Ekonomisti kanadez: Perendimi ndihmoi plackitjen e ekonomise shqiptare
Megjithese, kapitali financiar perendimor, krijoi besim ne Partine Demokratike te Berishes, Institucionet e Bretton Woods, qe ishin pergjegjese per konsulencen prane qeverise kane insistuar ne prishjen e sistemit bankar shqiptar. Perendimi, sipas Dr kanadez te ekonomise, jo vetem e toleroi ambjentin financiar ku lulezuan kriminelet dhe kontrabandistet, por nga ana tjeter, ai nuk beri gje teksa u vune edhe bazat e kriminalizimit te aparatit shteteror. Duke ndjekur llogjiken e tij, ekonomia shqiptare e viteve pas '97 ishte krejtesisht e shkaterruar, "institucionet e tij jane te cmontuar me mbikqyrjen e perendimoreve dhe eshte vendosur nje 'protektorat' me shije koloniale. Buxhetin shteteror e mbikqyrin institucionet e Bretton Woods dhe FMN-ja ka kontrollin e politikes monetare". Procesi i kriminalizimit te ekonomise shqiptare vazhdoi ne menyre te pashmangshme edhe nen qeverine e re socialiste te Fatos Nanon, qe premtoi te vazhdonte bashkepunimin me organizmat e huaja. Ne vitin 1997, "pjese e te ardhurave te trafikut te narkotikeve, kane marre rrugen drejt skemave te reja piramidale. Per me teper, kolapsi i sektorit bujqesor kombetar (kolaps qe u rendua ne saje te reformave ekonomike te 1997-1998) i ka dhene nje impuls te metejshem prodhimit te kanabis ne te gjithe rajonet kryesore te vendit"
Riciklimi i te hollave te pista drejt kreditoreve perendimore
Kreditoret nderkombetare, ne ankth per te marre pagimin e interesave per borxhin e jashtem shqiptar ne rritje, i kishin drejtuar syte e tyre, ne te ardhurat ne rritje ne valute te huaj, qe vinte nga tregtia e paligjeshme. Ne momentin ne te cilin Shqiperia zhytej akoma me thelle ne borxh dhe industrite legale, bashke me bujqesine po shembeshin, te ardhurat qe vinin nga trafiku i paligjshem dhe nga dergesat e te hollave nga jashte jane bere i vetmi burim i disponueshem i valutes kryesore te huaj dhe si kreditoret ashtu dhe qeveria e Tiranes ndanin (mbeshtetnin) drejt nje interes financiar te krijuar ne fluksin e panderprere, qe vinte nga kontrabanda fitimprurese.
Te ardhurat e hyra nga dergesat dhe nga te hollat e pista, qe futeshin ne vend shnderroheshin ne valuten kombetare (lek) dhe percilleshin drejt fondeve piramidale (ashtu si dhe ne blerjen e pasurive dhe pronave tokesore shteterore, ne kuadrin e programit te privatizimit).
Nga ana e tyre, te ardhurat ne valute te forte, kanalizoheshin nga tregu nderbankar drejt Thesarit. Ne perputhje me marreveshjet e nenshkruara me institucionet e Bretton Woods, ne fund, qeveria do te ishte e detyruar qe t`i perdorte keto rezerva ne valute te forte per pagesat e prapambetura dhe interesat per borxhin e jashtem shqiptar. Ne fakt, nje pjese e madhe e fluksit te valutes se huaj (perfshire te hollat me origjine kriminale) ne fund do te perdoren per te perballuar kerkesat e kreditoreve te huaj te Tiranes, duke kuptuar me kete nje rrjedhje (dalje) korresponduese te pasurive. Sipas nje raporti, kreditoret kishin nje interes ne fuqi per te mbajtur piramidat sa me gjate te ishte e mundur :
FMN priti deri ne fund te dhjetorit 1996 perpara se te jepte alarmin. Per kater vjet institucionet nderkombetare, huadhenesit amerikane dhe europiane dhe ministrat e jashtem te vendeve perendimore, ishin te gatshem te mbeshtetnin veprimtarine e klases politike shqiptare, e cila eshte nje degezim i fis-it, emer qe u eshte dhene klaneve familjare te shtrira, pa te cilat ne Shqiperi nuk mund te behet asgje.
("Geopolitical Drug Eatch", nr. 66, fq. 2).
Kapitali financiar perendimor krijoi besim ne Partine Demokratike te Berishes. Nga ana e tyre, institucionet e Bretton Woods (pergjegjes per veprimtarine e konsulences prane qeverise) kane insistuar ne crregullimin total te sistemit bankar. Asnje pengese nuk u duhej vendosur zhvillimit te piramidave, asnje kufizim nuk duhej bere ndaj ndryshimeve te monedhes. Buonsensi padyshim do te tregonte se ky fluks i parave te pista dhe kapitaleve shetites po ndihmonte vendin "per te permiresuar bilancin e tij te pagesave".
Me fjale te tjera, Perendimi jo vetem toleroi gjate qeverise se presidentit Berisha nje ambient financiar ne te cilin krimineleve dhe kontrabandisteve u ishte lejuar te lulezonin, por sistemi i "Tregut te Lire" vuri edhe bazat per kriminalizimin e aparatit shteteror. Realiteti tregon se si "mjekesia e forte ekonomike" e vendosur nga kreditoret e huaj ka kontribuar per progresin e nje ekonomie te zgjeruar kriminale qe lulezon ndaj varferise dhe ndaj crregullimeve te ekonomise kombetare.
Tranzicioni nen koalicionin qeveritar me udheheqje "socialiste" .
Levizja e protestes politike nuk ka identifikuar rolin e luajtur nga institucionet financiare nderkombetare dhe nga interesat afariste perendimore ne nxitjen e kolapsit te ekonomise shqiptare. Komitetet e Shpetimit ishin te perbere nga persona te ardhur nga sektore te ndryshem te shoqerise shqiptare dhe ne komitete ishin te pranishem, jo vetem eksponente te partive te ndryshme opozitare, por edhe anetare te Partise Demokratike qe i kunderviheshin Berishes.
Megjithate, Komitetet e Shpetimit, nuk kishin nje pozicion te percaktuar mire per rolin e kryer nga reformat makroekonomike ne shkaterrimin e ekonomise kombetare dhe ne procesin e varferimit te popullit shqiptar, as kane marre kurre ne shqyrtim rolin e Perendimit ne zbatimin e ketyre reformave.
Socialistet (bashke me demokratiket) iu kushtuan likuidimit te komiteteve, te cilat paraqesnin nje kercenim per autoritetet e tyre te "seksereve politike" per llogari te kapitalit te huaj. Kesaj i shtohet qe Perendimi kerkonte te evitonte nje situate qe do te minonte strukturen politike te bazuar ne partite dhe legjitimitetin e parlamentit si institucione te ratifikimit te vendimeve te te tjereve*. (*Ne kete rast u perdor shprehja rubber stamp, vule gome ose, person qe kopjon ose aplikon ne menyre mekanike vendimet dhe veprimet e te tjereve).
Levizja popullore, ne pjesen me te madhe, u drejtua kunder nje regjimi politik te korruptuar dhe demokratiket u diskredituan sepse shoqeria u varferua. Ne syte e njerezve, qeveria e Berishes kishte te gjitha fajet dhe interesat perendimore ne Shqiperi mbeten te paprekura, ose, interferenca perendimore nuk ishte objektiv primar i protestes politike. Per me shume, Perendimi ishte ne gjendje te impononte reformat e tij per vendosjen e nje tregu te lire gjate qeverise se Berishes, duke hedhur ne te njejten kohe bazat per renien e tij.
Menjehere pas caktimit te nje qeverie 'ad interim' te pajtimit kombetar ne mars 1997, si Eashingtoni dhe Brukseli e lane presidentin Berisha, duke punuar paralelisht per krijimin e aleancave te reja me socialistet. Lideri i partise socialiste Fatos Nano, i cili ishte burgosur nga Berisha ne 1994, doli nga burgu. Nano u impenjua ne menyre te vecante per te cuar perpara reformat makroekonomike me targen e FMN-se dhe te filluara nga demokratiket ne 1992.
Duke kooptuar njekohesisht opoziten socialiste, interesat afariste perendimore ishin ne gjendje te shmangnin kundershtimin politik me garantimin e vendosjes se nje regjimi trashegues. Me fjale te tjera, Perendimi garantoi zevendesimin e nje qeverie jo shume popullore, legjitimiteti i se ciles ishte vene hapur ne diskutim, me nje regjim "socialist" te sapoemeruar te krijuar nga rangjet e opozites. Qeveritaret pasardhes mbajne ekskluzivisht peshen e pakenaqesise sociale, duke sherbyer njekohesisht si mburoje per interesat e kreditoreve dhe te shumekombsheve.
S`eshte nevoja te themi se ky kembim i regjimit nuk sjell domosdosmerisht nje ndryshim ne drejtimin e politikes makroekonomike. Perkundrazi, u lejon institucioneve te Bretton Eoods, te negociojne me autoritetet e reja nje rradhe te re reformash ekonomike.
Vendosja e qeverise "socialiste" filo-Washington, megjithate, ka ndryshuar ekuilibrin gjeopolitik midis Europes dhe Amerikes. Shume nga keshilltaret kryesore qeveritare ishin trajnuar ne SHBA gjate periudhes ne te cilen socialistet ishin ne opozite. Angazhimet qeveritare me Washingtonin u theksuan ne deklaratat e kryeministrit ne Konferencen e Romes. Ne Washington arriti ftesa per te kooperuar aktivisht ne fushen politike, ekonomike dhe ushtarake.
Ligji minerar, i adoptuar ne kohen e Berishes, kishte favorizuar gjeresisht koncernin minerar gjerman "Preussag AG", ne dem te nje koncerni minerar konkurrues amerikan.
Duke filluar nga fundi i 1997, i gjithe legjislacioni minerar u rishkrua me asistencen e nje studio ligjore amerikane:
"Preussag-ut" iu dhane te drejta ekskluzive, por tani jemi ne nje situate te palevizshme [...] Ndodhemi ne nje periudhe tranzicioni dhe duhen vendosur rregullat e lojes. Ceshtja eshte si te organizojme privatizimin dhe procesin e dhenies se sipermarrjeve.
(Interviste me nje ekspert shqiptar te industrise minerare, Tirane, dhjetor 1997).
Gjermania kishte mbeshtetur pa kushte demokratiket e Sali Berishes dhe ishte e impenjuar shume me "Preussag AG" rreth privatizimit te industrise se kromit. Me koalicionin qeveritar socialist kishte dale nje brez i ri funksionaresh, te lidhur shume fort me interesat afariste amerikane dhe me pelqimin e Washingtonit. Socialistet ishin orientuar per te favorizuar interesat minerare angloamerikane ne zbulimin e rezervave shume te medha te kromit, nikelit dhe bakrit. Flitet edhe per fusha vajgurore te rerave bituminoze per studim nga ana e nje koncerni kanadez.
Marreveshjet e Romes.
Me marreveshjet e arritura me liderin e partise socialiste ne Konferencen e Romes ne 31 korrik 1997, ne Shqiperi mbeti nje pjese e kontigjentit ushtarak italian. Ne perfundim te Konferences, Franz Vranitzky, ndermjetes per Shqiperine per llogari te OSBE, deklaronte keshtu : "Do vazhdojme te perforcojme kete kornize me nje shikim per rindertimin e forcave te policise shqiptare, te ushtrise, te tregtise, te sistemeve financiare dhe te kushtetutes".
Ne frontin ekonomik, institucioneve te Bretton Woods u takon detyra per te garantuar qe socialistet te vazhdojne aplikimin e "politikave te pershtatshme makroekonomike".
Sipas fjaleve te Vranitzky, "FMN dhe Banka Boterore do te dergojne grupe pune ne Tirane ne gusht [ te 1997] per te dhene nje ndihme per programet ekonomike, perfshire krijimin e sistemeve bankare dhe konsulencen se si te merren me efikasitet me shoqerite e firmave piramidale".
Pranimi i kerkesave te Perendimit.
Dokumenti kryesor qeveritar i paraqitur ne parlament ne 28 korrik 1997 (tre dite perpara Konferences se Romes) ishte montuar me nxitim dhe rrembim nga funksionaret shqiptare. Ne te theksohej objektivi kryesor, i cili ishte ai per te "carmatosur popullsine civile (me mbeshtetjen e keshilltareve perendimore per problemet ushtarake dhe te sigurimit publik) [dhe] te ristrukturonin e modernizonin ushtrine", proces ky "i ndihmuar dhe garantuar nga institucionet nderkombetare te sigurimit dhe mbrojtjes, e bazuar ne marreveshjet e ngushta me vendet perendimore", me objektiv te nje integrimi dhe "te nje partnershipi gjithnje e me te ngushte dhe nje perkatesie te plote ne NATO" (Programi i qeverise, paraqitje e kryeministrit Fatos Nano ne Konferencen e Romes, 28.7.1997, fq. 6).
Kryeministri Fatos Nano, ne deklaratat e tij ne Konferencen e Romes, nenshkroi vazhdimin e plote te reformave makroekonomike, te nisura me demokratiket ne konformitet te plote me kerkesat e institucioneve te Bretton Woods :
Keto organizata kane vendosur kushte per te ndihmuar Shqiperine [...] Dhe, keto kushte, mund te pranohen te plota, duke kerkuar kjo nje akt te vullnetit te mire politik nga ana jone [...] Marreveshjet me FMN kane rruge te lire per cdo program [...] dhe jemi te prirur qe te sajdisim te gjithe kete.
( po aty, fq. 21).
Fatos Nano deklaronte me tone triumfale ne perfundim te Konferences se Romes : "Programi yne [i qeverise] jo vetem ka marre voten [parlamentare] te besimit, por sot ka marre edhe voten e besimit te komunitetit nderkombetar".
"Plani Marshall" per Shqiperine.
Administrata ne kujdestari e donatoreve dhe e kreditoreve ne shtetin shqiptar (por edhe mbikqyrja e FMN per drejtimin e reformave makroekonomike), nuk eshte bere objekt i debatit. Programit te ristrukturimit, edhe se i bazuar ne shkurtime masive te shpenzimeve qeveritare, iu dha emri i "Planit Marshall" :
Ndihma nga jashte do te perbeje bazen per financimin e puneve publike me ane te konkurimit te sipermarrjeve nderkombetare. Objektivi i pare per donatoret eshte qe te gjeje ne qeverine [socialiste] shqiptare nje partner serioz dhe te besueshem.
( po aty, fq. 28).
Ne dokument propozohej qe te "riorientohej dhe pershpejtohej" programi i privatizimit i filluar me demokratiket, me shtimin e rregullave te reja lidhur me privatizimin e sektorit bankar dhe te atij te burimeve minerare strategjike. Nje program i gjere i privatizimit kerkohej nga FMN si kusht per dhurimin e nje huaje me afat te mesem (tre vjet) per rregullimin strukturor, per t`u dhene ne 1998. Ministrite sektoriale u hoqen dhe juridiksioni per sektorin minerar, per ate vajguror dhe te gazit, te sektorit te sherbimeve publike, e me rradhe, i kalonte Ministrise per privatizimin, kjo e fundit me autoritet per te vene ne zbatim programet e privatizimit ne te gjithe sektoret e ekonomise, duke bere perjashtim per ate bankar, per te cilin ishin parashikuar procedura te vecanta.
Nga ana e tyre socialistet po krijojne nje tabele te re te privatizimit ne kuadrin e burimeve minerare, te bazuar ne dhenien e koncesioneve :
Ligji [projekt) yne eshte modeluar mbi ate qe ka gjetur aplikim ne Ameriken Latine, me qellim per ta bere me interesante per investimet e huaja; dhe [ligji yne] do te rezultoje me terheqesi absolut ne te gjithe boten, meqene se shteti eshte gati te shese 100 perqind te interesave te tij ne business minerar.
(Interviste me nje ekspert shqiptar ne sektorin minerar, Tirane, dhjetor 1997).
Lidhur me kete vinte dhe konfirmimi i kryeministrit Fatos Nano.
Programi i privatizimit do t`i perkase cdo burimi kryesor ende ne duart publike [...]. Keto burime do t`i ofrohen sektorit privat si te brendshem ashtu dhe nderkombetar, duke i dhene perparesi burimeve minerare, telekomunikacionit dhe transportit.
(R. Murphy, Prime Minister Plans Privatisation Drive, "Albanian Observer", vol. III, nr. 11, fq. 3).
Programi i reduktimit te shpenzimeve me targen e FMN - BB.
Programi i qeverise u perkthye ne momentin e fundit ne anglisht, per te bere te mundur qe t`ia paraqisnin Konferences se Romes dhe u propozua bashke me nje tjeter dokument kyc me titull Strategjia per gjallerimin dhe rritjen. Hartimi i kujdesshem i projektit te ketij dokumenti te fundit ishte bere ne Washington, nen kujdesin e funksionareve te Bankes boterore (BB), per llogari te qeverise se re. Ne te ravijezoheshin, masat konkrete makroekonomike ("kushtezimet
qe autoritetet e reja duhej te ndermerrnin.
Dokumenti i Bankes Boterore u adoptua fjale per fjale, nga ana e Keshillit te Ministrave per t'ua paraqitur agjencive per ndihma humanitare dhe per takimin e Brukselit te donatoreve, ne tetor 1997. Italia luan nje rol bilateral themelor ne supervizionin e ushtrise dhe te forcave te policise shqiptare, ashtu si ne mbeshtetjen e interesave afariste italiane ne Shqiperi, aq sa gazetat e opozites ne Tirane nxirrnin ne dukje ekzistencen e nje "protektorati italian" te bere fakt ne vend.
Sipas nje funksionari te Kombeve te Bashkuara me qendrim ne Tirane :
Kushtezimet [e imponuara nga donatoret] ishin edhe shume te thjeshta : "Bej kete brenda kesaj kohe" [...]. Orientimi [brenda struktures qeveritare socialiste] ishte ne pranimin e plote te pagjykueshem te keshillave te ardhura nga jashte : "Ju lutemi, na beni te ditur se cfare doni qe ne te bejme. Deshira jone eshte qe t`u bejme qejfin donatoreve".
(Intervista e dhjetorit 1997).
Kerkesa, e ardhur nga takimi i donatoreve ne Bruksel, ne tetor 1997, ishte shkurtimi i personelit te tepert ne sektorin publik, me pasoje debimin ne mase te punonjesve te shendetesise dhe te sektorit te arsimit. Zbatimi i programit te shkurtimit duhej te behej ne tre faza te ndryshme, me pasoje te pergjithshme ndrydhjen ne permasa te organikes se pagave ne administraten publike* (perfshire mesuesit dhe punonjesit e shendetesise) me rreth 25 perqind (* civil service, i cili nuk perfshin ne terminologjine anglo-saksone deget e ushtrise, te drejtesise dhe te politikaneve te zgjedhur) :
Numeri i te zeneve me pune ne sektorin publik do te shkurtohet me 1000 njesi brenda fundit te 1997. Organika e pagave do te shkurtohet me tej me 10 mije njesi brenda marsit 1998 dhe me vone me nje tjeter 10-15 perqind [nga totali i punonjesve te mbetur], gjate pjeses tjeter te vitit 1998. Kursime shtese do te realizohen me ane te pakesimit te buxhetit per operacionet e programuara dhe mirembajtje, te investimeve ne financimin e brendshem dhe te fondeve rezerve** [...].
(Reform and Recovery, Current Development and Priority Needs, Bruksel, 22.10.1997, fq.10).
(**Fonde rezerve periodike te nje pjese te fitimeve ne formen e parave ose kapitaleve).
Supervizioni per reformat ne administraten publike.
Ne perputhje me linjat drejtuese te caktuara nga Banka Boterore, rritjet e pagave duhet te jene te kufizuara per ata nepunes publike qe mbulonin poste ministeriale kyce (personnel de confiance). Ne nje nga projektet e propozuara nga Banka Boterore do te ishte "e pershtatshme per rritje" pagat e individeve te seleksionuar ne poste kyce ne ministri, ne sektorin juridik dhe ne polici. Nga ana e saj, Italia siguroi edhe nje financim bilateral per mbeshtetjen e forcave te rendit, per t`u riorganizuar nen udheheqjen e keshilltareve italiane ("Albanian Daily News", 9.12.1997, fq. 8).
Programet e shkurtimeve te shpenzimeve, nga njera ane, impononte nje riorganizim masiv, ndersa nga ana tjeter parashikonte rritje selektive te te ardhurave ne sektorin publik:
Keto masa do te shoqerohen nga rritje modeste te pagave dhe te pensioneve mesatare dhe nga nje shtrirje e perkoheshme e rrjetit te sigurimit social.
(Reform and Recovery, fq. 4).
Ne nje tjeter, nga projektet e parashikuara, ai per "mbeshtetje te pagave ne administraten publike", duhej te kishte emerime te reja ne postet kyce ministeriale te kryera nga nje komitet i perbere nga perfaqesues te Bankes Boterore, te UNDP dhe te Bashkimit Europian. Ketij te fundit do t`i takonte detyra per te ndermarre seleksionimin dhe shoshitjen e kandidateve te mundshem. Kohezgjatja e emerimit do te ishte trevjecar:
Eshte nje propozim, qe nuk ka patur miratimin e plote te qeverise [...]. Ka disavantazhin qe te krijoje nje sistem dopio [ne lidhje me nivelet e pagave] ne sektorin publik.
(Interviste me nje funksionar te larte te Kombeve te Bashkuara, Tirane, dhjetor 1997).
"Rritjet selektive te pagave", te propozuara nga Banka Boterore viheshin ne zbatim bashke me nje riorganizim masiv ne sektorin publik. Banka Boterore, ne mbeshtetjen e domosdoshmerise se nje "ekspansioni me te gjere te pagave ne publik", kishte propozuar implementimin e "rritjes se buxheteve te caktuara" (perfshire rritjet selektive te pagave), qe duhej te financoheshin nepermjet shkurtimeve te "personelit te tepert".
Kjo do te thote se riorganizimi do te ishte per rreth 25 perqind te administrates publike.
Kolapsi i pagave ne sektorin publik
Programi i shkurtimeve te shpenzimeve kishte te bente me nepunesit publike, pagat e te cileve kishin rene ne nivele shume te ulta gjate regjimit te Berishes. Paga e nje mjeku te ri, per shembull, ishte 45 dollare amerikane (ne dhjetor 1997), ndersa nje infermiere e diplomuar, ne te njejten periudhe, merrte 30 dollare. Po, ne te njejtin muaj, paga maksimale per nje mjek ne nje spital te kryeqytetit me me shume se 30 vjet vjetersi, ishte 100 dollare amerikane. [ Interviste e realizuar ne nje spital te Tiranes, dhjetor 1997].
Me fjale te tjera, pavaresisht nga numeri i madh i punonjesve te vene ne shenje per t`u pushuar, pagat ne administraten publike, te pakten per ata qe ishin me shume fat, per te mbajtur vendin e tyre te punes ne kete sektor, ishin ne nivele shume te ulta.
Per me shume, per shkak te kesaj strukture te pagave te ulta, programi i shkurtimeve, ndersa nga nje ane shkaktonte nje kolaps te metejshem te administrates publike, nga ana tjeter, nuk conte ne asnje reduktim kuptimplote te organikes shteterore te pagave, sic ishin kerkuar nga FMN.
"Stabilizimi fiskal" .
Per te "stabilizuar" ekonomine kombetare e "parandaluar presionet e inflancionit", donatoret kishin imponuar nje program te stabilizimit fiskal, qe parashikonte nje rritje te menjehershme te taksave per vleren e shtuar nga 12,5 ne 20 perqind. Ne vend qe te zbuste inflacionin, sic po deklaronte FMN, kjo mase shkaktoi nje ngritje te menjehershme te cmimeve te konsumit (dhe nje renie korresponduese ne nivelet e te ardhurave reale). Rritja e IVA ka patur edhe ndikime te forta ne prodhuesit e vegjel dhe ne bujqit e vegjel.
Ngrirja e kreditit
Ne menyre koherente, me Programin e gjallerimit te adoptuar ne Bruksel, ne tetor 1997, "objektivi final i politikes monetare do te jete stabiliteti i cmimeve ne periudhe te gjate, bashke me nxitjen e zenies se plote me pune dhe rritjes pa inflacion" (po aty, fq.4). Ketyre objektivave do t`u bashkohej ngrirja e gjere e likuiditetit te monedhes, nepermjet vendosjes se cative te kredive (mbikqyrja e te cilave do t`i perkiste FMN).
Ne praktike, kjo perfshin destrukturimin e plote te sistemit bankar kombetar. Krediti per ekonomine reale ulet, ndermarrjet lokale (si publike ashtu dhe private) nuk jane ne gjendje te futen ne fonde te ndihmes se ndersjellte* prane institucioneve financiare te brendshme. (*Fonde, te cilat ne nje ekonomi, jane te disponueshme per institucione ndihme reciproke te privateve ose institucioneve). E vetmja alternative e tyre praktike do te jete ajo per te krijuar joint ventures me ndermarrje te huaja ne gjendje per te hyre ne financimet bankare.
Me socialistet i gjithe sistemi bankar kombetar eshte i destinuar per privatizim. Qeveria ka filluar tashme ne 1997 negocimet me banka te shumta te huaja. FMN-ja ka skicuar (ne praktike pa asnje input nga ana e qeverise) nje strategji te gjere te privatizimit te sistemit bankar tregtar ("Albanian Daily News". 9.12.1997, fq.7).
Ne nje situate, ne te cilen Banka Qendrore praktikisht eshte e paralizuar, keto banka te huaja do te kene nje kontroll de fakto ne te gjithe strukturen e kreditit, me pak ose aspak pengesa nga ana e autoritetit monetar. Ne menyre tendencioze, do te kete hua me afat te shkurter (per tregtine import-eksport) dhe pak derdhje per financimin e investimeve prodhuese. I gjithe rrjeti i kredive eshte perqendruar ne Tirane. Veprimtarite e riciklimit te te hollave, perfshire te ardhurat e trafikut te narkotikeve, do te vazhdojne te lulezojne. Ka vetem hua te shkurtera me nje perqindje prej 38 perqind ne leke dhe te nje 3-5 perqind me te medha se perqindja interbankare londineze (Libor* - Perqindje nderbankare ne fuqi ne Londer per depozita ne eurodollare, zakonisht per gjashte muaj. Kesaj perqindje i referohet si rregull per operacionet nderkombetare dhe per ato me perqindje te paqendrueshme) per huate ne dollare amerikane.
Likuidimi i piramidave
"Likuidimi i piramidave" qe kane vjedhur te hollat e njerezve" ka perfaqesuar nje nga kushtet kryesore per te arritur nje marreveshje me FMN dhe Banken Boterore ("Albanian Observer", nr.9, 1997, fq.22). Por, as institucionet e Bretton Woods, as qeveria nuk jane te vendosura "per t`ua kthyer te hollat njerezve".
Ne prill 1997 nga Banka Boterore u nis keshilla per te filluar procedurat e verifikimit, pezullimit te aktivitetit dhe shitjes* se shoqerive me skema piramidale te mbetura. (* I referohet veprimit te "shitjes", ose lirimit nga mallrat, obligacioneve dhe gjithe te tjerave me ane te nje operacioni shitje). Socialisteve do t`u vihej ne dispozicion nje program prej gjashte milione dollare (te financuar ne saje te kredive te meparshme te akorduara per qeverine e Berishes) me nje perdorim te finalizuar per te siguruar sherbimin e nje shoqerie kontabile te huaj (C. Elbirt, Albania under the Shadow of the Pyramids, World Bank, Washington 1997; C. Elbirt ka qene ne krye te Zyres se perfaqesimit te Bankes boterore ne Shqiperi).
Si pasoje, nga institucionet e Bretton Woods, erdhi keshillimi per qeverine (bashke me komunitetin e donatoreve) per caktimin e Deloitte Touche, nje shoqeri kontabel britanike, per te kontrolluar operacionet e piramidave, me optiken finale per te shitur pasurite. Me interes potencial ishin depozitat vajgurore dhe minerare te Vefa Holding. Po te degjosh presidentin e VEFA-s Vehbi Alimucaj qeveria po kerkon te na shkaterroje. FMN kerkon kontrollin e pasurive tona me cmime shume te ulta [...]. Deloitte Touche eshte caktuar per te na kontrolluar [...] Gjykata kushtetuese na dha te drejte, duke mbeshtetur qe caktimi i administratoreve te huaj ishte jo kushtetues, e ne vecanti dhunonte nje nen te sakte te Kushtetutes shqiptare. Cfare beri qeveria te nesermen ? Kerkoi nje modifikim kushtetues [ne Asamblene legjislative] me qellim per te bere te pavlefshem vendimin e Gjykates.
(Interviste me presidentin e Vefa Holding, dhjetor 1997).
Si pasoje e ketyre zhvillimeve presidenti i VEFA-s u vu ne "arrest shtepiak" ne fillim te 1998 me akuzen per pengimin e veprimtarise se shoqerise britanike Deloitte Touche.
Rilindja e ekonomise kriminale nen qeverine socialiste
Cmontimi i piramidave te periudhes se Berishes kishte si qellim kryesor rekuperimin e borxheve per shlyerjen (kthimin e parave) kreditoreve te huaj, ashtu si dhe transferimin e pasurive ne duart e pronareve te rinj. Caktimi i administratoreve, nen mbrojtjen e Bankes boterore, ne vetevete nuk ka diskutuar problemin e lidhjeve midis skemave mashtruese dhe krimit te organizuar.
Reformat e sektorit bankar te ndermarra nga socialistet kane kontribuar per te renduar renien e ekonomise kombetare. Ngrirja e kredive ka minuar ne themel investimet prodhuese duke kontribuar njekohesisht ne avancimin e trafiqeve ilegale dhe riciklimin e parave dhe kjo ngrirje monetare ka ndikuar edhe ne prespektiven e nje shkembimi rajonal normal me vendet kufitare, perfshire Greqine, Italine dhe ish Jugosllavine.
Krijimi i piramidave te reja
Ndersa socialistet, nen udheheqjen e vendeve donatore, kishin synim te cmontonin skemat mashtruese te mbetura, ngrirja e kredive bankare te vendosura nga FMN ka patur si konseguence rilindjen e "strukturave bankare informale", me shfaqjen e papritur te skemave te reja piramidale (intervista me banka te huaja, Tirane, dhjetor 1997).
Procesi i kriminalizimit te ekonomise shqiptare vazhdoi ne menyre te pashmangshme edhe nen qeverine e re socialiste. Pjese te te ardhurave te trafikut te narkotikeve kane marre rrugen drejt skemave te reja piramidale. Per me teper, kolapsi i sektorit bujqesor kombetar (kolaps qe u rendua ne saje te reformave ekonomike te 1997-1998) i ka dhene nje impuls te metejshem prodhimit te kanabis ne te gjithe rajonet kryesore te vendit.
Nga fundi i 1997 forcat e policise italiane (ne nje operacion te perbashket me policite hollandeze dhe gjermane) kane zbuluar nje bande trafikantesh te narkotikeve te lidhura me organizatat kriminale shqiptare dhe puljeze, dhe policia e Lecce (Leces) arrestoi nje boss te rendesishem te mafies puljeze, Mario Torneze, bashke me krahun e djathte te tij Francesco Santolla.
Grupet mafioze te te dy vendeve [ Shqiperise dhe Italise) ende nuk jane lidhur ne nje organizate formale, por eshte duke u zhvilluar nje proces i integrimit shume pak qetesues [...] Ende nuk ka lidhje te ngushta midis mafieve dhe grupeve kriminale te vendeve te ndryshme, por kjo nuk do te thote se nuk ka arsye per t`u alarmuar. Keto jane fjalet e nje zedhenesi te policise se Leces.
(Police Swoop on Italy-Albania Mafia Drug Network, njoftim i Reuter, Lecce, 29.11.1997).
Raporti i policise i permendur me siper duket mohon ekzistencen e lidhjeve formale midis grupeve kriminale shqiptare dhe mafies puljeze (vec te tjerave gjeresisht e dokumentuar nga studime te shumta dhe shume te njohura per autoritetet e policise italiane, amerikane dhe te Bashkimit Europian). Per me shume, ka prova qe nje kuote e madhe e totalit te kanabisit qe hyn ne Itali aktualisht vjen nga Shqiperia.
Grupet kriminale shqiptare, bashke me palen e tyre italiane, jane perfshire edhe ne transportin, me ane te detit, te heroines nga Turqia:
Italia vazhdon te perfaqesoje nje pike transiti per heroinen qe vjen nga Azia jugperendimore [...]. Kamionet pershkojne rruget e Ballkanit nga Turqia, nga Greqia, nga Shqiperia dhe nga ish Jugosllavia, duke u lidhur me tragetet per portet e Italise jugore [...]. Sektori i finances ne Itali funksionon si qender e rendesishme per riciklimin e te hollave qe vijne nga trafiku i droges dhe nga burime te tjera ilegale.
(US Department of State, International Narcotics Control Strategy Report on Italy, Washington, mars 1997).
Marreveshjet e Romes te 1997 mbrojne interesat ekonomike dhe strategjike te Perendimit ne Shqiperi, duke transformuar nje vend ne nje territor e duke e bere keshtjelle ndaj rezistences se perbashket te popullit shqiptar kunder plackitjes se atdheut te tij nga ana e kapitalit te huaj. Ekonomia shqiptare eshte shkaterruar, institucionet e tij jane cmontuar me mbikqyrjen e perendimoreve dhe eshte vendosur nje "protektorat" me shije koloniale. Buxhetin shteteror e mbikqyrin institucionet e Bretton Woods dhe FMN ka kontrollin e politikes monetare. Edhe sigurimi i brendshem e mbrojtja kombetare jane nen kontrollin perendimor : policia dhe keshilltaret ushtarake italiane kane ofruar te gjithe gatishmerine e tyre per te ndihmuar qeverine ne punen per te vene ne vend dhe ripajisur dotacionin e forcave te policise, ne nje optike te kufizimit te levizjeve te mundshme te ardheshme te protestes nga ana e civileve.
Autori Michel Chossudovsky eshte docent i ekonomise prane universitetit te Otaves ne Kanada. Ka botuar edhe libra te tjere si Globalizimi i varferise, Ndikimi i reformave te FMN dhe te Bankes Boterore.
--------------------------------------------------------------------------------
13/06/2003
