Shpikjen e ateizmit boteror nuk e shperblyen por ate e pagoi kombi shqiptar.

Klinton · 19 Feb 2004

Re: Shpikjen e ateizmit boteror nuk e shperblyen por ate e pagoi kombi shqiptar.

Besoj se kjo eshte nje nga temat me te goditura per diskutim, gjithashtu neqoftese do te kete diskutante te devotshem por edhe serioze ne diskutim, kemi per te marre nje pergjigje te sakte per kete shpikje qe shume nga ne do ta vleresojne sipas pikpamjeve te tyre.
Diskutim te kendshem.

Klinton · 20 Feb 2004

Re: Shpikjen e ateizmit boteror nuk e shperblyen por ate e pagoi kombi shqiptar.

intervista II

Rrëfimet e Hulusi Hakos për luftës kundër fesë dhe institucioneve të kultit, që nisën me urdhër të Enver Hoxhës në vitin 1967

"Si doli lajmi se Vatikani më dënoi me vdekje"
Faltoret u mbyllën me “goditje të përqëndruar”. Kush ishin krahinat e fetë që rezistuan deri në fund

Poli Hoxha & Luan Kondi

Profesor Hulusi Hako, 74-vjeçar, tregoi në intervistën, botuar në numrin e djeshëm të gazetës “Panorama”, arsyet pse ishte ateist dhe se si u brumos me këtë filozofi që në fëmijëri, falë nënës së tij. Rrëfimi i tij vijon për situatën e luftës kundër fesë në Shqipëri në vitet 1960-të, dhe se si u realizua “shkatërrimi” i të gjitha feve dhe institucioneve të kultit, ku protagonist ishte dhe ai vetë, si një nga propaganduesit kryesor të ateizmit. Më tej ai shprehet se ç´orientime i dhanë Enver Hoxha, KQ i PPSH dhe Foto Çami, grupit të propagandistëve të ateizmit që takoheshin me masat punonjëse. Kush ishin pengesat që haseshin në luftën kundër fesë dhe bindjen e besimtarëve që të shkëputeshin me çdo kusht nga zakonet dhe ritet fetare. Çfarë i sugjeroi ai KQ të Partisë së Punës, pas turneve të gjata në rrethe e takimeve të ndryshme me masat punonjëse. Përse njerëzit i çonin të afërmit e tyre të sëmurë në vende të shenjta dhe si bindeshin ata për të patur besim vetëm te mjekësia. Përse Hulusi Hako edhe sot ka të njëjtat mendime lidhur me besimin fetar dhe kush janë çështjet më të diskutueshme për këtë problem. Çfarë përjetoi profesori antizot, kur në Tiranë u përhap fjala se ai ishte dënuar me vdekje nga Vatikani. Këto dhe të tjera pyetje marrin përgjigje në intervistën interesante të ateistit më të shquar shqiptar Hulusi Hako.

vijon nga numri i kaluar

Në “betejën” me fenë, cilat ishin rekomandimet e partisë dhe Enverit për luftën kundër saj?
Fushata për goditjen e fesë, bestytnive dhe zakoneve prapanike u vunë në qendër të vëmendjes jo vetëm të udhëheqjes së partisë, sektorit të propagandës, por edhe të të gjitha organizatave bazë të partisë, komunistëve, të veprimtarëve të organizatave të masave dhe të shtypit. Kuvendet dhe mbledhjet, anembanë Shqipërisë nuk reshtnin atë pranverë të vitit 1967. Ishte një debat i fuqishëm, ku para gjyqit të arsyes delte gjithë bagazhi negativ i së kaluarës. Vetë Enveri fliste për hapa të matura, për krijimin e bindjeve në çështjen e mbylljes së faltoreve. Ai orientonte punën e partisë edhe me idenë se të besuarit nuk është faj, por një fatkeqësi e njerëzve. Por, fakti është që edhe atë e përfshiu vrulli dhe entuziazmi masiv. Them se Enveri është nga të paktët personalitete shtetërore, pas klasikëve, që është prononcuar më shumë për problemet e fesë. Dhe jo vetëm kaq, por ka reaguar sistematikisht në rrjedhën praktike të lëvizjes kundër fesë. Sigurisht, prononcimet e tij kanë qenë në rezonancë me veprimtarinë e masave dhe madje në amplifikim të aksioneve të tyre. Është i njohur pozicionimi i Hoxhës, si ateist që në kohën e Luftës Nacionalçlirimtare. Por, partia në ato vite i ka bërë thirrje edhe komuniteteve fetare dhe klerikëve që, duke u bazuar në ndjenjën atdhetare, të kontribuonin në kauzën e çlirimit. Pas çlirimit, ai do të afishonte botkuptimin materialist, ateist shkencor, ide e cila mishërohej në të gjithë jetën politike, arsimore të vendit.

Cilat kanë qenë lidhjet tuaja me sektorin e propagandës në KQ?
Këto lidhje kanë qenë në varësi të situatave dhe jo shumë të shpeshta apo sistematike. Për shembull, në vitin 1964, disa pedagogë të filozofisë i kërkoi në takim Foto Çami, atëherë specialist në sektorin e propagandës në KQ. Qëllimi i këtij takimi ishte që të përgatitnim së bashku tematikën e një libri për propagandën ateiste shkencore. Nëpërmjet disa takimeve dhe debateve, sigurisht pune, u bë i mundur hartimi dhe botimi i librit “Feja, opium për popullin”. Në këtë libër, me rreth 200 faqe, trajtuam tema më shumë të përshtatura nga literatura sovjetike dhe pak të ilustruara me shembuj të historisë dhe jetës sonë të përditshme. Pas dhjetë vjetësh, më 1975, kur u hartua projektkushtetuta e re dhe po diskutohej, u paraqita përsëri në KQ të PPSH, për të diskutuar rreth nenit: “Shteti nuk njeh asnjë fe dhe përkrah propagandën ateiste shkencore”. Kisha mendimin që në Kushtetutë të mos afishohej kaq ashpër qëndrimi i shtetit ndaj fesë, pasi kjo përbënte një arsye më shumë që Perëndimi të na cilësonte si shtet diktatorial dhe që “vret” liritë dhe të drejtat e njeriut. Kushtetutës do t´i mjaftonte garantimi i lirisë së ndërgjegjes, sepse ç´përmban shtetasi në ndërgjegjen e tij, është monopol dhe një çështje personale. Projekti u aprovua ashtu siç ishte shkruar dhe sugjerimi im nuk u mor parasysh. Di të them se akoma pa u shembur Muri i Berlinit, po na afronte 25- vjetori i lëvizjes revolucionare kundër fesë dhe zakoneve prapanike në Shqipëri. Kisha mendimin se ky përvjetor jubilar duhej përkujtuar, edhe me njëfarë bilanci. Ja propozova këtë Nexhmije Hoxhës, e cila e mirëpriti dhe më porositi që të hartoja një projekt për këtë eveniment, i cili mbeti jetim, pasi erdhën ndryshimet dhe ajo lëvizje përfundoi si një kauzë e fikur.

Patët përplasje me klerikët dhe besimtarë?
Faltoret u mbyllën me “goditje të përqëndruar”. Por, megjithatë, në shumë besimtarë mbetej i pashuar në ndërgjegjen e tyre feja. Ata do të gjenin mënyrat, rrugët për të ngushëlluar vetveten dhe për të kërkuar derman nga vendet e “mira” dhe nga ndonjë klerik. Kështu që debatet, mbledhjet, kritikat ndaj këtyre njerëzve vazhduan edhe më pas. Nuk mund të lë pa përmendur në këto vite edhe pjesëmarrjen në ekipe për të zmbrapsur mjaft njerëz fatkeq të të gjitha besimeve që niseshin në shtegtim të gjatë në kishën e Shenanoit, në Laç. Ata çonin atje njerëz të sëmurë epileptikë apo që vuanin nga tensioni, dhembjet e kokës, vajza që nuk u delte fati dhe gra që nuk lindnin. Këto balafaqime, besimtarët na i merrnin si ndërhyrje dhe presion dhe shpesh herë edhe revoltoheshin. Në këtë kontekst, kam sygjeruar për të dërguar jo ekipe veprimtarësh dhe lektorësh, por grupe mjekësh të disa specialiteteve. Nga takimet dhe bisadat me njerëzit, të cilat ishin të herëpashershme dhe nga konstatimet që bënin grupet e punës, u arrit në konkluzionin se njerëzit kishin nevoja imediate për mjekë të specializuar dhe jo se ata, nisur nga “besimi i thellë”, shkonin në këto vende që i konsideronin si shpëtimtarë të halleve të tyre. Kështu, nisur nga kjo, mendova t´i bëj një relacion kryesisë së Frontit Demokratik të Shqipërisë, ku i argumentoja se duhet të ndërhynim në këto raste jo më me teorira dhe leksione antife, por me veprime konkrete, që do të thoshte ndihmë mjekësore e kulifikuar për këta fatkeqë. Pasi u mbyllën veprat e kultit, klerikët nisën të jenë si të gjithë të tjerët, qytetarë të thjeshtë dhe të jetonin me punën me djersën e ballit. Më kujtohet edhe një rast interesant kur kleriku, Niko quhej, që kishte studiuar për teologji në Athinë, pasi përktheu në gjuhën greke, për minoritetin, librin “Akuzojmë fenë”, m´u shpreh se kisha ndikuar edhe unë tek ai, për të reflektuar dhe për të qenë më realist në jetë. Por, ndodhte që ndonjë, qoftë edhe studenti im, të ruante akoma ndonjë shpresë te besimi fetar. Kështu, Terezës, nga Shkodra, studente e agronomisë, që jepte provimin shtetëror të lëndës së marksizmit, i gjetëm të fshehur në librezën e notave pikturën e ikonës së Shën Terezës. Si ndëshkim ajo mori moskualifikimin në atë sezon dhe e detyruam të vinte edhe një herë në sezin e vjeshtës.

Keni qenë gjithnjë konseguent i mendimeve tuaja ateiste?
Ateizmi nuk varet nga ekonomia e tregut, nuk është politikë, as koniunkturë apo veshje stine, por ndërgjegje e mendim shkencërisht i argumentuar. Atë e bëjnë të tyre politika të caktuara, ashtu sikurse politika të tjera anojnë nga feja. Shumë të njohur të mi, me dashamirësi më thonë tani, sikur kam qenë i detyruar në kohën e monizmit, të shkruaja për problemet e ateizmit shkencor, se ashtu ishte koha, e ma donte të luaja pjesën. Po me këto mendime dhe opinione që mbeten vetëm të tyre, ata më deformojnë. Me kënaqësi më ka folur për shrimet e mia ateiste, para 40 vjetëve, edhe dr.Pëllumb Bitri, profesor i dëgjuar i anatomisë. Ai më rekomandonte që të shkruaja sa isha ende i ri. Ja kuptova nëntekstin dhe i thashë: “Më vonë me përvojë dhe akumulim do të jem më bindës në argumente”. Më kujtohet edhe një thënie e pediatrit të nderuar Thoma Kristo, i cili në koifidencë më thoshte: “Dua të besoj, por kur të shoh ty që as rënkon e as çalon, e kam vështirë të vendos për këtë?”. Kush e dëshiron fenë mund t´i bëjë edhe asaj vend në një qoshe të ndërgjegjes, por kjo nuk e injoron faktin se ateizmi vjen gjithashtu nga thellësitë e shekujve, është i pranishëm paralelisht me fenë në të gjitha epokat e rendet shoqërore dhe shkon gjithnjë duke u zgjeruar e konsoliduar. Të paktën këto dy-tre mijë vjetët e fundit, feja dhe ateizmi nuk i janë ndarë ndërgjegjes dhe kulturës njerëzore. Ateizmin nuk e shpiku marksizmi apo komunizmi, por e trashëgoi atë nga thesaret e kulturës e të mendimit progresist botëror, e vlerëson atë si një shprehje dhe forcë emancipuese të shpirtit dhe mendjes njerëzore. Si tregues të personalitetit të pavarur dhe dinjitetit të konsoliduar. Që para 2500 vjetëve “Prometeu” i Eskilit, simboli i luftëtarit për lumturinë e njerëzimit, heroi legjendar që i grabiti zjarrin Zeusit, në favor të njerëzve e qësëndisi Hermesin, shërbëtorin e perëndive me fjalët: “Ji i sigurtë, nuk dua kurrë ta ndërroj fatin tim të mjerë me skllavërinë tëndë prej shërbyesi. Preferoj më mirë të jem i lidhur me zinxhirë në këtë shkëmb, sesa të jem lake i bindur i Zeusit…”. Me një fjalë, unë i urrej të gjitha perënditë. Protemeizmi dhe ateizmi dalin kështu si sinonime që mund të përdoren në vend të njëri-tjetrit. Ateizmi u bë jeta ime shkencore e profesionale, të cilën nuk kam të drejtë ta zhvlerësoj e ta reduktoj në një tullumbac, apo fluckë sapuni. Përkundrazi, ndihem krenar që jam marrë me këtë temë, ajo më ka dhënë kënaqësinë e sadisfaksionin e një jete aktive, krijuese të dobishme. Të merresh me Zotin, është gjëja më e lehtë, se merresh me hiçin, me të paqenurin, është si të qëllosh në ajër, ndoshta dhe si puna e Don Kishotit, që krekosej e luftonte kundër mullinjve të erës. Por, nga ana tjetër, kjo është dhe mjaft e vështirë, që t´ia argumentosh racionalisht besimtarit shkëputjen nga dogma e Zotit, sepse ai e ka fenë një mënyrë jetese të përqafuar emocionalisht. Pastaj, angazhimi dhe shpenzimet botërore që bëhen për indoktrinimin fetar të njerëzve, me një punë intensive e sistematike, nga lindja deri në vdekje, dhe në të gjitha sferat e jetës janë të pallogaritshme, shuma astronomike. Ka njerëz të thjeshtë, që sugjestionohen lehtë edhe prej prononcimeve teologjike e veprimeve të disa politikanëve apo burra shteti.

Aktualisht, a veproni dhe jetoni si ateist intensiv?
Nuk heq dorë nga ateizmi. Ta ndryshoj atë është njësoj sikur heq shtyllën kurrizore. Kurse për intensivitet nuk e lejon as mosha dhe as koha. Në një farë mënyre i përkas edhe unë emigracionit jo fizik, por vetëm të mendjes, sepse sa për ushtrimin e trurit shkruaj ndonjë temë modeste në revistën e përmuajshme “La Voce Degli Atei Materialisti Dialettici” (Zëri i Grupit ateist Materialist Dialektik), që botohet në Romë. Kjo është një shoqatë e majtë, e themeluar në gusht të vitit 1998, me president shkrimtaren dhe intelektualen militante Miriam Pellegrini Ferri. Shkrimet e mia në këtë revistë janë mirëpritur dhe botohen në faqen e dytë të saj. Ne, shqiptarët, po të ishim të prirë të ecnim në gjurmët më të mira të demokracisë evropiane, do të reflektonin rreth faktit që m´u në kryeqytetin e Italisë fqinje, ku ka selinë edhe Vatikani, “një lagje shtet” me status dhe veprimtari të mirëfilltë politike, të ngjyrosur fetarisht, shoqata në fjalë nuk ngurron t´i numërojë Vatikanit gjithë bëmat e të këqijat historike dhe aktuale, që me diegjen e Xhordano Brunos, në sheshin e Luleve të Romës (viuti 1600), deri te bashkëpunimi me fashizmin e nazizmin, në vazhdim.

Keni replikuar ndonjëherë për përcaktimet që u janë bërë nga të tjerët?
Kam dy shije paralele. Njëra është ajo e keqardhjes për demokracinë tonë. Një gazetare, të cilës i çova për botim një shkrim ateist, ma refuzoi bashkëpunimin, duke më quajtur persekutor të ndërgjegjes. Një gazetë aty, nga viti 1995, më ka quajtur si “Juda e Shqipërisë”…, “Krimineli që e ka vendin gjetiu!” (pa e specifikuar se ku “gjetiu”, në qeli apo në qiell. dmth., në kazanët e valuar të ferrit-xhehnemit). Mund të shtoj këtu edhe kronikën e një tjetër gazete, në janar të vitit 1993, me titull: “Ambasada greke ndihmon komunistët shqiptarë”, ku shprehet habia se si mund të jetë i pranishëm në Greqinë ortodokse ish-pedagogu i ateizmit shkencor, “i dënuari disa herë me vdekje nga Patriarkana Greke dhe Sebastionos”. Nuk e kam gjetur me vend të replikoj, sepse i kam quajtur opinione tepër personalë dhe jashtë standardeve profesionalë. Po t´i vlerësoja si pronocime madhore duhej të gëzoja të drejtën t´u kërkoja autorëve një “prokurë hyjnore”, që flasin kaq serbes në emër të Qiellit.

Thuhet se edhe Vatikani ju ka dënuar me vdekje për aktivitetin dhe veprën tuaj antifetare?
E di edhe unë këtë “thashethem”. Fjala se Vatikani më kishte dënuar me vdekje them se ishte thjesht një shaka e studentëve të mi që nga ndokush merrej edhe seriozisht. Gjithsesi, diçka ka ngelur… Shija e dytë është ajo e vlerësimit dhe e konsideratës që ka treguar shoqata ateiste e Romës, e cila më ka shënuar në listën e Presidencës së Nderit të përbërë sot nga 12 personalitete shkencore nga Italia, Shqipëria, Gjermania, Bjellorusia, Belgjika dhe Kuba. Të gjithë këta personalitete të shquar mblidhen për të argumentuar mungesën e Zotit pranë Vatikanit dhe unë nuk di që të jenë dënuar me vdekje.

Në një të përditshme në Shqipëri u ribotua shkrimi i Presidentit gjerman, Johannes Rau, “Liria e besimeve fetare”. Ku bashkoheni dhe ku ndaheni me mendimet e tij?
Kam shumë për të thënë. Mesazhi i Presidentit gjerman: “Unë personalisht gjej optimizmin dhe forcën në besimin kristian, që më jep ngushëllim dhe shpresë në jetë dhe vdekje, por në të njëjtën kohë kam respekt për të gjithë ata, që jetës së tyre i japin formë mbi themele të tjera”, është një ide lapidar, që pret të ardhmen, është portreti model i qytetarit të emancipuar, që e kërkon shekulli dhe mijëvjeçari i ri. Për të gjykuar drejt sfidat e kohës, nuk ka të bëjë fare dallimi ynë mdis besimit dhe mosbesimit (ateizmit), që është thjesht një çështje personale. E rëndësishme e parimore është përqasja ndaj problemeve madhore të shoqërisë së sotme që lidhen me fetë dhe gjetja, përcaktimi i drejtë i rrugëve të zgjidhjes. Shkrimi i Presidentit gjerman ka të bëjë me aktualitetin, shikon dhe nga e ardhmja, madje në rang botëror, ku raportet midis feve botërore (veçanërisht midis kristianizmit dhe myslimanizmit), krejt ndryshe nga raportet shqiptare, nuk shkëlqejnë. Në mbarë planetin, fetë mbeten mjaft të ndjeshme e problematike, të diskutueshme, të debatueshme, qoftë për problemet që gjenerojnë ato vetë, qoftë për instrumentalizimin e tyre dhe për raportet me shtetin e demokracinë, me politikën e ligjin. Ky shqetësim përshkon edhe shkrimin e Johannes Raut, sepse, ndërsa bashkëjetesën, tolerancën dhe konsensusin tanimë demokracia moderne i ka bërë realitet, në pluralizmin politik dhe në mendimin ndryshe, e ka ende relativisht të vështirë për t´i mishëruar ato edhe në pluralizmin fetar, në respektimin e besimit ndryshe.

Si mund të arrihet kjo?
Është krejt e pamjaftueshme të deklarohet vetëm se “me gjithë ndryshimet në detaje të gjitha fetë kanë të përbashkët besimin te Zoti”. Dua të theksoj atëherë se kjo gjë e përbashkët, sado themelore dhe e rëndësishme, nuk krijohet kollaj në botë apo dhe në një kontinent, as federatë, as konfederatë e feve dhe faltoreve. Në ndërgjegjen e çdo besimtari, e shumicës fanatike, është rrënjosur fort dogma: “Feja ime, Zoti im, mënyra ime e adhurimit të tij; të tjera janë sekte prej djallit!”. Kur të arrihet që besimtarët e feve të shumta në botë, të ndërgjegjësohen se i përkasin një Zoti dhe të shkundin barrierat e ngritura midis feve, atëherë ata do të kenë aderuar për shembull nga Bahaizmi. Mirëpo kjo është një utopi. Ndërsa dëshirën e Presidentit gjerman për bashkezistencën e besimeve në një komb, ne shqiptarët e vlerësojmë dhe e mirëpresim, sepse, duke jetuar në mozaikun e tri feve, paqen dhe harmoninë ndërfetare, e kemi një realitet të konsoliduar, një pasuri shpirtërore, një virtyt kombëtar dhe mesazh për popujt e tjerë. Tjetër, nëpër botë sot i gjejmë fetë me statuse nga më të ndryshmet. Janë shtete me kushte demokratike të lirisë së ndërgjegjes dhe vende me fe shtetërore. Gjejmë Laicizmin francez dhe “Shekullarizmin e Iluminuar”, siç cilësohet ai në Gjermani. Këto gjykime e vlerësime të ndryshme për të njëjtën dukuri shoqërore, dëshmojnë për prani të theksuar të subjektivizmit e relativizmit. Historia e feve në botë nuk ka shkëlqyer. Edhe në Gjermani, siç pohon Rau: “Që në Asamblenë e parë kushtetuese gjermane… pati zëra, të cilat kishat dhe fenë i quajtën `shkopinj në rrotat e civilizimit` dhe kërkuan me forcë ndalimin e tyre. Por, ndodhi që davaja u fitua nga zërat e tjerë. Ndërkohë dihet mirë se në themelet e civilizimit, në thesaret e kulturës botërore janë depozituar dhe qëndrojnë ´si bukuroshe e fjetur´ prometeizmi dhe panteizmi, Aristofani dhe Demokriti, Epikuri dhe vepra “Dererum natura” (mbi natyrën e sendeve), e Tit Lukrecit, humanizmi i Rilindjes Evropiane, “natura-causa sui” (natyra është shkaku i vetvetes), i Spinozës, Volteri “didero”, gjermano-francezi Holbah, ateizmi i Forejbahut etj”. Atëherë cili princip i “të menduarit dhe të vepruarit iluminist”, ai që ka rrjedhur nga ekzistenca e një zoti, apo ai që e ka injoruar atë. Kjo është një çështje parimore në qëndrimin ndaj krej trashëgimisë kulturore. Në botë sot janë të pranishëm, jo vetëm statuset politiko-juridike nga më të ndryshmet, por dhe trajtimi i tyre edhe si llastica dhe beniaminë, ka shfaqje të apollogjizmit që shkon deri në shpalljen e fesë “lule mos më prek”. Nuk përjashtohet një ditë, në të ardhmen, që të zgjohet natyrshëm “bukuroshja e fjetur” në ndërgjegjen dhe formimin e politikanëve, a burrave të shtetit, të cilët detyrimisht lënë gjithnjë gjurmë në psikologjinë dhe mendësitë e shtetasve të vet. Në rrugëtimet e shtegëtimet historike të popujve kanë qenë të ndjeshme për shembull reformat e Pjetrit të Parë në Rusi dhe revolucioni i Qemal Ataturkut në Turqi me frymë oksidentale; mbyllja e 20 kishave nga Komuna e Parisit (1871) dhe kulturkamph i Bismarkut, motivet e reformës ateiste në Shqipëri etj. Problemi sot shtrohet që mbështetur në tërë përvojën dhe tendencën historike të përcaktohet mirë vendi dhe roli që u takon feve, do të thosha një grup i oganizuar kompetent i përbërë prej historianësh dhe teologësh, juristësh dhe sociologësh, politologësh dhe filozofësh me paanësi dhe objektivitet nën patronazhin e UNESKO-s apo dhe të vet Presidentit Rau të hartonin manifestin e ideve standarde, universale, të jepnin një prototip të optimizuar, të statusit, ato modalitete, që do të shërbenin si udhërrëfyes për shekullin e XXI e më tej. Rau mendon që fetë duhet të heqin dorë nga realizimi i pretendimit të tyre për “vlefshmëri absolute”. Po hajt ta realizosh këtë në praktikë. Këtu ngec sharra në gozhdë. Ndjesia e vlefshmërisë absolute shërben si një nga shtyllat e çdo besimi më vete. Në të ardhmen i duhet qëndruar besnik dhe konseguent parimit të shtetit laik dhe të konsiderohet fuqiplote ideja: “Të besoj apo mos të besoj njeriu, kjo është një çështje e secilit, një çështje ndërgjegjeje, dhe jo një çështje institucionale”. Për t´u diskutuar është edhe shpallja e fesë si “një nga të drejtat themelore të njeriut”, madje një e “drejtë e përgjithshme e patjetërsueshme”. Ta quash një të drejtë grupi, pa e universalizuar në korniza ligjore dhe as në opinionin publik, kjo është normale, por qenia e një shumica dërmuese të njerëzimit besimtarë, nuk është kriter për ta shpallur atë si një “të drejtë” ashtu siç nuk është i tillë edhe përdorimi i duhanit. Në të drejtat universale të njeriut bashkë me garantimin e jetës, të punës, të arsimimit etj., është thjesht dhe vetëm liria e ndërgjegjes. Kur ke të garantuar dhe gëzon lirinë e ndërgjegjes, atëherë secili zgjedh vetë të hyj në jetë si besimtar apo ateist, në mënyrë private dhe personale, ashtu siç zgjedh ngjyrën e kostumit dhe modelin e flokëve. Së fundi si shembull kë do të quajmë kulturë dhe kontribut në të, krijimtarinë e Salman Ruxhdie, apo dekretet e Sheriatit, që e kanë dënuar atë disa herë me vdekje? Emancipimi i femrës myslimane, a nuk ka të bëjë domosdoshmërisht edhe me ndërhyrje dhe kufizime ligjore të fesë? Shkurt, konvergojnë apo divergojnë kultura dhe feja? Pra, duhet konturuar mirë disa principe drejt së ardhmes që brezat pas një apo më shumë shekujsh të mos na qortojnë rëndë.

Klinton · 20 Feb 2004

Re: Shpikjen e ateizmit boteror nuk e shperblyen por ate e pagoi kombi shqiptar.

Tema eshte e hapur prej dy ditesh dhe askush nga teologet, ateistet, idealiste, propagandiste dhe idhtare te rregjimit te kaluar, nuk para ndihen mire te diskutojne ne kete faqe te forumit.

Pyetja ime duke cituar edhe titullin e temes eshte:

<ul type="square">
[*]A e pagoi populli shqiptar praktikimin e ateizmit absolut ne Shqiperi?
[/list]

Klinton · 20 Feb 2004

Re: Shpikjen e ateizmit boteror nuk e shperblyen por ate e pagoi kombi shqiptar.

Citim nga intervista e Hulusi Hakos

Keni qenë gjithnjë konseguent i mendimeve tuaja ateiste?
Ateizmi nuk varet nga ekonomia e tregut, nuk është politikë, as koniunkturë apo veshje stine, por ndërgjegje e mendim shkencërisht i argumentuar. Atë e bëjnë të tyre politika të caktuara, ashtu sikurse politika të tjera anojnë nga feja. Shumë të njohur të mi, me dashamirësi më thonë tani, sikur kam qenë i detyruar në kohën e monizmit, të shkruaja për problemet e ateizmit shkencor, se ashtu ishte koha, e ma donte të luaja pjesën. Po me këto mendime dhe opinione që mbeten vetëm të tyre, ata më deformojnë. Me kënaqësi më ka folur për shrimet e mia ateiste, para 40 vjetëve, edhe dr.Pëllumb Bitri, profesor i dëgjuar i anatomisë. Ai më rekomandonte që të shkruaja sa isha ende i ri. Ja kuptova nëntekstin dhe i thashë: “Më vonë me përvojë dhe akumulim do të jem më bindës në argumente”. Më kujtohet edhe një thënie e pediatrit të nderuar Thoma Kristo, i cili në koifidencë më thoshte: “Dua të besoj, por kur të shoh ty që as rënkon e as çalon, e kam vështirë të vendos për këtë?” . Kush e dëshiron fenë mund t´i bëjë edhe asaj vend në një qoshe të ndërgjegjes, por kjo nuk e injoron faktin se ateizmi vjen gjithashtu nga thellësitë e shekujve, është i pranishëm paralelisht me fenë në të gjitha epokat e rendet shoqërore dhe shkon gjithnjë duke u zgjeruar e konsoliduar. Të paktën këto dy-tre mijë vjetët e fundit, feja dhe ateizmi nuk i janë ndarë ndërgjegjes dhe kulturës njerëzore.

Klinton · 20 Feb 2004

Re: Shpikjen e ateizmit boteror nuk e shperblyen por ate e pagoi kombi shqiptar.

<ul type="square">
[*]Cilat kanë qenë lidhjet tuaja me sektorin e propagandës në KQ?
[/list]

Këto lidhje kanë qenë në varësi të situatave dhe jo shumë të shpeshta apo sistematike. Për shembull, në vitin 1964, disa pedagogë të filozofisë i kërkoi në takim Foto Çami, atëherë specialist në sektorin e propagandës në KQ. Qëllimi i këtij takimi ishte që të përgatitnim së bashku tematikën e një libri për propagandën ateiste shkencore. Nëpërmjet disa takimeve dhe debateve, sigurisht pune, u bë i mundur hartimi dhe botimi i librit “Feja, opium për popullin”. Në këtë libër, me rreth 200 faqe, trajtuam tema më shumë të përshtatura nga literatura sovjetike dhe pak të ilustruara me shembuj të historisë dhe jetës sonë të përditshme. Pas dhjetë vjetësh, më 1975, kur u hartua projektkushtetuta e re dhe po diskutohej, u paraqita përsëri në KQ të PPSH, për të diskutuar rreth nenit: “Shteti nuk njeh asnjë fe dhe përkrah propagandën ateiste shkencore”. Kisha mendimin që në Kushtetutë të mos afishohej kaq ashpër qëndrimi i shtetit ndaj fesë, pasi kjo përbënte një arsye më shumë që Perëndimi të na cilësonte si shtet diktatorial dhe që “vret” liritë dhe të drejtat e njeriut. Kushtetutës do t´i mjaftonte garantimi i lirisë së ndërgjegjes, sepse ç´përmban shtetasi në ndërgjegjen e tij, është monopol dhe një çështje personale. Projekti u aprovua ashtu siç ishte shkruar dhe sugjerimi im nuk u mor parasysh. Di të them se akoma pa u shembur Muri i Berlinit, po na afronte 25- vjetori i lëvizjes revolucionare kundër fesë dhe zakoneve prapanike në Shqipëri. Kisha mendimin se ky përvjetor jubilar duhej përkujtuar, edhe me njëfarë bilanci. Ja propozova këtë Nexhmije Hoxhës, e cila e mirëpriti dhe më porositi që të hartoja një projekt për këtë eveniment, i cili mbeti jetim, pasi erdhën ndryshimet dhe ajo lëvizje përfundoi si një kauzë e fikur.

Klinton · 20 Feb 2004

Re: Shpikjen e ateizmit boteror nuk e shperblyen por ate e pagoi kombi shqiptar.

<ul type="square">
[*]Në një të përditshme në Shqipëri u ribotua shkrimi i Presidentit gjerman, Johannes Rau, “Liria e besimeve fetare”. Ku bashkoheni dhe ku ndaheni me mendimet e tij?
[/list]

Kam shumë për të thënë. Mesazhi i Presidentit gjerman: “Unë personalisht gjej optimizmin dhe forcën në besimin kristian, që më jep ngushëllim dhe shpresë në jetë dhe vdekje, por në të njëjtën kohë kam respekt për të gjithë ata, që jetës së tyre i japin formë mbi themele të tjera” , është një ide lapidar, që pret të ardhmen, është portreti model i qytetarit të emancipuar, që e kërkon shekulli dhe mijëvjeçari i ri. Për të gjykuar drejt sfidat e kohës, nuk ka të bëjë fare dallimi ynë mdis besimit dhe mosbesimit (ateizmit), që është thjesht një çështje personale. E rëndësishme e parimore është përqasja ndaj problemeve madhore të shoqërisë së sotme që lidhen me fetë dhe gjetja, përcaktimi i drejtë i rrugëve të zgjidhjes. Shkrimi i Presidentit gjerman ka të bëjë me aktualitetin, shikon dhe nga e ardhmja, madje në rang botëror, ku raportet midis feve botërore (veçanërisht midis kristianizmit dhe myslimanizmit), krejt ndryshe nga raportet shqiptare, nuk shkëlqejnë. Në mbarë planetin, fetë mbeten mjaft të ndjeshme e problematike, të diskutueshme, të debatueshme, qoftë për problemet që gjenerojnë ato vetë, qoftë për instrumentalizimin e tyre dhe për raportet me shtetin e demokracinë, me politikën e ligjin. Ky shqetësim përshkon edhe shkrimin e Johannes Raut, sepse, ndërsa bashkëjetesën, tolerancën dhe konsensusin tanimë demokracia moderne i ka bërë realitet, në pluralizmin politik dhe në mendimin ndryshe, e ka ende relativisht të vështirë për t´i mishëruar ato edhe në pluralizmin fetar, në respektimin e besimit ndryshe

Klinton · 20 Feb 2004

Re: Shpikjen e ateizmit boteror nuk e shperblyen por ate e pagoi kombi shqiptar.

<ul type="square">
[*]Si mund të arrihet kjo?
[/list]

Është krejt e pamjaftueshme të deklarohet vetëm se “ me gjithë ndryshimet në detaje të gjitha fetë kanë të përbashkët besimin te Zoti”. Dua të theksoj atëherë se kjo gjë e përbashkët, sado themelore dhe e rëndësishme, nuk krijohet kollaj në botë apo dhe në një kontinent, as federatë, as konfederatë e feve dhe faltoreve. Në ndërgjegjen e çdo besimtari, e shumicës fanatike, është rrënjosur fort dogma: “ Feja ime, Zoti im, mënyra ime e adhurimit të tij; të tjera janë sekte prej djallit!”. Kur të arrihet që besimtarët e feve të shumta në botë, të ndërgjegjësohen se i përkasin një Zoti dhe të shkundin barrierat e ngritura midis feve, atëherë ata do të kenë aderuar për shembull nga Bahaizmi. Mirëpo kjo është një utopi. <ul type="square">
[*]Ndërsa dëshirën e Presidentit gjerman për bashkezistencën e besimeve në një komb, ne shqiptarët e vlerësojmë dhe e mirëpresim, sepse, duke jetuar në mozaikun e tri feve, paqen dhe harmoninë ndërfetare, e kemi një realitet të konsoliduar, një pasuri shpirtërore, një virtyt kombëtar dhe mesazh për popujt e tjerë.
[/list]
Tjetër, nëpër botë sot i gjejmë fetë me statuse nga më të ndryshmet. Janë shtete me kushte demokratike të lirisë së ndërgjegjes dhe vende me fe shtetërore. Gjejmë Laicizmin francez dhe “Shekullarizmin e Iluminuar”, siç cilësohet ai në Gjermani. Këto gjykime e vlerësime të ndryshme për të njëjtën dukuri shoqërore, dëshmojnë për prani të theksuar të subjektivizmit e relativizmit. Historia e feve në botë nuk ka shkëlqyer. Edhe në Gjermani, siç pohon Rau: “Që në Asamblenë e parë kushtetuese gjermane… pati zëra, të cilat kishat dhe fenë i quajtën `shkopinj në rrotat e civilizimit` dhe kërkuan me forcë ndalimin e tyre. Por, ndodhi që davaja u fitua nga zërat e tjerë. Ndërkohë dihet mirë se në themelet e civilizimit, në thesaret e kulturës botërore janë depozituar dhe qëndrojnë ´si bukuroshe e fjetur´ prometeizmi dhe panteizmi, Aristofani dhe Demokriti, Epikuri dhe vepra “Dererum natura” (mbi natyrën e sendeve), e Tit Lukrecit, humanizmi i Rilindjes Evropiane, “natura-causa sui” (natyra është shkaku i vetvetes), i Spinozës, Volteri “didero”, gjermano-francezi Holbah, ateizmi i Forejbahut etj”. Atëherë cili princip i “të menduarit dhe të vepruarit iluminist”, ai që ka rrjedhur nga ekzistenca e një zoti, apo ai që e ka injoruar atë. Kjo është një çështje parimore në qëndrimin ndaj krej trashëgimisë kulturore. Në botë sot janë të pranishëm, jo vetëm statuset politiko-juridike nga më të ndryshmet, por dhe trajtimi i tyre edhe si llastica dhe beniaminë, ka shfaqje të apollogjizmit që shkon deri në shpalljen e fesë “lule mos më prek”. Nuk përjashtohet një ditë, në të ardhmen, që të zgjohet natyrshëm “bukuroshja e fjetur” në ndërgjegjen dhe formimin e politikanëve, a burrave të shtetit, të cilët detyrimisht lënë gjithnjë gjurmë në psikologjinë dhe mendësitë e shtetasve të vet. Në rrugëtimet e shtegëtimet historike të popujve kanë qenë të ndjeshme për shembull reformat e Pjetrit të Parë në Rusi dhe revolucioni i Qemal Ataturkut në Turqi me frymë oksidentale; mbyllja e 20 kishave nga Komuna e Parisit (1871) dhe kulturkamph i Bismarkut, motivet e reformës ateiste në Shqipëri etj. Problemi sot shtrohet që mbështetur në tërë përvojën dhe tendencën historike të përcaktohet mirë vendi dhe roli që u takon feve, do të thosha një grup i oganizuar kompetent i përbërë prej historianësh dhe teologësh, juristësh dhe sociologësh, politologësh dhe filozofësh me paanësi dhe objektivitet nën patronazhin e UNESKO-s apo dhe të vet Presidentit Rau të hartonin manifestin e ideve standarde, universale, të jepnin një prototip të optimizuar, të statusit, ato modalitete, që do të shërbenin si udhërrëfyes për shekullin e XXI e më tej. Rau mendon që fetë duhet të heqin dorë nga realizimi i pretendimit të tyre për “vlefshmëri absolute”. Po hajt ta realizosh këtë në praktikë. Këtu ngec sharra në gozhdë. Ndjesia e vlefshmërisë absolute shërben si një nga shtyllat e çdo besimi më vete. Në të ardhmen i duhet qëndruar besnik dhe konseguent parimit të shtetit laik dhe të konsiderohet fuqiplote ideja: “Të besoj apo mos të besoj njeriu, kjo është një çështje e secilit, një çështje ndërgjegjeje, dhe jo një çështje institucionale”. Për t´u diskutuar është edhe shpallja e fesë si “një nga të drejtat themelore të njeriut”, madje një e “drejtë e përgjithshme e patjetërsueshme”. Ta quash një të drejtë grupi, pa e universalizuar në korniza ligjore dhe as në opinionin publik, kjo është normale, por qenia e një shumica dërmuese të njerëzimit besimtarë, nuk është kriter për ta shpallur atë si një “të drejtë” ashtu siç nuk është i tillë edhe përdorimi i duhanit. Në të drejtat universale të njeriut bashkë me garantimin e jetës, të punës, të arsimimit etj., është thjesht dhe vetëm liria e ndërgjegjes. Kur ke të garantuar dhe gëzon lirinë e ndërgjegjes, atëherë secili zgjedh vetë të hyj në jetë si besimtar apo ateist, në mënyrë private dhe personale, ashtu siç zgjedh ngjyrën e kostumit dhe modelin e flokëve. Së fundi si shembull kë do të quajmë kulturë dhe kontribut në të, krijimtarinë e Salman Ruxhdie, apo dekretet e Sheriatit, që e kanë dënuar atë disa herë me vdekje? Emancipimi i femrës myslimane, a nuk ka të bëjë domosdoshmërisht edhe me ndërhyrje dhe kufizime ligjore të fesë? Shkurt, konvergojnë apo divergojnë kultura dhe feja? Pra, duhet konturuar mirë disa principe drejt së ardhmes që brezat pas një apo më shumë shekujsh të mos na qortojnë rëndë.

Klinton · 20 Feb 2004

Re: Shpikjen e ateizmit boteror nuk e shperblyen por ate e pagoi kombi shqiptar.

Keto jane citime nga intervista e dyte e ateistit Hulusi Hako-s

Shpikjen e ateizmit boteror nuk e shperblyen por ate e pagoi kombi shqiptar.

Klinton

Primus registratum

Klinton

Primus registratum

Klinton

Primus registratum

Klinton

Primus registratum

Klinton

Primus registratum

Klinton

Primus registratum

Klinton

Primus registratum

Klinton

Primus registratum