Re: Alexander the Great
Dy herë nip në Iliri
E.Demo
Studiuesi i lashtësisë ilire dhe arkeologu Neritan Ceka shpjegon në këtë intervistë “rrembin ilir” të Aleksandrit të Madh, mbret i Maqedonisë së lashtë dhe shpjegon se burimet historike nuk dëshmojnë për prirje homoseksuale të heroit si fjala bie për figurën e antikitetit Cezari që cilësohej “burri i të gjitha grave dhe gruaja e të gjithë burrave”.
Cilat janë burimet origjinale më të besueshme dhe cilët autorë antikë që dëshmojnë historinë e Aleksandrit të Madh.
Nga autorët që kanë përshkruar jetën e Aleksandrit më i rëndësishmi është padyshim Arriani. Nuk është i kohës së tij dhe historia e tij është kodifikuar shumë, në periudhën perandorake, në kohën e Augustit dhe natyrisht disa shekuj pas vdekjes së Aleksandrit. Ndërkohë ka pasur disa historianë të famshëm që kanë trajtuar jetën e tij. Qoftë në kritere shkencore, por edhe në formën letrare.
Ç’mund të thuhet për “rrembin ilir”, origjinën e tij?
Të themi që Aleksandri është ilir nga origjina është e tepruar. Së pari, ai është maqedonas dhe maqedonasit nuk janë ilirë. Dallohet qartë nga autorët, pavarësisht se të dy popujt kanë shumë gjëra të përbashkëta. Arkeologjikisht janë shumë të afërt, po themi në periudhën e hekurit, objektet arkeologjike të gjetura në territorin maqedonas janë shumë të afërta me ato të gjetura në fushën e Korçës, ku në shek.V kemi mbretërinë ilire. Por nga ana tjetër, kur bëhet fjalë për Aleksandrin, në shek.IV, kur maqedonasit ishin popull që dalloheshin, qoftë nga ilirët, qoftë nga grekët, qoftë edhe nga epirotët. Dhe për këtë jemi të sigurtë edhe nga Straboni i cili thotë që “epirotët edhe maqedonasit, pavarësisht se mbanin veshje të ngjashme dhe i qethnin flokët pothuajse njësoj, flisnin gjuhë të ndryshme”. Pra, epirotët dhe maqedonasit nuk ishin i njëjti popull. Dhe në këtë rast dimë një gjë që i ati i Aleksandrit, Filipi II, u martua me një princeshë epirotase, Olimpinë që vinte nga familja mbretërore e Ajakidëve. Ishte e motra e Aleksandër Molosit dhe e bija Ajakidit, mbretit Molos dhe si rrjedhim, Aleksandri është nip në trojet e hershme iliro-epirote, por jo ilir.
Kjo është e vetmja lidhje?
Unë mund të them një gjë që Aleksandri kishte lidhje të ngushta me ilirët, jo vetëm për faktin që nëna e tij ishte ilire, por edhe gjyshja e tij, ishte me origjinë ilire, nëna e Filipit II të Maqedonisë, ishte një princeshë me origjinë ilire.
Pra ka një vërtetë në atë që thuhet se Aleksandri i Madh ka shumë lidhje me Ilirinë e lashtë dhe kjo është arsyeja që në kohën që u vendos krijimi i monedhës shqiptare, u vendos që të quhej LEK. Lek, ndoshta shumë pak e dinë që vjen nga Aleksandri i Madh dhe në Lekun e parë shqiptar ishte paraqitur dhe Leka i Madh, Aleksandri i Madh, me kalë.
Përveç të tjerave, ndërgjegja e lidhjes midis Aleksandrit edhe shqiptarëve është shumë e vjetër, nuk është një krijim i kohëve të fundit. I pari që e afirmon këtë ishte edhe vetë Skënderbeu që e quante veten epirot, duke u nisur pikërisht nga lidhjet që kishte me Pirron e Epirit. Duke e quajtur veten epirotas, në atë kohë gjithë pjesa ku s’ishin ndarë kufijtë e shtetit shqiptar, deri në Gjirin e Ambraksisë edhe nga autorët bashkëkohorë, madje edhe më vonë, quhej Shqipëri, pra Albani, tokat që quheshin shqiptare, por ndarja pas shek.IV pas erës sonë, gjithë tokat shqiptare morën emrin Epir. Qendra e Epirit të ri ishte Durrësi, ndërsa e Epirit të vjetër ishte Nikopolis, dhe kuptohet që gjithë tokat shqiptare që njihte Skënderbeu përfshiheshin në këto dy provinca të vjetra antike. Prandaj ai nuk e quan veten ilir, sepse ilirë u quajtën trevat e Dalmacisë kur në kohën e Skënderbeut jetonin sllavët dhe jo më ilirë, shqiptarë, dhe ai e quan veten me prejardhje epirotase. Pra ai e quante veten pasardhës të Pirros, por edhe të Aleksandrit. Përkrenarja e tij s’është gjë tjetër vetëm një përkrenare e Aleksandrit të Madh të Maqedonisë e cila dallohet se kishte në pjesën e sipërme të saj kokën e dhisë. E dëshmojnë edhe autorët antikë. Përveç të tjerave, një truk tjetër që bën Skënderbeu dhe historiani i tij Marin Barleti, është që e quan Mbret të Emathisë, duke u nisur nga Mati. Emathia s’është gjë tjetër veç emri i lashtë i Maqedosnisë së vjetër. Skënderbeu pretendon që krahina nga ai vjen që ishte pronë e Kastriotëve, Mati, s’ishte gjë tjetër vetëm trashëgimtare e tokave të Aleksandrit të Madh, Emathia.
Përse vazhdimisht mes nesh hapen debate për origjinën shqiptare të figurave të mëdha historike, se sa për kontributin që kjo figurë mund të ketë dhënë në kufijtë realë të Shqipërisë, qoftë të vjetër apo të re?
Patjetër kjo është ashtu si e thotë edhe Eqrem Bej Vlora që Shqipëria është vend shumë i vogël për ambicjet e tyre. Gjithmonë ata që kanë origjinë shqiptare kanë gjetur hapësirë për ambicjet dhe talentet e tyre, jashtë Shqipërisë. Po të përmendim me radhë Muhamet Aliun e Egjiptit, qoftë Qyprilinjtë e famshëm, ndoshta dhe Aleksandri, nëse nuk ishte ilir, ishte një nip ilir, siç thashë më përpara, gjë që jam i sigurtë, gjeti hapësirat e veta, jo në Iliri. Doja të thoja që Aleksandri u trajtua si armik nga ilirët. Të vetmen disfatë që ka pasur e ka pasur në Iliri, në vitin 345 ku u thye nga ilirët në Pelion, në Selcën e Poshtme të Pogradecit. Dhe ai nuk guxoi më t’u kthehej ilirëve.
A do të rreshtoheshin edhe në ushtrinë e Aleksandrit?
Patjetër që në ushtrinë e tij ka pasur ushtarë ilirë. Ka një hamendje që në një moment të vështirë në fushatën e Mesopotamisë, u është drejtuar në gjuhën e vet, që mendoj të ishte gjuha iliro-maqedone. Kjo është e thënë nga autorët antikë, por ne nuk mund të themi realisht cila ishte maqedonishtja e afërt me ilirishten. Nga komandantët e tij më i famshmi ishte Ptolemeu, ose Ptoleme Lagu që është me origjinë nga Maqedonia Perëndimore, krahinat kufitare me ilirët dhe shumë herë është trajtuar nga historianët si person me origjinë ilire.
Sipas jush çfarë cilësish e bëjnë Aleksandrin të madh?
E para e punës ai ishte nxënës i Aristotelit dhe dihet që Aleksandri ka qenë edhe një mendimtar, pavarësisht se nuk pati kohë që ta zhvillojë këtë talent. Ndoshta kjo i dha gjithë mundësitë të krijonte imazhin e një shteti multietnik dhe multikulturor, ku u gatua e ardhmja e kulturës evropiane.
E dyta ka qenë trimëria që vinte nga vetë natyra e popujve në periferi, siç ishin maqedonasit apo vetë ilirët me mbretërit e tyre, veçanërisht me Bardhylin për të cilin mund të themi se ishte po aq i madh sa i ati i Aleksandrit, Filipi II dhe e theu atë dhe paraardhësit e tij në disa beteja.
Cilësia e tretë, Aleksandri ishte një prodhim i kohës, kohës së ndryshimeve të mëdha, të mënyrës së re të prodhimit, të përhapjes së kulturës greke në hapësira të mëdha të cilat u angazhuan në atë kohë në sistem të ri shoqëror.
Mbi çfarë burimesh mbështetet homoseksualiteti i Aleksandrit?
Më duket kjo është diçka e tepruar, sepse autorët e filmit nisen nga fakti i asaj që quhej eteria që ishte një miqësi e vendosur midis luftëtarëve, qoftë në shoqërinë greke, aq më shumë në atë maqedonase. Etaroi del për herë të si institucion gjatë kohës së Filipit II dhe pastaj zhvillohet gjatë kohës së Aleksandrit. Gjeneralët e tij të famshëm, veçanërisht Kliti, të cilin ai në një diskutim edhe e vrau, ishin kundra marrjes së zakoneve lindore, duke qenë të edukuar me kulturën greke, antipersiane. Aleksandri nuk bën pjesë në personat e cilësuar si homoseksualë, siç ishte për shembull, rasti i Cezarit i cili cilësohej si “burri i të gjitha grave dhe gruaja e të gjithë burrave”. Një gjë të tillë nuk e kam dëgjuar asnjëherë për Aleksandrin, besoj se është një truk i filmit se sa një e dhënë historike.
Në mbyllje dua të them se si për njerëzit e shquar të lashtësisë ka shumë mite, por për fat të keq pjesa më e madhe e miteve që tentojnë drejt heroizimit ose drejt një Aleksandri njeri, por në nivele banale, janë krijime të kohës së sotme.
11/01/2005
web page