Un dhe ti...
Kush e di,
Unë dhe ti,
Çfarë bënim, para se të binim në dashuri...? (1)
“Misteret e dashurisë rriten në shpirt, e megjithatë trupi është libri i tyre”
Nuk është vështirë të kuptosh se çfarë mendje i ka krijuar për t’ja përcjellë si mesazh shpirtit, e vështirë është që këtë lumë ndjenjash, përvëluese kur shpërthejnë nga zemra e njeriut dhe të akullta, kur trishtimi, malli, zymtia, varen si re të plumbta mbi to, grimcohen dhe bien si një shi dimëror mbi shpirtin e tij, për të mbjellë e rritur me përkujdes atë frymëzim të habitshëm e magjik që e shndron vërshimin, zjarrin e dashurisë dhe ftohtësinë e vdekjes, ta shndrosh në poezi.
Ndoshta është vërtet poeti më i madh i të gjitha kohërave ...ndoshta...pak rëndësi ka. E them sinqerisht pak rëndësi ka, mjafton të lexoni, mjafton të zhyteni në atë botë që poeti i këndon herë me mallëngjim, herë me trishtim, shpesh me zemërim, por kurrë me urrejtje, sepse ai është në gjendje ta marrë gjithmonë atë që i përket:
Kthemi sytë e mij, të hutuar, që,
oh! shumë tek ty kanë ndaluar.
Por, nëse aty, deri tani, pasionet e gënjeshtërta
mësuan,
me ojnat dhe magjitë e tua,
të shikojnë bukurinë, u paaftësuan,
nuk i dua!
Kthema zemrën time, të çarmatosur
Nga; të këqiat mendime, kurrë të njollosur...
E megjithatë, ma kthe zemrën e sytë,
Që të di, dhe çdo gënjeshtër tënden të shoh,
që të gëzoj e qesh,
E ti të vuash e në ankth të jesh,
për një që s’të do më
dhe
s’është besnik, si ty tani.(2)
Kështu, me të njëjtën mjeshtëri, duke përdorur herë akuarelin, aq sa duket sikur një pikë loti do të mjaftojë për t’i shkrirë dhe herë pastelin, për t’i bërë të përjetëshme, sërish poeti është në gjendje të shkrijë ngjyrat e ylberit për të krijuar atë muzikalitet që i jep poezisë një bukurie të padiskutueshme sepse ajo lodron midis fjalësh plot delikatesë dhe arsyes, që nuk guxon ta kundërshtojë zemrën por i bindet asaj, në të gjitha dashuritë që i afron:
“Njësoj,
bionden dhe zeshkanen,
mund të dashuroj...”(3)
Pikërisht tek kjo mënyrë e veçantë, e rrallë të shprehuri, tek ky lirizëm që e përshkon fund e krye, qëndron madhështia e poetit. Bukuria e poezisë së tij është e thjeshtë, madje e rrallë në thjeshtësinë e vet, është nga ato bukuri që nuk humbasin dhe nuk shuhen të trallisura para e brenda vetes, me mendjelehtësinë e një femër që përdëllohet në pasqyrë, aq sa nuk di më cila është. Kanë gjithmonë një të metë, që i bën të bien në sy, pa të cilën do të bukuria do të ishte e përgjithëshme. Eshtë një e metë që i ngre lart, që i vlerëson dhe vlerësohet, po flas për ndërthurjen e thjeshtësisë me ndërlikimin, me shqetësimin, gjë që bëhet e veçantë kur i drejtohet shpirtit të njeriut, duke ndriçuar edhe skutat më të errëta të tij. Shpesh përdor dhunën e fjalëve, por kurrë në atë mënyrë dhe masë sa të mbetet një shije e keqe, përkundrazi.
Poezia e tij kap ekstremet, nuk qëndron kurrë midis, ndryshe do të qe mediokër. Imagjinoni dikë që mban një thupër, ose një shufër metali të gjatë dhe mundohet ta përthyejë derisa këto skaje të bashkohen, ky është JOHN DONNE. Poet i një mënçurie të tillë që nxjerr në pah natyrën e dyfishtë të çdo gjëje. Mënçuri që shndrohet jo rrallë në konflikt intelektual, ndjenjësor, moral, psikologjik etj.
John DONNE lindi në Londër më 1572, dhe vdiq më 1631. Vinte nga një familje e pasur. U edukua nga e jëma që ishte vajza e dramaturgut J. Heywood, stërnip i Tomas More. Studioi në Oksford dhe ishte njeri i nje kulture të thellë. Thuajse të gjitha veprat e tij, me përjashtim të Aniversarit, të tjerat janë botuar pas vdekjes. Ka shkruajtur prozë dhe veçanërisht satirë.
Më poshtë është një poezi që u mundova ta përshtat sa më mirë në gjuhën shqipe.
Endra
Për asgjë tjetër, dashuri,
s’do pranoja,
këtë ëndër të bukur,
ta gjysmoja.
Temë e mirë për të arsyetuar,
tepër e fortë për të fantazuar.
Kur më zgjove,
e mençur u tregove.
Megjithëse,
Ti ëndrën time nuk e coptove,
e shtove.
Ti, kaq e vërtetë.
Sadopak kur të mendoj,
Ëndrat, historinë dhe përrallat, më bën t’i
realizoj.
Eja të të përqafoj.
Nëse më e drejtë t’u duk,
që ëndrën deri në fund të mos e çojmë,
Atëhere ç’ka mbetet, e jetojmë.
Si një vetëtimë,
o si e qiririt vezullimë,
më zgjuan sytë e tu, jo një zhurmërimë.
Kështu, (meqënëse të vërtetën dëshiron)
Unë, si një vegim ëngjëllor,
Të kujtova,
Kur ti ëndrën po ftilloje,
duke e ditur se,
vetëm me një gëzim të madh, do më zgjoje
dhe do vija.
Do të qe vërtet mëkat, duhet ta pranoj, tjetërkënd, veç teje,
të besoj.
Ardhmërinë, çka mbetet po ta zbuloj:
Ty vetëm.
Por tani që shkon,
që s’je më këtu, dyshoj.
E brishtë kjo dashuri, më e fortë frika
dhe jo gjithë shpirti, i dëlirë është e me vlerë,
nëse druajtja, turpi dhe nderi,
janë përzjerë.
Si me një pishtar,
E ndezën më parë, e pastaj e fikën,
bën dhe ti me mua,
Vjen për të më zgjuar,
Për të ardhur ikën.
Dhe unë sërish ëndëroj, për të njëjtën shpresë, që
Të mos vdesë.
1 – disa vargje nga poezia “Mirëdita”
2- poezia “Mesazh” e përkthyer me shkurtime.
3- vargu i parë i poezisë “Moskokëçarësi” (marrë nga vëllimi Canzoni e Sonetti)
Kush e di,
Unë dhe ti,
Çfarë bënim, para se të binim në dashuri...? (1)
“Misteret e dashurisë rriten në shpirt, e megjithatë trupi është libri i tyre”
Nuk është vështirë të kuptosh se çfarë mendje i ka krijuar për t’ja përcjellë si mesazh shpirtit, e vështirë është që këtë lumë ndjenjash, përvëluese kur shpërthejnë nga zemra e njeriut dhe të akullta, kur trishtimi, malli, zymtia, varen si re të plumbta mbi to, grimcohen dhe bien si një shi dimëror mbi shpirtin e tij, për të mbjellë e rritur me përkujdes atë frymëzim të habitshëm e magjik që e shndron vërshimin, zjarrin e dashurisë dhe ftohtësinë e vdekjes, ta shndrosh në poezi.
Ndoshta është vërtet poeti më i madh i të gjitha kohërave ...ndoshta...pak rëndësi ka. E them sinqerisht pak rëndësi ka, mjafton të lexoni, mjafton të zhyteni në atë botë që poeti i këndon herë me mallëngjim, herë me trishtim, shpesh me zemërim, por kurrë me urrejtje, sepse ai është në gjendje ta marrë gjithmonë atë që i përket:
Kthemi sytë e mij, të hutuar, që,
oh! shumë tek ty kanë ndaluar.
Por, nëse aty, deri tani, pasionet e gënjeshtërta
mësuan,
me ojnat dhe magjitë e tua,
të shikojnë bukurinë, u paaftësuan,
nuk i dua!
Kthema zemrën time, të çarmatosur
Nga; të këqiat mendime, kurrë të njollosur...
E megjithatë, ma kthe zemrën e sytë,
Që të di, dhe çdo gënjeshtër tënden të shoh,
që të gëzoj e qesh,
E ti të vuash e në ankth të jesh,
për një që s’të do më
dhe
s’është besnik, si ty tani.(2)
Kështu, me të njëjtën mjeshtëri, duke përdorur herë akuarelin, aq sa duket sikur një pikë loti do të mjaftojë për t’i shkrirë dhe herë pastelin, për t’i bërë të përjetëshme, sërish poeti është në gjendje të shkrijë ngjyrat e ylberit për të krijuar atë muzikalitet që i jep poezisë një bukurie të padiskutueshme sepse ajo lodron midis fjalësh plot delikatesë dhe arsyes, që nuk guxon ta kundërshtojë zemrën por i bindet asaj, në të gjitha dashuritë që i afron:
“Njësoj,
bionden dhe zeshkanen,
mund të dashuroj...”(3)
Pikërisht tek kjo mënyrë e veçantë, e rrallë të shprehuri, tek ky lirizëm që e përshkon fund e krye, qëndron madhështia e poetit. Bukuria e poezisë së tij është e thjeshtë, madje e rrallë në thjeshtësinë e vet, është nga ato bukuri që nuk humbasin dhe nuk shuhen të trallisura para e brenda vetes, me mendjelehtësinë e një femër që përdëllohet në pasqyrë, aq sa nuk di më cila është. Kanë gjithmonë një të metë, që i bën të bien në sy, pa të cilën do të bukuria do të ishte e përgjithëshme. Eshtë një e metë që i ngre lart, që i vlerëson dhe vlerësohet, po flas për ndërthurjen e thjeshtësisë me ndërlikimin, me shqetësimin, gjë që bëhet e veçantë kur i drejtohet shpirtit të njeriut, duke ndriçuar edhe skutat më të errëta të tij. Shpesh përdor dhunën e fjalëve, por kurrë në atë mënyrë dhe masë sa të mbetet një shije e keqe, përkundrazi.
Poezia e tij kap ekstremet, nuk qëndron kurrë midis, ndryshe do të qe mediokër. Imagjinoni dikë që mban një thupër, ose një shufër metali të gjatë dhe mundohet ta përthyejë derisa këto skaje të bashkohen, ky është JOHN DONNE. Poet i një mënçurie të tillë që nxjerr në pah natyrën e dyfishtë të çdo gjëje. Mënçuri që shndrohet jo rrallë në konflikt intelektual, ndjenjësor, moral, psikologjik etj.
John DONNE lindi në Londër më 1572, dhe vdiq më 1631. Vinte nga një familje e pasur. U edukua nga e jëma që ishte vajza e dramaturgut J. Heywood, stërnip i Tomas More. Studioi në Oksford dhe ishte njeri i nje kulture të thellë. Thuajse të gjitha veprat e tij, me përjashtim të Aniversarit, të tjerat janë botuar pas vdekjes. Ka shkruajtur prozë dhe veçanërisht satirë.
Më poshtë është një poezi që u mundova ta përshtat sa më mirë në gjuhën shqipe.
Endra
Për asgjë tjetër, dashuri,
s’do pranoja,
këtë ëndër të bukur,
ta gjysmoja.
Temë e mirë për të arsyetuar,
tepër e fortë për të fantazuar.
Kur më zgjove,
e mençur u tregove.
Megjithëse,
Ti ëndrën time nuk e coptove,
e shtove.
Ti, kaq e vërtetë.
Sadopak kur të mendoj,
Ëndrat, historinë dhe përrallat, më bën t’i
realizoj.
Eja të të përqafoj.
Nëse më e drejtë t’u duk,
që ëndrën deri në fund të mos e çojmë,
Atëhere ç’ka mbetet, e jetojmë.
Si një vetëtimë,
o si e qiririt vezullimë,
më zgjuan sytë e tu, jo një zhurmërimë.
Kështu, (meqënëse të vërtetën dëshiron)
Unë, si një vegim ëngjëllor,
Të kujtova,
Kur ti ëndrën po ftilloje,
duke e ditur se,
vetëm me një gëzim të madh, do më zgjoje
dhe do vija.
Do të qe vërtet mëkat, duhet ta pranoj, tjetërkënd, veç teje,
të besoj.
Ardhmërinë, çka mbetet po ta zbuloj:
Ty vetëm.
Por tani që shkon,
që s’je më këtu, dyshoj.
E brishtë kjo dashuri, më e fortë frika
dhe jo gjithë shpirti, i dëlirë është e me vlerë,
nëse druajtja, turpi dhe nderi,
janë përzjerë.
Si me një pishtar,
E ndezën më parë, e pastaj e fikën,
bën dhe ti me mua,
Vjen për të më zgjuar,
Për të ardhur ikën.
Dhe unë sërish ëndëroj, për të njëjtën shpresë, që
Të mos vdesë.
1 – disa vargje nga poezia “Mirëdita”
2- poezia “Mesazh” e përkthyer me shkurtime.
3- vargu i parë i poezisë “Moskokëçarësi” (marrë nga vëllimi Canzoni e Sonetti)