Qemal Ataturk - Origjina shqiptare
Si u quajt “Ataturk”, babai i Turqisë moderne
Është e natyrshme të kërkohet me kujdes dhe të mësohet origjina e një njeriu të madh si Ataturku. Ai ka lindur në Selanik, në 25 dhjetor 1881, në një shtëpi modeste pranë limanit, e cila sot është muzeum. Mbi derën e saj lexohen këto fjalë: “Ataturku, shpëtimtari i adm dhe heroi i pashoq i Turqisë, i lindur në këtë shtëpi, në 1881. Babai i tij, Ali Rizai, ishte nëpunës, por më vonë u mor me tregti private. Nëna e Mustafait, Zybejdeja, ka qenë një zonjë shtëpiake. Kur M. Qemali vazhdonte shkollën e mesme ushtarake, mësuesi i tij, që quhej edhe Mustafa i propozon:
“Unë quhem Mustafa, edhe ti Mustafa, kjo nuk më pëlqen. Midis nesh duhet të ketë një ndryshim, prandaj emri yt duhet të jetë Mustafa Qemal”… Fjala Qemal në fjalorin turko-arab ka kuptimin: i pjekur. Në 1934, ministri i Arsimit i asaj kohe tha në radio: “Mustafa Qemali është ati i turqve” dhe qysh nga ajo ditë, gazetat e popullit e quajtën Ataturk. Udhëheqësi i Turqisë të nesërmen mori letërnjoftimin e tij, ku ishte shkruar: Ataturk.
Ç’kanë shkruar historianët turq e të huaj për origjinën. Dëshira për ta patur “turk të pastër”
A ishte shqiptar Mustafa Qemali i madh?
E vetjma çështje që ka preokupuar biografët dhe që është diskutuar ishte origjina e gjyshërve të Mustafa Qemal Ataturkut. Disa autorë evropianë janë përpjekur të tregojnë nga raca e huaj, psh shkrimtari i famshëm anglez kapiteni Mr.Harold Amstrong shkruan si vijon: “Ali Rizai dhe Zybejdeja ndër turqit osman bënin një jetë modeste, por fisnike. Ali Rizai nuk kishte mendime ideale. Qëkurse ish i vogël, duke kaluar malet e Shqipërisë, pati ardhur në Selanik dhe atje gjeti një punë në zyrën e taksave osmane. Zybejdeja nuk kishte pas shkollë, por shtëpinë e rregullonte mirë. Qe një vajzë e një katundari të ardhur nga Shqipëria e Jugut, nënën e kishte nga Maqedonia. Në kohën e Sulltan Abdylhamitit, vendi ishte mbushur me kryengritje, sidomos Ballkani dhe manastiri rreth e rrotull qe bërë “Depo Baruti”, që priste çastin e shpërthimit. Burrit energjik, Mustafa Qemalit, këto ngjarje i dukeshin në favor të dëshirës së tij. Si çdo shqiptar e maqedonas, instiktet e tij lëviznin kundër çdo fuqie tiranike. Ai me gjithë shpirt ishte revolucionar dhe përparimtar”.
Edhe një shkrimtar arab, i quajtur Aziz Hnaki, ish-ambasador në Ankara, shkruan si vijon: “Zybejdeja që vjen nga një baba shqiptar dhe mëmë maqedonase, prej të cilëve ka marrë vullnet, liri, egoizëm dhe ashpërsi, deshi t’i jepte djalit të saj edukatë fetare… Por Mustafa Qemalit i ziente në damarë gjaku i Lekës së Madh dhe i Mehmet Ali Pashë Kavallës”.
Profesori turk Enver Behnam Shapolyo shkruan: “Për gjyshërit e Ataturkut kisha pyetur një shok shkolle të Ataturkut, që ka qenë deputet, i quajtur Haxhi Mehmeti. Ai më tha: -Gjyshërit e Ataturkut janë nga komuna e Dibrës, Koxhshëk, të cilët kishin ardhur nga Konja e Anadollit dhe flisnin turqisht, për këtë shkak quheshin edhe “konjarë”…
Shkrimtari i mirënjohur Jakup Kadri Karaosmanologu, i cili gjatë viteve 1934-36 ka shërbyer në Tiranë si ministër i Turqisë, thotë: …”Në fakt, prej këtij kombi kanë dalë disa burra shteti të mëdhenj. Po vallë këta njerëz a janë krejtësisht prej racës turke? Kurrën e kurrës! Disa nga ata janë hungarezë, shqiptarë, boshnjakë, grekë, armenë, izraelitë, të islamizuar…
Por, edhe disa shkrimtarë subjektivë të perëndimit, duke gabuar, nuk kanë dashur t’i japin popullit turk këtë nder me burra të mëdhenj. Dhe më në fund janë mundur të na marrin edhe Mustafa Qemalin tonë! Ata janë lodhur të konsiderojnë Ataturkun si bir i një ati e mëme nga racë e huaj…”
Ende le të shtojmë se shkrimtari historian Murat Sertologu, me pseudonimin “Eski bir Pehivan” (një ish-pelivan), në gazetën Terxhuman, të datës 1 prill 1970, ka shkruar si vijon: …”Dikur, për të mësuar biografinë e Ataturkut dhe sidomos prejardhjen e tij, kisha vajtur deri në Selanik dhe kisha bërë hulumutime… Së pari, shënoj se Ali Riza efendiu ka qenë mjek i Ataturkut… Babai i vërtetë i Mustafa Qemalit është Beqir Agai. Ai quhej Beqir Aga, shqiptar…Punonte rojtar në doganë. Ishte i ashpër, por njeri i ndershëm. Zybejde hanëmi ishte bashkëshortja e tij. Beqir Agai kishte vrarë një kaçak, kontrabadist të doganës dhe kishte rënë në burg, ku dhe kishte vdekur…
Zybejdeja hanëmi nga bashkëshorti i parë ka patur dy djem, Syreja dhe Mustafa dhe një vajzë Makbulen.
Zonja Zybejde pasi mbeti e ve, u vendos në çifligun e Muhsin Beut, afër aeroportit të sotëm në Selanik. Zybejdeja, pasi u martua me Ali Riza efendiun, të tre fëmijët jetim i regjistroi mbi burrin e dytë… Sureja Beu, kur ishte kapiten ushtrie kreu vetëvrasje për një shkak të paditur… “Unë këto shënime i bëj për t’i shërbyer historisë…” -citon profesori turk Murat Sertoglu…
Ky lajm, me pretendime të rëndësishme, në shtypin turk dhe në qarqet intelektuale zyrtare bëri bujë. U botuan mjaft shkrime protestuese.
Shkrimtari Murat Sertolgu me pseudonimin “Një ish-pehlivan”, në të njëjtën gazetë (Terxhuman), në datën 4 prill 1970, botonte këtë përgjigje të shkurtër: “për shkrimin që botova, lidhur me Ataturkun, prej lexuesve mora mjaft letra dhe më kërkuan në telefon. Madje, shumë nga ata u munduan të vinin deri në gazetë dhe të kërkonin informacione plotësuese për të. Atyre u rekomandova të paraqiteshin tek ambasadori z.Fizruz Kesim, i cili është nga të afërmit e tij fisnorë dhe z. Ali Këllëç që ka qenë pjesëtari më i afërt personal i Ataturkut. Dijeni të plota mund t’i siguroni nga ata zotërinjtë e lartpërmendur.
Pasi kjo çështje u mbyll, kopjet e gazetës Terxhuman ia dërgova z. Nezir Leskoviku, në 12 prill 1970, më shkruante ”Kur lexova shkrimet e ish-pehlivanit, m’u ngjall në kujtesë. Një ditë në Tiranë, kur po bënin muhabet me disa shokë në kafenenë “Kulla e Sahatit”, pranë nesh asistonte edhe një ish-oficer që kishte jetuar në Turqi. Duke u përzier në bisedën tonë, tha: “Unë shërbimin ushtarak e kam kryer pranë ushtarëve të M. Q. Ataturkut. Një ditë, Pashai më dha urdhër: -Sillëm Kalin, ia solla, por u zemërua duke më pyetur. Hani bukë juve? Ku e ka “eyer”? Unë u shastisa, nuk dija çdo me thënë “eyer”. Pasha e kuptoi hallin tim dhe më sqaroi: -Shalën more shalën, -më tha… Pra më duket se mjaftojnë këto fjalë”.
Opinioni intelektual i Turqisë nuk pranon që Ataturku të ketë rrjedhur nga një racë e huaj. Në të vëretë, Mustafa Qemali në Turqi njihet dhe cilësohet si një bashkatdhetar me origjinë turke, ati i turqve, Ataturk.
Me këto rrjeshta që po shkruajmë, nuk diskutojmë dhe kurrsesi nuk duam të themi që Mustafa Qemali rrjedh nga një racë e huaj. Atëherë kemi bërë pjesë në të njëtën Perandori, atributet dhe kontributet i kishim të përbashkëta. Një miku im historian që e lexoi këtë libër para se ta botonim, më tha: “këtë pjesën që flet për origjinën e Ataturkut më mirë hiqe se nuk dihet se si do të mendojnë turqit. Iu përgjigja mikut tim se këto janë shkruar në shtypin turk, nuk kemi shtuar, as pakësuar asnjë gërmë, gjithçka që themi janë marrë dhe botuar nga gazetat e Turqisë, gjithçka bëhet me dashamirësi.
Mirëpo, pse të lodhemi kot. Ataturku, jetëshkrimin dhe kombësinë e tij e ka shkruar me dorën e vet dhe ka theksuar: “Ne multu turku dilyen” që në shqip domethënë: “Sa i lumtur të jesh, të bëhesh turk”. Shkurt nënvizojmë se Ataturku ka qenë atdhedashës dhe kombdashës turk.
Ataturku për kombësinë kërkonte tre kushte kryesore: “mendime, ndenja dhe gjuhë turke…”
Pretendimet dhe imagjinatat e Armstrongut, Ataturku i pat përgënjeshtruar me anën e shkrimtarit të mirënjohur Nexhmetin Sadak, në gazetën “Aksham”, në datën 7 dhjetor 1932
Si u quajt “Ataturk”, babai i Turqisë moderne
Është e natyrshme të kërkohet me kujdes dhe të mësohet origjina e një njeriu të madh si Ataturku. Ai ka lindur në Selanik, në 25 dhjetor 1881, në një shtëpi modeste pranë limanit, e cila sot është muzeum. Mbi derën e saj lexohen këto fjalë: “Ataturku, shpëtimtari i adm dhe heroi i pashoq i Turqisë, i lindur në këtë shtëpi, në 1881. Babai i tij, Ali Rizai, ishte nëpunës, por më vonë u mor me tregti private. Nëna e Mustafait, Zybejdeja, ka qenë një zonjë shtëpiake. Kur M. Qemali vazhdonte shkollën e mesme ushtarake, mësuesi i tij, që quhej edhe Mustafa i propozon:
“Unë quhem Mustafa, edhe ti Mustafa, kjo nuk më pëlqen. Midis nesh duhet të ketë një ndryshim, prandaj emri yt duhet të jetë Mustafa Qemal”… Fjala Qemal në fjalorin turko-arab ka kuptimin: i pjekur. Në 1934, ministri i Arsimit i asaj kohe tha në radio: “Mustafa Qemali është ati i turqve” dhe qysh nga ajo ditë, gazetat e popullit e quajtën Ataturk. Udhëheqësi i Turqisë të nesërmen mori letërnjoftimin e tij, ku ishte shkruar: Ataturk.
Ç’kanë shkruar historianët turq e të huaj për origjinën. Dëshira për ta patur “turk të pastër”
A ishte shqiptar Mustafa Qemali i madh?
E vetjma çështje që ka preokupuar biografët dhe që është diskutuar ishte origjina e gjyshërve të Mustafa Qemal Ataturkut. Disa autorë evropianë janë përpjekur të tregojnë nga raca e huaj, psh shkrimtari i famshëm anglez kapiteni Mr.Harold Amstrong shkruan si vijon: “Ali Rizai dhe Zybejdeja ndër turqit osman bënin një jetë modeste, por fisnike. Ali Rizai nuk kishte mendime ideale. Qëkurse ish i vogël, duke kaluar malet e Shqipërisë, pati ardhur në Selanik dhe atje gjeti një punë në zyrën e taksave osmane. Zybejdeja nuk kishte pas shkollë, por shtëpinë e rregullonte mirë. Qe një vajzë e një katundari të ardhur nga Shqipëria e Jugut, nënën e kishte nga Maqedonia. Në kohën e Sulltan Abdylhamitit, vendi ishte mbushur me kryengritje, sidomos Ballkani dhe manastiri rreth e rrotull qe bërë “Depo Baruti”, që priste çastin e shpërthimit. Burrit energjik, Mustafa Qemalit, këto ngjarje i dukeshin në favor të dëshirës së tij. Si çdo shqiptar e maqedonas, instiktet e tij lëviznin kundër çdo fuqie tiranike. Ai me gjithë shpirt ishte revolucionar dhe përparimtar”.
Edhe një shkrimtar arab, i quajtur Aziz Hnaki, ish-ambasador në Ankara, shkruan si vijon: “Zybejdeja që vjen nga një baba shqiptar dhe mëmë maqedonase, prej të cilëve ka marrë vullnet, liri, egoizëm dhe ashpërsi, deshi t’i jepte djalit të saj edukatë fetare… Por Mustafa Qemalit i ziente në damarë gjaku i Lekës së Madh dhe i Mehmet Ali Pashë Kavallës”.
Profesori turk Enver Behnam Shapolyo shkruan: “Për gjyshërit e Ataturkut kisha pyetur një shok shkolle të Ataturkut, që ka qenë deputet, i quajtur Haxhi Mehmeti. Ai më tha: -Gjyshërit e Ataturkut janë nga komuna e Dibrës, Koxhshëk, të cilët kishin ardhur nga Konja e Anadollit dhe flisnin turqisht, për këtë shkak quheshin edhe “konjarë”…
Shkrimtari i mirënjohur Jakup Kadri Karaosmanologu, i cili gjatë viteve 1934-36 ka shërbyer në Tiranë si ministër i Turqisë, thotë: …”Në fakt, prej këtij kombi kanë dalë disa burra shteti të mëdhenj. Po vallë këta njerëz a janë krejtësisht prej racës turke? Kurrën e kurrës! Disa nga ata janë hungarezë, shqiptarë, boshnjakë, grekë, armenë, izraelitë, të islamizuar…
Por, edhe disa shkrimtarë subjektivë të perëndimit, duke gabuar, nuk kanë dashur t’i japin popullit turk këtë nder me burra të mëdhenj. Dhe më në fund janë mundur të na marrin edhe Mustafa Qemalin tonë! Ata janë lodhur të konsiderojnë Ataturkun si bir i një ati e mëme nga racë e huaj…”
Ende le të shtojmë se shkrimtari historian Murat Sertologu, me pseudonimin “Eski bir Pehivan” (një ish-pelivan), në gazetën Terxhuman, të datës 1 prill 1970, ka shkruar si vijon: …”Dikur, për të mësuar biografinë e Ataturkut dhe sidomos prejardhjen e tij, kisha vajtur deri në Selanik dhe kisha bërë hulumutime… Së pari, shënoj se Ali Riza efendiu ka qenë mjek i Ataturkut… Babai i vërtetë i Mustafa Qemalit është Beqir Agai. Ai quhej Beqir Aga, shqiptar…Punonte rojtar në doganë. Ishte i ashpër, por njeri i ndershëm. Zybejde hanëmi ishte bashkëshortja e tij. Beqir Agai kishte vrarë një kaçak, kontrabadist të doganës dhe kishte rënë në burg, ku dhe kishte vdekur…
Zybejdeja hanëmi nga bashkëshorti i parë ka patur dy djem, Syreja dhe Mustafa dhe një vajzë Makbulen.
Zonja Zybejde pasi mbeti e ve, u vendos në çifligun e Muhsin Beut, afër aeroportit të sotëm në Selanik. Zybejdeja, pasi u martua me Ali Riza efendiun, të tre fëmijët jetim i regjistroi mbi burrin e dytë… Sureja Beu, kur ishte kapiten ushtrie kreu vetëvrasje për një shkak të paditur… “Unë këto shënime i bëj për t’i shërbyer historisë…” -citon profesori turk Murat Sertoglu…
Ky lajm, me pretendime të rëndësishme, në shtypin turk dhe në qarqet intelektuale zyrtare bëri bujë. U botuan mjaft shkrime protestuese.
Shkrimtari Murat Sertolgu me pseudonimin “Një ish-pehlivan”, në të njëjtën gazetë (Terxhuman), në datën 4 prill 1970, botonte këtë përgjigje të shkurtër: “për shkrimin që botova, lidhur me Ataturkun, prej lexuesve mora mjaft letra dhe më kërkuan në telefon. Madje, shumë nga ata u munduan të vinin deri në gazetë dhe të kërkonin informacione plotësuese për të. Atyre u rekomandova të paraqiteshin tek ambasadori z.Fizruz Kesim, i cili është nga të afërmit e tij fisnorë dhe z. Ali Këllëç që ka qenë pjesëtari më i afërt personal i Ataturkut. Dijeni të plota mund t’i siguroni nga ata zotërinjtë e lartpërmendur.
Pasi kjo çështje u mbyll, kopjet e gazetës Terxhuman ia dërgova z. Nezir Leskoviku, në 12 prill 1970, më shkruante ”Kur lexova shkrimet e ish-pehlivanit, m’u ngjall në kujtesë. Një ditë në Tiranë, kur po bënin muhabet me disa shokë në kafenenë “Kulla e Sahatit”, pranë nesh asistonte edhe një ish-oficer që kishte jetuar në Turqi. Duke u përzier në bisedën tonë, tha: “Unë shërbimin ushtarak e kam kryer pranë ushtarëve të M. Q. Ataturkut. Një ditë, Pashai më dha urdhër: -Sillëm Kalin, ia solla, por u zemërua duke më pyetur. Hani bukë juve? Ku e ka “eyer”? Unë u shastisa, nuk dija çdo me thënë “eyer”. Pasha e kuptoi hallin tim dhe më sqaroi: -Shalën more shalën, -më tha… Pra më duket se mjaftojnë këto fjalë”.
Opinioni intelektual i Turqisë nuk pranon që Ataturku të ketë rrjedhur nga një racë e huaj. Në të vëretë, Mustafa Qemali në Turqi njihet dhe cilësohet si një bashkatdhetar me origjinë turke, ati i turqve, Ataturk.
Me këto rrjeshta që po shkruajmë, nuk diskutojmë dhe kurrsesi nuk duam të themi që Mustafa Qemali rrjedh nga një racë e huaj. Atëherë kemi bërë pjesë në të njëtën Perandori, atributet dhe kontributet i kishim të përbashkëta. Një miku im historian që e lexoi këtë libër para se ta botonim, më tha: “këtë pjesën që flet për origjinën e Ataturkut më mirë hiqe se nuk dihet se si do të mendojnë turqit. Iu përgjigja mikut tim se këto janë shkruar në shtypin turk, nuk kemi shtuar, as pakësuar asnjë gërmë, gjithçka që themi janë marrë dhe botuar nga gazetat e Turqisë, gjithçka bëhet me dashamirësi.
Mirëpo, pse të lodhemi kot. Ataturku, jetëshkrimin dhe kombësinë e tij e ka shkruar me dorën e vet dhe ka theksuar: “Ne multu turku dilyen” që në shqip domethënë: “Sa i lumtur të jesh, të bëhesh turk”. Shkurt nënvizojmë se Ataturku ka qenë atdhedashës dhe kombdashës turk.
Ataturku për kombësinë kërkonte tre kushte kryesore: “mendime, ndenja dhe gjuhë turke…”
Pretendimet dhe imagjinatat e Armstrongut, Ataturku i pat përgënjeshtruar me anën e shkrimtarit të mirënjohur Nexhmetin Sadak, në gazetën “Aksham”, në datën 7 dhjetor 1932
