Uliksi i James Joyce, Botimi i Tretë në treg
<p style="text-align: left;"> </p>
<p style="text-align: left;">Parathënie e botuesit </p>
Gjashtë vjet tanimë, prej të parit botim të Uliksit shqip. Një dyzinë, nga nisma dhe vitet e barrës së përkthimit, për tia sjellë e anasjellë gjuhës. Një ngjarje thjesht letrare kjo, por që avitet e vjen sërisht pothuaj si një ndodhi natyre, pse natyra e urren zbrazëtinë. Ndërkohë, nga krijesa Ulisses që e thënë sipas të zotit, përshfaq veprën më të gjerë e humane të shkruar në Evropë që prej Rablesë – bota e kapërceu edhe një tjetër shekull. Qysh asokohe kur një librare e imët, Silvia Beach, duke i besuar egoizmit të Xhojsit e, mbase, parandjerë se arti do ta përmbushte shekullin nën pagëzimin e tij, i dha fund odisesë së botimit. Me shfaqjen në dritë, ndonëse mes censorëve, të asaj peripecie gjuhësore revolucionare: librit, mallkuar qoftë, më të mrekullueshëm, siç anatemoi Heminguey duke e vërvitur në qiell.</p>
Në të njëjtën kohë e po aty pranë, Pikaso shpërthente fuqinë e pakrahasueshme të veprës për të cilën, gjatë jetës së gjatë që përshkoi poaq shekullin e tij, do ti duhej të sqaronte: Nuk pikturoj dot në mënyrë tradicionale vetëm për kënaqësinë e të qenit i kuptuar… Jam përpjekur me vite të mbërrij këtë rezultat të mendimeve dhe, në bëj një hap prapa, kjo do të ishte fyerje për njerëzit.</p>
Refuzimit të botimit, shkruesi Xhojs i qe përgjigjur me një siguri edhe më të parevokueshme: Si të doni, i nderuar Zotëri! Por ta dini, ama, mospranimi i këtij libri Ju bën përgjegjës për vonesën e qytetërimit në vendin tuaj. </p>
Merr shkënditje, kështu, shpërthimi i manierizmit nga gjenitë gllabërues dhe shpërngulja prej jetës te kultura, duke zhvlerësuar inspirimin nga e tash-jetuara për tek e tashmë-thëna, ajo që Moravia i vë emrin: varrezë-muzé-spektakël-çarshi-ekspozé arti, dënuar me përjetësi bashkëkohore dhe avangardiste. (G. Stein, Picasso; Zenit 2008)</p>
Do të farkëtoj në kudhrën time vetëdijen e papjekur të sojit njeri- pat lajmëruar Stiven Dedalusi, zejtar e rishtar shkrimtarie. E së këtejmi, nga Portreti i artistit në rini drejt Uliksit të një dite e një qyteti (Portreti nuk është kartë identiteti, por lakorja e një emocioni. Joyce), merr udhë tërë i shkuari shekull i shkruar arti. Formësimi, gjerësia e madhështia e të cilit mbet, fundekrye, i cytur e ndikuar nga ky libër, që nuk mungon në asnjë vend ku fjala ka themeluar dhe vijon e plazmon civilizim.</p>
</p>
Loja e Mbrëmjes</p>
Në krye të herës, Dedalusi i mitologjisë e pat pajisur birin Ikarus me krahë ngjitur dylli, për të flatruar kah dritës, drejt diellit e për në zenit të tij, në hapësirat ku njësh me dritën e zjarrtë, flatrat shkrijnë e mbesin pa voli dhe, kësisoj, pa kuptim.</p>
Që të mbërrinte të folurën shqip, ishte Uliksi që do kërkonte tashmë haraç plot vite e rrugëtim përkthimi, përpara tyre të tjera netë me shkrime e studime paralele mbi të. Dhe një shtëpi, mes artesh, enkas në pritje të atij shfaqebotim që ish taksur të bëhej kumbar e bujtës honori edhe për të tjerë të ftuar nderi nga kumbi i letërsisë së madhe.</p>
Vjen koha kur të ngjarat bëhen ngjarje, më tej kujtime. Jo për ti dhënë ndonjë domethënie kushedi, por së paku për tmos i tretur në pakuptim, gjej a shfrytëzoj rastin ta cek ndonjë prej tyre. Nuk është rasti për solemnitet, për më tepër këtu e në këtë libër, e kam parasysh. Por, më vjen mirë të kujtoj, tashmë, një ag dite të veçantë: atë mëngjes që po më çelej ndër një sy të skuqur të përkthyesit.</p>
- Mbaroi! tha. Kaq! Nuk kam hasur më një çehre me njërin sy kaq melankolik, tjetrin hipokondrik, nën një pahje gjysëm dashnori e gjysmë gladiatori, a thua po humbte edhe Uliksin arketip homerik që bartim ndër vete, apo e kish sikterisur vetë me gjithë Joyce. Kaq e kishte! Sikur të bëhej fjalë për një kryeqenie imagjinare njëqindkokëshi. Me gjymtyrë, bishtra e zëra sirenash.</p>
</p>
Pashko Gjeçi, prej të cilit kumbojnë e luajnë shqip dilema Hamleti, Fausti, por dhe Andromaka Racine, Atalia Chatobriand e vargje Leopardi në pritje botimi, përkthyesi kimerik që e kemi gjallë dhe spo ia dimë pahanë, një ditë na rrëfeu sesi ishte ndjerë, kur posa përfundoi Komedinë Hyjnore. Të parat vargje, nga Kënga e Tetë nëmos gaboj, i kishte nisur si lojë, një mbrëmje… kur qe veç dymbëdhjetë vjeç. …Nuk i ka prekur më! Ashtu si i kemi edhe sot. Ndërsa, në fund të të fundmit varg, iu bë sikur atçast, dikur ndaj të gdhirë, Poeti doli nga deriçka e strehës së përkthyesit, me tërë vitet që i rrinte mjeshtrit model, teksa ky e kthente dhe përkthente. Tha: Mu duk se Dante doli fill prej porte… dhe më la fillikat!</p>
Kur iu lypsej ferri i këtij e kthyen përkthyesin në kryeqytet, dhe autoritetet i dhanë një autorizim strehimi, drejt së cilës ia grahu me të shpejtë, përgjëruar për një tavolinë pune dhe dritë. Mandej, një portë që kësaj radhe po hapej, por për çudi shtëpia brenda kishte njeri! Përballë iu shfaq idhulli, mësuesi i gjimnazit në Shkodër. Ai që i pat mëtuar letërsi, atij dhe përkthyesve të ardhshëm, tek u linte heshtas nga një libër poshtë bankës.</p>
Mësuesi plak, gjendur gabimisht në shtëpinë e re, që në një copë letre me adresë i përkiste Pashko Gjeçit, quhej Pashko Geci… Dhe, ja, ngatërrimi prej një shkronje që i shtohej gjithë ngatërresës lesh e li, aneqark. Plaku i urtë bënte të merrte plaçkat, për tu shkulur e shkuar aty ku i qe caktuar, ndërsa nxënësi e kish qafuar dhe se linte të bënte çap. Pastaj ndërruan fletushkat e paqarta e të ndotura të autorizimeve. Si trille xhojsiane keqkuptimi, të cilin ky na e quajti motor historie, apo si një lojë e thjeshtë fjalësh, të llojit Uncle Lear me unclear, si luante një lexues në letrën qëndisur Xhojsit dikur, duke e qesëndisur edhe me emrin Germs Choice.</p>
Përkthyesi i Dantes, shkuar të nëntëdhjetat, vijon qysh asokohe jetën e qindit, mes mureve të dy dhomave të vogla fare, mu këtu pas dritares përballë, penxheres ndë Shallvare. Komedinë Hyjnore e kujton dhe reciton vetëm në origjinal. Së këndejmi, zgjedhim mbrëmjeve ndonjë varg shqip. Falë tij dhe për të, prej vargjeve me Parajsë. </p>
</p>
Të mos e lëmë pa e thënë as këtë vogëlimë çasti prekës, të prekjes e shfletimit ndër duar të kopjes së parë të Uliksit prej përkthyesit të tij, muzgut në shtypshkronjë. Mërmërima, mbi kopertinën e pasme ku shpallej e plotë një fotogarfi e shkrimtarit shik e me bastun, tani vonë po më sillet si nën atë emfazë shpërthyese prej pavarësie e mëvetësie të madhe…! Ndoshta duket paksa patetike, por nuk ishte fjala për ta lidhur me gjëra patriotike. Tek e fundit, edhe kryevepra në fjalë sështë lënë pa e lidhur me politiken, ashtu si edhe të tilla përkthime ska pse ta kenë të huaj, as si përpjekje e as si rezultat, atdhetarinë. E kemi dhuratë nga Uliksi i irlandezit vizionin për ta kërkuar të madhen gjë, edhe ndër akte të vogla njerëzore.</p>
Idlir Azizi e solli atë shqip përmes një udhe të gjatë, gati mbartur në kurriz si të ishte një kimerë. Prej njohjes e marrëdhënies sonë të hershme, shpresoj të shfaqem i besueshëm nëse them se: përkthimi i kumtit të Xhojsit është shkruar në kurmin e përkthyesit dhe lëkurën e tij. Empatia, ndoshta prej të qenit rast përkthyesi shkrimtar, pat rrëmbyer tërë qenien e njeriut që po përkthente shkrimtarin. Raporti i tij me të, mbet brenda një trikëndëshi të rrallë e kurioz për tu këqyrur. I një studjuesi për shkrimtarin, përkthyesi kah tij, lexuesi mbi e ndënë të.</p>
Ndaj, mes referencave të pafundme për Ulisses, qoftë si libri të cilit, e thënë si vulë T. S. Elliot, të gjithë i përkasim e askush nuk mund ti shpëtojë, do e ndaja veçmas një përshtypje të gjallë, fare të thjeshtë por pa ekuivok, shpenguar e sjellë në bisedë të sotme prej përkthyesit shqip të veprës: Librat si ai kanë rëndësinë e madhe, edhe vetëm prej faktit se ekzistojnë. Dhe kjo ekzistencë iu mjafton totalisht.</p>
Ky artikull eshte marre nga: http://zenit.blog.al/?p=95. Per me shume artikuj te ngjashem vizitoni: http://zenit.blog.al/?p=95
<p style="text-align: left;"> </p>
<p style="text-align: left;">Parathënie e botuesit </p>
Gjashtë vjet tanimë, prej të parit botim të Uliksit shqip. Një dyzinë, nga nisma dhe vitet e barrës së përkthimit, për tia sjellë e anasjellë gjuhës. Një ngjarje thjesht letrare kjo, por që avitet e vjen sërisht pothuaj si një ndodhi natyre, pse natyra e urren zbrazëtinë. Ndërkohë, nga krijesa Ulisses që e thënë sipas të zotit, përshfaq veprën më të gjerë e humane të shkruar në Evropë që prej Rablesë – bota e kapërceu edhe një tjetër shekull. Qysh asokohe kur një librare e imët, Silvia Beach, duke i besuar egoizmit të Xhojsit e, mbase, parandjerë se arti do ta përmbushte shekullin nën pagëzimin e tij, i dha fund odisesë së botimit. Me shfaqjen në dritë, ndonëse mes censorëve, të asaj peripecie gjuhësore revolucionare: librit, mallkuar qoftë, më të mrekullueshëm, siç anatemoi Heminguey duke e vërvitur në qiell.</p>
Në të njëjtën kohë e po aty pranë, Pikaso shpërthente fuqinë e pakrahasueshme të veprës për të cilën, gjatë jetës së gjatë që përshkoi poaq shekullin e tij, do ti duhej të sqaronte: Nuk pikturoj dot në mënyrë tradicionale vetëm për kënaqësinë e të qenit i kuptuar… Jam përpjekur me vite të mbërrij këtë rezultat të mendimeve dhe, në bëj një hap prapa, kjo do të ishte fyerje për njerëzit.</p>
Refuzimit të botimit, shkruesi Xhojs i qe përgjigjur me një siguri edhe më të parevokueshme: Si të doni, i nderuar Zotëri! Por ta dini, ama, mospranimi i këtij libri Ju bën përgjegjës për vonesën e qytetërimit në vendin tuaj. </p>
Merr shkënditje, kështu, shpërthimi i manierizmit nga gjenitë gllabërues dhe shpërngulja prej jetës te kultura, duke zhvlerësuar inspirimin nga e tash-jetuara për tek e tashmë-thëna, ajo që Moravia i vë emrin: varrezë-muzé-spektakël-çarshi-ekspozé arti, dënuar me përjetësi bashkëkohore dhe avangardiste. (G. Stein, Picasso; Zenit 2008)</p>
Do të farkëtoj në kudhrën time vetëdijen e papjekur të sojit njeri- pat lajmëruar Stiven Dedalusi, zejtar e rishtar shkrimtarie. E së këtejmi, nga Portreti i artistit në rini drejt Uliksit të një dite e një qyteti (Portreti nuk është kartë identiteti, por lakorja e një emocioni. Joyce), merr udhë tërë i shkuari shekull i shkruar arti. Formësimi, gjerësia e madhështia e të cilit mbet, fundekrye, i cytur e ndikuar nga ky libër, që nuk mungon në asnjë vend ku fjala ka themeluar dhe vijon e plazmon civilizim.</p>
</p>
Loja e Mbrëmjes</p>
Në krye të herës, Dedalusi i mitologjisë e pat pajisur birin Ikarus me krahë ngjitur dylli, për të flatruar kah dritës, drejt diellit e për në zenit të tij, në hapësirat ku njësh me dritën e zjarrtë, flatrat shkrijnë e mbesin pa voli dhe, kësisoj, pa kuptim.</p>
Që të mbërrinte të folurën shqip, ishte Uliksi që do kërkonte tashmë haraç plot vite e rrugëtim përkthimi, përpara tyre të tjera netë me shkrime e studime paralele mbi të. Dhe një shtëpi, mes artesh, enkas në pritje të atij shfaqebotim që ish taksur të bëhej kumbar e bujtës honori edhe për të tjerë të ftuar nderi nga kumbi i letërsisë së madhe.</p>
Vjen koha kur të ngjarat bëhen ngjarje, më tej kujtime. Jo për ti dhënë ndonjë domethënie kushedi, por së paku për tmos i tretur në pakuptim, gjej a shfrytëzoj rastin ta cek ndonjë prej tyre. Nuk është rasti për solemnitet, për më tepër këtu e në këtë libër, e kam parasysh. Por, më vjen mirë të kujtoj, tashmë, një ag dite të veçantë: atë mëngjes që po më çelej ndër një sy të skuqur të përkthyesit.</p>
- Mbaroi! tha. Kaq! Nuk kam hasur më një çehre me njërin sy kaq melankolik, tjetrin hipokondrik, nën një pahje gjysëm dashnori e gjysmë gladiatori, a thua po humbte edhe Uliksin arketip homerik që bartim ndër vete, apo e kish sikterisur vetë me gjithë Joyce. Kaq e kishte! Sikur të bëhej fjalë për një kryeqenie imagjinare njëqindkokëshi. Me gjymtyrë, bishtra e zëra sirenash.</p>
</p>
Pashko Gjeçi, prej të cilit kumbojnë e luajnë shqip dilema Hamleti, Fausti, por dhe Andromaka Racine, Atalia Chatobriand e vargje Leopardi në pritje botimi, përkthyesi kimerik që e kemi gjallë dhe spo ia dimë pahanë, një ditë na rrëfeu sesi ishte ndjerë, kur posa përfundoi Komedinë Hyjnore. Të parat vargje, nga Kënga e Tetë nëmos gaboj, i kishte nisur si lojë, një mbrëmje… kur qe veç dymbëdhjetë vjeç. …Nuk i ka prekur më! Ashtu si i kemi edhe sot. Ndërsa, në fund të të fundmit varg, iu bë sikur atçast, dikur ndaj të gdhirë, Poeti doli nga deriçka e strehës së përkthyesit, me tërë vitet që i rrinte mjeshtrit model, teksa ky e kthente dhe përkthente. Tha: Mu duk se Dante doli fill prej porte… dhe më la fillikat!</p>
Kur iu lypsej ferri i këtij e kthyen përkthyesin në kryeqytet, dhe autoritetet i dhanë një autorizim strehimi, drejt së cilës ia grahu me të shpejtë, përgjëruar për një tavolinë pune dhe dritë. Mandej, një portë që kësaj radhe po hapej, por për çudi shtëpia brenda kishte njeri! Përballë iu shfaq idhulli, mësuesi i gjimnazit në Shkodër. Ai që i pat mëtuar letërsi, atij dhe përkthyesve të ardhshëm, tek u linte heshtas nga një libër poshtë bankës.</p>
Mësuesi plak, gjendur gabimisht në shtëpinë e re, që në një copë letre me adresë i përkiste Pashko Gjeçit, quhej Pashko Geci… Dhe, ja, ngatërrimi prej një shkronje që i shtohej gjithë ngatërresës lesh e li, aneqark. Plaku i urtë bënte të merrte plaçkat, për tu shkulur e shkuar aty ku i qe caktuar, ndërsa nxënësi e kish qafuar dhe se linte të bënte çap. Pastaj ndërruan fletushkat e paqarta e të ndotura të autorizimeve. Si trille xhojsiane keqkuptimi, të cilin ky na e quajti motor historie, apo si një lojë e thjeshtë fjalësh, të llojit Uncle Lear me unclear, si luante një lexues në letrën qëndisur Xhojsit dikur, duke e qesëndisur edhe me emrin Germs Choice.</p>
Përkthyesi i Dantes, shkuar të nëntëdhjetat, vijon qysh asokohe jetën e qindit, mes mureve të dy dhomave të vogla fare, mu këtu pas dritares përballë, penxheres ndë Shallvare. Komedinë Hyjnore e kujton dhe reciton vetëm në origjinal. Së këndejmi, zgjedhim mbrëmjeve ndonjë varg shqip. Falë tij dhe për të, prej vargjeve me Parajsë. </p>
</p>
Të mos e lëmë pa e thënë as këtë vogëlimë çasti prekës, të prekjes e shfletimit ndër duar të kopjes së parë të Uliksit prej përkthyesit të tij, muzgut në shtypshkronjë. Mërmërima, mbi kopertinën e pasme ku shpallej e plotë një fotogarfi e shkrimtarit shik e me bastun, tani vonë po më sillet si nën atë emfazë shpërthyese prej pavarësie e mëvetësie të madhe…! Ndoshta duket paksa patetike, por nuk ishte fjala për ta lidhur me gjëra patriotike. Tek e fundit, edhe kryevepra në fjalë sështë lënë pa e lidhur me politiken, ashtu si edhe të tilla përkthime ska pse ta kenë të huaj, as si përpjekje e as si rezultat, atdhetarinë. E kemi dhuratë nga Uliksi i irlandezit vizionin për ta kërkuar të madhen gjë, edhe ndër akte të vogla njerëzore.</p>
Idlir Azizi e solli atë shqip përmes një udhe të gjatë, gati mbartur në kurriz si të ishte një kimerë. Prej njohjes e marrëdhënies sonë të hershme, shpresoj të shfaqem i besueshëm nëse them se: përkthimi i kumtit të Xhojsit është shkruar në kurmin e përkthyesit dhe lëkurën e tij. Empatia, ndoshta prej të qenit rast përkthyesi shkrimtar, pat rrëmbyer tërë qenien e njeriut që po përkthente shkrimtarin. Raporti i tij me të, mbet brenda një trikëndëshi të rrallë e kurioz për tu këqyrur. I një studjuesi për shkrimtarin, përkthyesi kah tij, lexuesi mbi e ndënë të.</p>
Ndaj, mes referencave të pafundme për Ulisses, qoftë si libri të cilit, e thënë si vulë T. S. Elliot, të gjithë i përkasim e askush nuk mund ti shpëtojë, do e ndaja veçmas një përshtypje të gjallë, fare të thjeshtë por pa ekuivok, shpenguar e sjellë në bisedë të sotme prej përkthyesit shqip të veprës: Librat si ai kanë rëndësinë e madhe, edhe vetëm prej faktit se ekzistojnë. Dhe kjo ekzistencë iu mjafton totalisht.</p>
Ky artikull eshte marre nga: http://zenit.blog.al/?p=95. Per me shume artikuj te ngjashem vizitoni: http://zenit.blog.al/?p=95