kështu duhet të jetë. Një biznes nuk duhet të ngopet me fitimet, por duhet t’i rrisë ato. Kjo e çon përpara ekonominë. Ajo që do të quaja negative tek biznesi shqiptar është që përgjithësisht qahet në vend që të ankohet. Biznesi duhet të gjejë argumentet e duhura, duhet të mirorganizohet, të paguajë ekspertë, juristë, apo ekonomistë dhe të argumentojë çfarë kërkon nga qeveria. Deri tani është bërë lobin por kjo nuk mjafton. Duhen gjetur argumente bindëse. Argumentet bindëse nuk janë çfarë humbet njëri apo tjetri biznes, por çfarë humbet dhe përfiton ekonomia në përgjithësi. Kjo duhet bërë me shkrim dhe shumë e qartë. Në rast se arrihet kjo, unë mendoj se biznesi ka bërë një hap të rëndësishëm përpara.
Duke u kthyer te pyetja juaj. Rritja e çmimit të naftës, mungesa e energjisë elektrike janë realisht probleme për biznesin. Probleme, që në një farë mënyre, unë do t’i quaja probleme të rritjes. Një vend në zhvillim, përgjithësisht ballafaqohet me këto probleme, natyrisht që mungesa e energjisë është bërë e padurueshme. Por ajo që biznesi, nuk meriton fare është brutaliteti i administratës. Kjo nuk vjen vetëm nga mentaliteti ballkanik i administratës, por sidomos nga pajtimi politik që i bëhet asaj. Pra zëvendësimet masive politike të administratës. Janë njerëz, devotshmëria politike e të cilëve, i shpërblehet me një vend në tatim-taksa, doganë apo polici. Pra, njerëz të pakualifikuar. Ky mentalitet është tërësisht jashtë kohe. Sot tatimorët duhet të përballen me biznese të sofistikuara, ata duhet të kenë përgatitje të lartë teknike. Njerëzit duke qenë të pashkolluar për atë vend pune kthehen në brutal sepse nuk duan të ballafaqohen me atë vend pune. Kjo është një humbje e përbashkët si e biznesit dhe e qeverisë. Duhet të kuptojmë që marrëdhëniet me biznesin duhet të jenë të ndërtuara në mënyrë krejt tjetër. Ka ardhur koha që të ndryshojë ky ekuilibër.
Të kalojmë në një temë tjetër. Flitet gjithmonë se inflacioni po kalon nivelin 4 për qind, rreziqet, etj. Pse Shqipëria ka zgjedhur një politikë me inflacion të ulët? Ka shumë vende të tjera, që kanë politika më liberale me inflacionin dhe kanë një zhvillim më të madh.
Në fakt Shqipëria gjithmonë e ka pasur inflacionin e ulët. Kështu që mund ta rendisim në vendet me inflacion të ulët.
Por çfarë ka përfituar Shqipëria nga inflacioni i ulët?
Vendet që kanë inflacion më të ulët në afatin më të gjatë kanë rritje ekonomike dhe punësim më të lartë. Kjo nuk është një politikë që ndiqet nga vendet e zhvilluara ose nga vendet e pazhvilluara. Po të shikosh në gjithë globin, të gjitha vendet tentojnë drejt inflacionit të ulët, pavarësisht e arrijnë ose jo, apo momenteve të caktuara. Një nga kriteret për të hyrë në BE është të kesh inflacion të ulët. Por kjo nuk do të thotë se s’ka vende me inflacion të lartë. Bullgaria dhe Rumania janë shtete të BE-së dhe kanë inflacion. Por kjo është kapërcyer. Kostoja e madhe për ekonominë është ta ulë inflacionin, një kosto më e vogël është ta mbash atë në nivele të ulëta. Shqipëria nuk ka më kuptim që pas kaq vitesh me inflacion të ulët, të kthehet në një politikë të kundërt. Populli nuk ka ndonjë të keqe që të mos rriten çmimet nga viti në vit.
Çfarë ka fituar vendi?
Unë mendoj se kemi përfituar. Ekonomia shqiptare, pavarësisht nga këndvështrimet pozitë-opozitë, është një vend që ka pasur një rritje të kënaqshme. Jo të dukshme, por të kënaqshme. Papunësia relativisht, duke e krahasuar edhe me vende të rajonit, nuk ka qenë një problem. Kjo edhe në sajë të një faktori tjetër. Ne kemi çuar emigrantë, legalë ose jo, drejt Greqisë, Italisë. Pra, këtu nuk ka pasur protesta të mëdha në mbrojtje, apo kërkim të punësimit dhe kundër inflacionit. Kjo na e ka lehtësuar pak barrën për të mbajtur inflacionin e ulët.
Pra, jemi fshehur pas emigrantëve?
Nuk do ta quaja tamam kështu. Në fakt nuk është fshehje, ne kemi gjetur një zgjidhje. Asnjë zgjidhje në ekonomi nuk është e lehtë. Unë i kuptoj njerëzit që mund të thonë, se ç’na duhet ne shifrat e parametrave makro, por është kosto e madhe për ekonominë të mbash treguesit makro. Ne folëm për inflacionin dhe kursin e këmbimit. Ne qoftë prishet kursi i këmbimit prishet edhe inflacionit, po u prish inflacioni prishet edhe deficiti, po u prish deficiti prishet edhe borxhi. Fillojnë të gjitha efektet në kahun negativ dhe ka një kosto të madhe për t’i risjellë. Kështu që është ngjarje që Shqipëria disa nga treguesit makro i ka nën kontroll, nuk do të thosha në nivele të pëlqyera, por i ka nën kontroll dhe kjo është një gjë e mirë për Shqipërinë.
Kredinë tregtare që do të marrë qeveria deri në 500 milionë euro, do t’i prishin këto tregues? Pse u morën në valutë?
Kjo pyetje lidhet shumë me deficitin buxhetor. Në Shqipëri sot është prishur deficiti buxhetor. Shqipëria ishte një rast i mirë, ku deficiti buxhetor edhe pse me ritme të ulëta po vinte duke u zvogëluar. Për pasojë edhe borxhi publik, ndaj prodhimit të brendshëm vinte në ulje. Krejt papritur në vitin 2007 dhe sidomos në 2008, pritet që deficiti buxhetor të rritet ndjeshëm dhe të shkojë diku te 7.9 për qind. Pasoja e këtij deficiti është marrja e kësaj kredie. Tani, do të merrej në lekë apo valutë. Eshtë vendosur të merret në valutë, dhe unë mendoj që është bërë mirë. Por ka një problem tjetër. Nga ana teknike borxhi merret në dy mënyra, një në bankat e huaja siç thoni ju, dhe dy, duke ja marrë publikut. Në Shqipëri nuk është një kuriozitet, dihet që një pjesë e valutës që depozitojnë bankat, e ridepozitojnë jashtë. Në këtë kontest mendoj se qeveria duhet të shihte edhe variantin e bonove, ose letrave me vlerë në valutë. Nuk kishte pse të ndahej mendja, vetëm me kredi tregtare nga bankat. Kuptohet që unë duhet të kem disa të dhëna më shumë për normën e kredisë dhe kushtet që ka marrë qeveria. Por norma e interesit që është marrë, është disi e lartë, kuptohet shumë më e lartë se sa kredia e butë që ka marrë Shqipëria deri tani. Pra, duhet krahasuar leverdishmëria mes bonove dhe kredisë tregtare që përdori qeveria. Unë kam një kritikë ndaj qeverisë dhe Bankës së Shqipërisë për pjesëmarrje të ulët të publikut ndaj letrave me vlerë të qeverisë, përgjithësisht shumë më të ulëta nga raportet që do të dëshiroja unë. Njerëzit duhet të jenë më të drejtpërdrejtë në blerjen e bonove të thesarit.
Por ka një kusht që nuk mund të blesh dot më shumë se 1 milion lekë?
Për këtë po flas, që ka një politikë të gabuar. Kushtet i vendosin njerëzit në varësi të situatave që do të jenë në Shqipëri, mund të jetë 1 milion lekë, mund të jetë 500 mijë lekë. Këto kushte i vendos vetë qeveria me Bankën e Shqipërisë por nuk janë kushte që nuk lëvizin. Rëndësi ka që qeveria t’i shohë individët si potencialë në kreditimin e qeverisë në vend që të bëhet e kundërta që njerëzit të depozitojnë në banka dhe bankat blejnë bono kur këto janë me interesa më të larta. Bankat fitojnë atë që mund të fitojë individi.
Shqipëria është e rrethuar nga vende që punojnë me euro, Kosova, Mali i Zi, Greqia, Italia. A është koha që të zëvendësohet leku me euron?
E para, njëherë si ish-guvernator duhet të them që nuk e bëjmë dot. Nëse ne do të hyjmë në Evropë ne do të hyjmë krejt natyrshëm pa u euroizuar para se të hyjmë në BE. Ne duhet të përdorim lekun. Pas hyrjes në BE, duhet të kalojë dy vjet që leku të testohet dhe pasi të testohet dhe të dalë se ekonomia shqiptare që është e përshtatur me ekonominë evropiane, atëherë mund të bëhet hapi tjetër që ne të përdorim euron. Pra, ky është euroizimi i natyrshëm. Tani pse bëhet kjo? Kjo bëhet me qëllim që ekonomia shqiptare të përshtatet me ekonominë evropiane. Çdo hyrje e përshpejtuar do prishte disa raporte. Por jo se në Shqipëri euro nuk lejohet, këtu lejohet çdo lloj valute. Por ta lëmë të ndodhë natyrshëm.
A ka kosto dhe përftime? Nga katër vende që përmendët, dy kanë kalim të natyrshëm dhe dy të përshpejtuar. Kosova dhe Mali i Zi kishin disa arsye politike. Shqipëria nuk ka ndonjë arsye që ta bëjë me domosdoshmërisht. Vetëm nëse e kërkon vetë ekonomia dhe biznesi. Kjo ngelet një çështje e hapur. Por për gjykimin tim, jo e pranuar nga banka evropiane, do ishte një proces i përshpejtuar.
Keni qenë guvernator me disa kryeministra, si janë marrëdhëniet e një guvernatori me kryeministrin?
Tre janë hapësirat. Një është të kthehesh në servil të qeverisë, një është të kthehesh në i paanshëm dhe të jesh kontrapedal. Midis të trejave duhet të zgjedhësh atë që është një kërkesë ligjore, që është paanshmëria. Banka e Shqipërisë me statusin që ka duhet t’i bëjë një vlerësim më të ftohtë ekonomisë dhe rekomandimet e saj duhet të jenë të paanshme të ftohta dhe të godasin në shenjë. Sepse ministrat e ndryshëm, jo nga mungesa e dëshirës nganjëherë, por duke qenë se janë kaq shumë të përzier në ekonomi nuk është se e kuptojmë shumë qartë gjendjen ose ndonjëherë u pëlqen që ta shikojmë me nota shumë më pozitive. Një guvernator i ftohtë e sheh shumë më ftohtë dhe nuk i dhimbset që të thotë “jo, kjo është keq, po veprohet gabim”. Pra, përgjithësisht Banka e Shqipërisë duke qenë e ftohtë dhe e pavarur mund të japë rekomandime për ekonominë në mënyrë shumë të ftohtë, në mënyrë që ajo të shkojë në atë rrugë që duhet. Sidomos para fushatave elektorale, ku roli i bankës rritet së tepërmi. Unë nuk e kam dëgjuar as guvernatorin as Bankën e Shqipërisë të shprehet për deficitin buxhetor 8 për qind. Kuptohet që qeveria do të mbrohet se këto para po shkojnë për investime. Por ne nuk e kemi dëgjuar zërin e Bankës së Shqipërisë, a mund të uleshin disa shpenzime? A është e vërtetë që ky 8 për qind ka shkuar për investime, apo është një argument për t’u hedhur? Nuk e dimë, Banka e Shqipërisë çfarë mendon, a është mirë apo është keq? Sepse kuptohet, që të gjitha këto investime që bëhen janë shirita për vitin tjetër, që është një vit elektoral.
Ka të paktën 10 vite po e njëjta kritikë, qeveria të mos shpenzojë në fund të vitit..
I kemi dëgjuar këto fjali po nuk ka asnjë ndryshim.
Pse nuk ka ndryshim?
Eshtë shumë e thjeshtë. Një dyqanxhi që menaxhon një dyqan për 11 muaj, nuk mund të menaxhojë 3 dyqane në muajin e 12-të. Po kjo është qeveria, ajo mezi bën investimet për 11 muaj nga 5 lekë dhe krejt papritur në fund të vitit jep 15 lekë për t’u shpenzuar. Rezultatet janë të qarta dhe të natyrshme. Do bjerë cilësia e investimeve dhe do jepen para paradhënie për t’u dukur se janë bërë investimet. Kjo Bankës së Shqipërisë i prish punë për inflacionin se likuiditeti i tepërt krijon aritmi në inflacion.
BSH-ja, është e pafuqishme?
Fuqia është shumë relative. BSH-ja nuk ka as polici, as gjykata, as ushtri, ajo ka publikun. Nëse ajo arrin t’i krijojë bindjen publikut se kjo qeveri nuk po vepron siç duhet, atëherë ajo krijon kërcënim për qeverinë. Se qeveritë votohen nga publiku dhe ato e dinë këtë. Në këtë mënyrë qeveritë i druhen shumë një mendimi të pavarur. Pra, banka është një zë shumë i rreptë ndaj qeverisë. Banka e Shqipërisë ose duhet të rrisë tonin dhe argumentin, ose qeveria është shumë brutale ndaj BSH-së dhe banka duhet të ndryshojë marrëdhëniet që mos të jetë kaq miqësore. Para disa ditësh unë thashë një shprehje që Banka e Shqipërisë duket se po vetëflijohet dhe më duket se banka po e humb rolin. Drejtuesit e bankës janë më të trembur ndaj kritikave, sugjerimeve ndaj qeverisë. Kriza e energjisë, ushqimeve ishte e parashikueshme, banka duhet të kishte guximin t’i thoshte pak më ndryshe se ministrat.
Gazeta Panorama
http://www.panorama.com.al/index.php?id=14518
