LLESH TOPALLAJ-GARDISTI I PARE I VRARE NE MBROJTJE TE MBRETIT ZOG I
LLESH TOPALLAJ-GARDISTI I PARE I VRARE NE MBROJTJE TE MBRETIT ZOG I
Nga Kastriot DERVISHI
Ne lapidarin e ngritur ne Garden e Republikes tani se fundi per nder te gardisteve te vrare ne krye te detyres , ne krye te listes figuron emri i major Llesh Topallajt , i vrare ne Vjene ne mbremjen e 20 shkurtit 1931, teksa ishte ne mbrojtje te Mbretit Zog . Sipas te gjitha te dhenave atentatori i pare e ka ngaterruar fizikisht Llesh Topallajn me Mbretin . Ne kete menyre , jeta e Llesh Topallajt u fik ne mbrojtje te Mbretit por edhe ne mbrojtje te vendit , pasi vdekja e Zogut do ta fuste vendin ne nje kaos dhe anarki te pritshme . Kjo do te ndodhte sepse ne kufijte veriore te Shqiperise ishte grumbulluar nje force ushtarake e gatshme te nderhynte porsa te merrte vesh vrasjen e Mbretit . Po cilat ishin shkaqet e udhetimit te Ahmet Zogut ne Vjene ? Kush deshi ta vriste ate ? Kush e organizoi kete plan dhe si perfunduan atentatoret?
Shkaqet e udhetimit ne Vjene
Ne fundin e vitit 1930 dhe ne fillimin e vitit 1931, shendeti i Ahmet Zogut , tashme Mbret i Shqiptareve u perkeqesua si pasoje e punes se sforcuar dhe pirjes se madhe te duhanit . Ne kete menyre ai u semur shume dhe e dobesua shpejt . Nga ky helmim nikotinik shendeti i tij pati komplikacione te medha aqsa vihej ne pikepyetje edhe jeta e sovranit . Nisur nga kjo gjendje e pas nje konsultimi me keshilltaret e tij Mbreti vendosi te kurohej ne kryeqytetin e Austrise Vjene , pikerisht atu ku pati kalur momente te rendesishme te jetes se tij ne fundin e Luftes se Pare Boterore . Ndermerrej ky udhetim sepse mungonin kushtet qe nje mjekim me rreze X te behej ne Tirane . Udhetimi i Mbretit u lajmerua edhe nga shtypi shqiptar . Me 27 janar gazeta Ora hapet me titullin e madh : LM Tij Mbreti u nis dje ne Vjene per nje kohe te shkurter . Nga njoftimi i gazetes merret vesh se kishte dite qe qarkullonte lajmi se Mbreti do te bente nje vizite te shkurter jashte shtetit . Te dielen ne mengjez nje delegacion parlamentar i kryesuar nga Kryetari i parlamentit dhe i perbere nga perfaqesues te cdo prefekture vizitoi Pallatin Mbreteror per t`i uruar Mbretit rruge te mbare . Ne kete takim Ahmet Zogu i njoftoi deputetet per vendimin e tij se te nesermen do te nisej ne Austri per nje pushim te shkurter dhe se deshironte qe gjate mungeses se tij Parlamenti dhe Qeveria te bashkepunonin ne harmoni te plote . Te nesermen Mbreti u shoqerua deri ne Durres nga motrat e tij princesha , nga Keshilli i Ministrave , nga Ministri i Italise ne Tirane , nga gjeneralet Aranitasi , Pariani dhe Gilhardi , prefekti i Tiranes Curri etj . Ne oren 11.00 Ahmet Zogu hipi ne kryqezorin Quarto se bashku me Ministrin e Oborrit Ekrem Libohova , dr Jani Bashon , Sotir Martinin , truprojen Llesh Topallaj dhe Allaman Cupin .
Atentati
Mbreti Zog dhe ekipi qe e shoqeronte mberriti fillimisht ne Venecie e me pas nga ketu me tren u nis drejt Vjenes ku mberriti me 28 janar 1931. Ne kryeqytetin e Austrise ai u vendos ne hotelin Imperial . Mberrija e Ahmet Zogut ne Vjene vuri ne levizje te gjithe emigrantet politike te njohur si antizogiste dhe qe vepronin kryesisht nepermjet organizates Bashkimi Kombetar . Kjo organizate filloi menjehere te bente plane se si dhe ku mund te kryente atentatin ndaj Mbretit . Meqenese atentati ne hotel ishte i pamundur per shkak te sigurise se larte atje , organizata organizoi planin e atentatit ne dalje te operas se Vjenes ku Ahmet Zogu do te shihte nje shfaqe .
Ne mbremjen e 20 shkurtit ne Operan Vjeneze jepeshin veprat Pagliacci dhe Leggienda di Giuzepe . Ne nje nga llozhat e Operas , Ahmet Zogu kishte zene vend se bashku me Ministin e Oborrit Libohova dhe adjutantin e tij Topallaj . Ndesa dy atentatoret e ardhshem kishin zene vend perjashta ne nje kafe , perballe vendit ku pak me vone do te kryhej atentati . Pasi la pa pare aktin e fundit te operas ,Mbreti u be gati te dilte. Kur makina me flamur shqiptar u be gati , per nisje dy atentatoret , Azis Cami e Ndok Gjeloshi u cuan menjehere nga kafja ku po qendronin deri ato caste dhe u bene gati te qellonin . Duke qene se te dy atentatoret kishin vite pa e pare Ahmet Zogun , Ndok Gjeloshi e ngaterroi ate me Llesh Topallajn , te cilin e qelloi ne koke me dy plumba duke e lene te vdekur ne vend . Ne kete moment nga nje drejtim tjeter filloi te qelloje ne drejtim te makines me 7 plumba edhe Azis Cami . Si Mbreti ashtu edhe Minstri i Oborrit Libohova filluan te mbrojne veten duke qelluar . Nga shkembimi i zjarrit Libohova u plagos ne kembe ndersa Mbreti shpetoi pa u prekur . Policia arrestoi ne vend dy atentatoret , ndersa Qazim Mulleti qe ishte ngarkuar per te mbrojtur krahet mundi te hedhe revolverin e te fshihej ne turmen e sapokrijuar .
Shtypi shqiptar
Gazeta Ora e Tiranes te nesermen me 21 shkurt del me nje botim te posacem ku ne faqe te pare spikat ktryeartikulli : L.M. e Tij Mbreti shpetoi lumturisht nga atentati tradhesor i Vjenes . Ora njofton se dy atentatoret dhe te arratisurit e tjere jane arrestuar nga policia e Vjenes . Pjesa me kryesore e ketij kryeartikulli eshte sa me poshte:
Kur Mbreti po behej gati t`i hipte automobilit , vendi perpara operas dhe rreth e perqark automobilit dukej si i zbrazur , por befas dualle nga te dy anet te dy atentatoret t`armatosur me revole te medha te cilat i ngritne pernjeheresh kunder Mbretit dhe shtine disa here . Keto dy menxyra hapne edhe nje here zjarr kunder personit te Mbretit te Shqiptareve , ne minuten kur po hipte ne automobil.
Sic merret vesh nga gazeta , Keshilli i Ministrave dhe Parlamenti jane mbledhur shpejtesisht per t‘u informuar per gjendjen dhe per te marre masat e duhura.
Me 23 shkurt 1939 Ora jep rrefimin e shoferit te Mbretit:
Adjutanti , major Llesh Topallaj posa kishte vim kemben ne shkallezen e automobolit dhe donte te hynte brenda , kur qe vuna re nje njeri me pallto te zeze dhe me kapele t`asaj ngjyre qe i afrohehej automobilit . Ky nxuer me ngadale revolverin nga xhepi dhe ia drejtoj Mbretit . N`at moment u ndigjuan te shtime dhe major Topallaj u rrezua i mbytur ne gjak ne shkallezen e automobilit . Shka ngjau me pastaj , u zhvllua ne pak sekonda ; pushket qellojshin njera pas tjetres . Une nxorra revolverin tim dhe atentatori e solli pushken nga une . Hapa deren e automobilit e cila iu perplas ne fytyre atentatorit dhe n`at cast kaloi mbi koken time nje plumb . Trupi i major Topallajt vleu si mbroje per N.M.Tij Mbretin.
Ne gazeten e kesaj date jepet edhe nje deklarate e Shefit te Drejtorise se Policise se Vjenes , i cili ben te ditur se ne kete qytet jetojne 30 familje emigrantesh politike shqiptare, te cilet sipas tij do deboheshin menjehere . Citohet gjithashtu nje interviste e Mbretit dhene gazetes vieneze Neu Freie Prese , ku nder te tjera ai ka thene : Jam i prekur ne zemer nga simpatija e publikut austriak ne rastin e shpetimit tim nga atentati i shemtuem . Sipas gazetes Mbreti kishte shfaqur dhimbjen e thelle per vdekjen e besnikut te tij major Llesh Topallaj.
Me 25 shkurt 1931 gazeta Ora hapet me kryeartikullin : N.M.T. Mbreti ka shtire me revolver 5 here kunder atentatoreve . Major Topallajin e vrau Ndok Gjeloshi.
Me 27 shkurt 1931 , Ora jep njoftime te tjera per ngjarjen ne fjale, sipas se cilave Gjeloshin e e ka arrestuar nje gazetaes dhe Camin shoferi i makines . Po ashtu behet e ditur se Ekrem Libohova eshte sheruar plotesisht dhe se trupi i Llesh Topallajt u nis nga Vjena per ne Shqiperi .
Organizatoret e atentatit
Pas deshtimit te kryengritjes se qershorit 1924 dhe qeverise se saj ne dhjetor te po ketij viti , klasa politike e peziere ne keto zhvillime , pergjithsisht u largua nga Shqiperia . Nje pjese e emigracionit u organizua ne Komitetin Nacional Revolucionar formuar me 25 mars 1925 }dhe pjesa tjeter formoi organizaten Bashkimi Kombetar ne krye te te cilit u vune Ali Kelcyra , Sotir Peci , Xhemal Bushati dhe Angjelin Suma . Kjo organizate antizogiste gradualisht u lidh me bllokun franko-jugosllav dhe financohej nga Jugosllavia per interesat e saj.
Sipas kujtimeve te Sejfi Vllamasit Vjena u be nje qender aktiviteti me rendesi e Bashkimit Kombetar , e cila u forcua edhe me teper me emerimin e Cinar Markovocit si keshilltar i Legates Jugosllave.. Vllamasi ben te ditur se Markovoci kishte qene diplomat ne Tirane ne kohen e trazirave te vitit 1924 dhe e njihte mire klasen politike te Shqiperise . Ai perkrahte dhe financonte ne emer te shtetit te tij anetaret e Komitetit te Bashkimit Kombetar dhe aktivitetet e tij . Markovici ishte transferuar me 1929 dhe dhe pasardhesi i tij i kishte thene anetareve te Bashkimit Komberar ne Vjene : Do te jem i lumtur po te jem une i pari qe te lajmeroj Beogradin per vrasjen e Zogut .
Sipas Vllamasit organizatore te atentatit kunder Zogut ishin Hasan Prishtina , Qazim Mulleti ,Azis Cami , Ndok Gjeloshi , Rexhep Mitrovica , Angjelin Suma , Sejfi Vllamasi etj . Me perjashtim te Hasan Prishtines qe u largua , te gjithe emigrantet shqiptare antizogiste te implikuar ne kete ngjarje u arrestuan nga policia vjeneze .
Efektet diplomatike te atentatit
Jugosllavia me ane te ketij atentati synonte te shkaktonte turbullira ne Shqiperi dhe nga ana tjeter te perfitonte nga kjo duke sjelle ne pushtet njerez qe i konsideronte si te vetet . Ne kete menyre jugosllavet do te beheshin zoter te Shqiperise nepermjet nje qeverie kukull . Per te qene formalisht ne rregull Ministri jugosllav ne Tirane Nastasijevic kishte njoftuar me 31 janar 1931 qeverine shqiptare se ishte ne dijeni te nje atentati qe do te organizohej ne Vjene kunder Mbretit . Hetimet e policise austriake vertetuan shume shpejt se grupi qe kishte organizuar atentatin ndaj Zogut ishte drejtuar dhe financuar nga Jugosllavia . Te dy atentatoret u mbrojten ne gjyq me avokate te shtrenjte dhe te ardhurat e tyre ishin shume here me te medha nga ato qe merrnin .Qeveria austriake zbuloi gjithashtu se te dy atentatoret ishin paisur me pasaporta diplomatike nga qeveria jugosllave . Nga procesi gjyqesor te zhvilluar ne shtator-tetor 1931 ,doli se ne kufijte e Shqiperise ishte organizuar nje force ushtarake qe do te nderhynte ushtarakisht pasi te kishte marre vesh vrasjen e Zogut . Edhe Italia , aleatja e Shqiperise shfaqi keqardhjen e saj per ngjarjen dhe ne nje fare menyre i terhoqi vemendjen Jugosllavise si nxitese dhe organizatore e atentatit . Ne nje interviste qe Ahmet Zogu i dha gazetes vjeneze Neue Frei Presse me 12mars1931, nder te tjera tha : Ne u kerkojme fqinjeve tane te respektojne te drejtat tona sovrane dhe integritetin e vendit tone . Organizimi i bandave ne kufirin tone pengon konsolidimin e Shqiperise dhe ve ne rrezik paqen ne rajon . Atentati ndaj Mbretit ne Vjene duket se i acaroi me tej marredhenirt e veshtira midis Shqiperise dhe Jugosllavise .
Ku perfunduan atentatoret ? Pse ata u vrane nga komunistet e Enver Hoxhes?
Me 2 tetor 1931 gjykata austriake denoi Ndok Gjeloshin dhe Azis Camin respektivisht me 7-te dhe 3 vjet burg , denim te cilin ata nuk e vuajten plotesisht . Ata ishin te dy te datelindjes 1893 dhe kishin qene idhtare te revolucionit fanolist , bile i kishin sherbyer deri ne fund ketij regjimi ne forcat e armatosura . Pas deshtimit te revolucionit , ata ishin larguar nga atdheu se bashku me grupin tjeter te politikaneve dhe ushtarakeve . Ne emigracion u bene anetare te Bashkimit Kombetar dhe paguheshin nga anetaret e Komitetit te kesaj organizate . Pas atentatit te Vjenes ata u denuan edhe nga gjykata ne Shqiperi . Mirepo pas disa vitesh Mbreti me ane te nje amnistie i fali ata . Duke mos besuar ne kete amnisti , Gjeloshi dhe Cami qendruan jashte Shqiperise deri ne prill 1939 . Sipas nje deklarimi te tyre gjate nje darke ne Tirane ne vitin 1943 , merret vesh se ata i druheshin njerezve te Zogut dhe jo atij vete . Realisht ata e kishin besuar amnistine e Zogut .
Ne pushtetin e vendosur pas vitit 1939 si Gjeloshi dhe Cami sherbyen ne forcat e armatosura . Eshte interesant fakti se te dy atentatoret e Mbreti Zog u vrane sipas menyres qe ata deshen te vrisnin Zogun . Azis Cami u vra nga komunistet me 15 dhjetor 1943 , ndersa Ndok Gjeloshi ishte vrare pak kohe me pare po nga komunistet . Cuditerisht te gjithe atentatoret qe deshen te vrisnin Ahmet Zogun u vrane komunistet e Enver Hoxhes . Nder me kryesoret mund te permendim Beqir Valterin . Po keshtu edhe shume antizogiste te medhenj u vrane apo u persekutuan nga Enver Hoxha dhe regjimi i tij .
Atentatet politike te ndodhura jashte Shqiperise:
13 qershor 1920: Avni Rustemi qellon mbi ish-kryeministrin Esat Toptani. Ekspertiza vertetoi me vone se mbi Toptanin kishin qelluar dy arme te ndryshme. Per studiuesit serioze enigmat e ketij atentati mbeten te medha .
2 mars 1925: Balto Stamolla vret ish-ministrin e financave Luigj Gurakuqi .
14 tetor 1927: Alqiviadh Bebi vret ne Prage Minstrin e sapoemeruar te Shqiperise ne kete vend Ceno Kryeziu. Vrasesi u vra me vone ne sallen e Gjyqit nga njerez te Kryeziut duke marre me vete misterin e kesaj vrasjeje.
20 shkurt 1931: Ndok Gjeloshi dhe Azis Cami qellojne mbi Mbretin Zog duke vrare truprojen e tij Llesh Topallaj.
14 gusht 1934: Ibrahim Celo vret ne Selanik ish-kryeministrin Hasan Prishtina . I ndjeri para se te vritej ishte drejtor i nje shkolle te verberish ne kete qytet.
gazeta Atdheu.
LLESH TOPALLAJ-GARDISTI I PARE I VRARE NE MBROJTJE TE MBRETIT ZOG I
Nga Kastriot DERVISHI
Ne lapidarin e ngritur ne Garden e Republikes tani se fundi per nder te gardisteve te vrare ne krye te detyres , ne krye te listes figuron emri i major Llesh Topallajt , i vrare ne Vjene ne mbremjen e 20 shkurtit 1931, teksa ishte ne mbrojtje te Mbretit Zog . Sipas te gjitha te dhenave atentatori i pare e ka ngaterruar fizikisht Llesh Topallajn me Mbretin . Ne kete menyre , jeta e Llesh Topallajt u fik ne mbrojtje te Mbretit por edhe ne mbrojtje te vendit , pasi vdekja e Zogut do ta fuste vendin ne nje kaos dhe anarki te pritshme . Kjo do te ndodhte sepse ne kufijte veriore te Shqiperise ishte grumbulluar nje force ushtarake e gatshme te nderhynte porsa te merrte vesh vrasjen e Mbretit . Po cilat ishin shkaqet e udhetimit te Ahmet Zogut ne Vjene ? Kush deshi ta vriste ate ? Kush e organizoi kete plan dhe si perfunduan atentatoret?
Shkaqet e udhetimit ne Vjene
Ne fundin e vitit 1930 dhe ne fillimin e vitit 1931, shendeti i Ahmet Zogut , tashme Mbret i Shqiptareve u perkeqesua si pasoje e punes se sforcuar dhe pirjes se madhe te duhanit . Ne kete menyre ai u semur shume dhe e dobesua shpejt . Nga ky helmim nikotinik shendeti i tij pati komplikacione te medha aqsa vihej ne pikepyetje edhe jeta e sovranit . Nisur nga kjo gjendje e pas nje konsultimi me keshilltaret e tij Mbreti vendosi te kurohej ne kryeqytetin e Austrise Vjene , pikerisht atu ku pati kalur momente te rendesishme te jetes se tij ne fundin e Luftes se Pare Boterore . Ndermerrej ky udhetim sepse mungonin kushtet qe nje mjekim me rreze X te behej ne Tirane . Udhetimi i Mbretit u lajmerua edhe nga shtypi shqiptar . Me 27 janar gazeta Ora hapet me titullin e madh : LM Tij Mbreti u nis dje ne Vjene per nje kohe te shkurter . Nga njoftimi i gazetes merret vesh se kishte dite qe qarkullonte lajmi se Mbreti do te bente nje vizite te shkurter jashte shtetit . Te dielen ne mengjez nje delegacion parlamentar i kryesuar nga Kryetari i parlamentit dhe i perbere nga perfaqesues te cdo prefekture vizitoi Pallatin Mbreteror per t`i uruar Mbretit rruge te mbare . Ne kete takim Ahmet Zogu i njoftoi deputetet per vendimin e tij se te nesermen do te nisej ne Austri per nje pushim te shkurter dhe se deshironte qe gjate mungeses se tij Parlamenti dhe Qeveria te bashkepunonin ne harmoni te plote . Te nesermen Mbreti u shoqerua deri ne Durres nga motrat e tij princesha , nga Keshilli i Ministrave , nga Ministri i Italise ne Tirane , nga gjeneralet Aranitasi , Pariani dhe Gilhardi , prefekti i Tiranes Curri etj . Ne oren 11.00 Ahmet Zogu hipi ne kryqezorin Quarto se bashku me Ministrin e Oborrit Ekrem Libohova , dr Jani Bashon , Sotir Martinin , truprojen Llesh Topallaj dhe Allaman Cupin .
Atentati
Mbreti Zog dhe ekipi qe e shoqeronte mberriti fillimisht ne Venecie e me pas nga ketu me tren u nis drejt Vjenes ku mberriti me 28 janar 1931. Ne kryeqytetin e Austrise ai u vendos ne hotelin Imperial . Mberrija e Ahmet Zogut ne Vjene vuri ne levizje te gjithe emigrantet politike te njohur si antizogiste dhe qe vepronin kryesisht nepermjet organizates Bashkimi Kombetar . Kjo organizate filloi menjehere te bente plane se si dhe ku mund te kryente atentatin ndaj Mbretit . Meqenese atentati ne hotel ishte i pamundur per shkak te sigurise se larte atje , organizata organizoi planin e atentatit ne dalje te operas se Vjenes ku Ahmet Zogu do te shihte nje shfaqe .
Ne mbremjen e 20 shkurtit ne Operan Vjeneze jepeshin veprat Pagliacci dhe Leggienda di Giuzepe . Ne nje nga llozhat e Operas , Ahmet Zogu kishte zene vend se bashku me Ministin e Oborrit Libohova dhe adjutantin e tij Topallaj . Ndesa dy atentatoret e ardhshem kishin zene vend perjashta ne nje kafe , perballe vendit ku pak me vone do te kryhej atentati . Pasi la pa pare aktin e fundit te operas ,Mbreti u be gati te dilte. Kur makina me flamur shqiptar u be gati , per nisje dy atentatoret , Azis Cami e Ndok Gjeloshi u cuan menjehere nga kafja ku po qendronin deri ato caste dhe u bene gati te qellonin . Duke qene se te dy atentatoret kishin vite pa e pare Ahmet Zogun , Ndok Gjeloshi e ngaterroi ate me Llesh Topallajn , te cilin e qelloi ne koke me dy plumba duke e lene te vdekur ne vend . Ne kete moment nga nje drejtim tjeter filloi te qelloje ne drejtim te makines me 7 plumba edhe Azis Cami . Si Mbreti ashtu edhe Minstri i Oborrit Libohova filluan te mbrojne veten duke qelluar . Nga shkembimi i zjarrit Libohova u plagos ne kembe ndersa Mbreti shpetoi pa u prekur . Policia arrestoi ne vend dy atentatoret , ndersa Qazim Mulleti qe ishte ngarkuar per te mbrojtur krahet mundi te hedhe revolverin e te fshihej ne turmen e sapokrijuar .
Shtypi shqiptar
Gazeta Ora e Tiranes te nesermen me 21 shkurt del me nje botim te posacem ku ne faqe te pare spikat ktryeartikulli : L.M. e Tij Mbreti shpetoi lumturisht nga atentati tradhesor i Vjenes . Ora njofton se dy atentatoret dhe te arratisurit e tjere jane arrestuar nga policia e Vjenes . Pjesa me kryesore e ketij kryeartikulli eshte sa me poshte:
Kur Mbreti po behej gati t`i hipte automobilit , vendi perpara operas dhe rreth e perqark automobilit dukej si i zbrazur , por befas dualle nga te dy anet te dy atentatoret t`armatosur me revole te medha te cilat i ngritne pernjeheresh kunder Mbretit dhe shtine disa here . Keto dy menxyra hapne edhe nje here zjarr kunder personit te Mbretit te Shqiptareve , ne minuten kur po hipte ne automobil.
Sic merret vesh nga gazeta , Keshilli i Ministrave dhe Parlamenti jane mbledhur shpejtesisht per t‘u informuar per gjendjen dhe per te marre masat e duhura.
Me 23 shkurt 1939 Ora jep rrefimin e shoferit te Mbretit:
Adjutanti , major Llesh Topallaj posa kishte vim kemben ne shkallezen e automobolit dhe donte te hynte brenda , kur qe vuna re nje njeri me pallto te zeze dhe me kapele t`asaj ngjyre qe i afrohehej automobilit . Ky nxuer me ngadale revolverin nga xhepi dhe ia drejtoj Mbretit . N`at moment u ndigjuan te shtime dhe major Topallaj u rrezua i mbytur ne gjak ne shkallezen e automobilit . Shka ngjau me pastaj , u zhvllua ne pak sekonda ; pushket qellojshin njera pas tjetres . Une nxorra revolverin tim dhe atentatori e solli pushken nga une . Hapa deren e automobilit e cila iu perplas ne fytyre atentatorit dhe n`at cast kaloi mbi koken time nje plumb . Trupi i major Topallajt vleu si mbroje per N.M.Tij Mbretin.
Ne gazeten e kesaj date jepet edhe nje deklarate e Shefit te Drejtorise se Policise se Vjenes , i cili ben te ditur se ne kete qytet jetojne 30 familje emigrantesh politike shqiptare, te cilet sipas tij do deboheshin menjehere . Citohet gjithashtu nje interviste e Mbretit dhene gazetes vieneze Neu Freie Prese , ku nder te tjera ai ka thene : Jam i prekur ne zemer nga simpatija e publikut austriak ne rastin e shpetimit tim nga atentati i shemtuem . Sipas gazetes Mbreti kishte shfaqur dhimbjen e thelle per vdekjen e besnikut te tij major Llesh Topallaj.
Me 25 shkurt 1931 gazeta Ora hapet me kryeartikullin : N.M.T. Mbreti ka shtire me revolver 5 here kunder atentatoreve . Major Topallajin e vrau Ndok Gjeloshi.
Me 27 shkurt 1931 , Ora jep njoftime te tjera per ngjarjen ne fjale, sipas se cilave Gjeloshin e e ka arrestuar nje gazetaes dhe Camin shoferi i makines . Po ashtu behet e ditur se Ekrem Libohova eshte sheruar plotesisht dhe se trupi i Llesh Topallajt u nis nga Vjena per ne Shqiperi .
Organizatoret e atentatit
Pas deshtimit te kryengritjes se qershorit 1924 dhe qeverise se saj ne dhjetor te po ketij viti , klasa politike e peziere ne keto zhvillime , pergjithsisht u largua nga Shqiperia . Nje pjese e emigracionit u organizua ne Komitetin Nacional Revolucionar formuar me 25 mars 1925 }dhe pjesa tjeter formoi organizaten Bashkimi Kombetar ne krye te te cilit u vune Ali Kelcyra , Sotir Peci , Xhemal Bushati dhe Angjelin Suma . Kjo organizate antizogiste gradualisht u lidh me bllokun franko-jugosllav dhe financohej nga Jugosllavia per interesat e saj.
Sipas kujtimeve te Sejfi Vllamasit Vjena u be nje qender aktiviteti me rendesi e Bashkimit Kombetar , e cila u forcua edhe me teper me emerimin e Cinar Markovocit si keshilltar i Legates Jugosllave.. Vllamasi ben te ditur se Markovoci kishte qene diplomat ne Tirane ne kohen e trazirave te vitit 1924 dhe e njihte mire klasen politike te Shqiperise . Ai perkrahte dhe financonte ne emer te shtetit te tij anetaret e Komitetit te Bashkimit Kombetar dhe aktivitetet e tij . Markovici ishte transferuar me 1929 dhe dhe pasardhesi i tij i kishte thene anetareve te Bashkimit Komberar ne Vjene : Do te jem i lumtur po te jem une i pari qe te lajmeroj Beogradin per vrasjen e Zogut .
Sipas Vllamasit organizatore te atentatit kunder Zogut ishin Hasan Prishtina , Qazim Mulleti ,Azis Cami , Ndok Gjeloshi , Rexhep Mitrovica , Angjelin Suma , Sejfi Vllamasi etj . Me perjashtim te Hasan Prishtines qe u largua , te gjithe emigrantet shqiptare antizogiste te implikuar ne kete ngjarje u arrestuan nga policia vjeneze .
Efektet diplomatike te atentatit
Jugosllavia me ane te ketij atentati synonte te shkaktonte turbullira ne Shqiperi dhe nga ana tjeter te perfitonte nga kjo duke sjelle ne pushtet njerez qe i konsideronte si te vetet . Ne kete menyre jugosllavet do te beheshin zoter te Shqiperise nepermjet nje qeverie kukull . Per te qene formalisht ne rregull Ministri jugosllav ne Tirane Nastasijevic kishte njoftuar me 31 janar 1931 qeverine shqiptare se ishte ne dijeni te nje atentati qe do te organizohej ne Vjene kunder Mbretit . Hetimet e policise austriake vertetuan shume shpejt se grupi qe kishte organizuar atentatin ndaj Zogut ishte drejtuar dhe financuar nga Jugosllavia . Te dy atentatoret u mbrojten ne gjyq me avokate te shtrenjte dhe te ardhurat e tyre ishin shume here me te medha nga ato qe merrnin .Qeveria austriake zbuloi gjithashtu se te dy atentatoret ishin paisur me pasaporta diplomatike nga qeveria jugosllave . Nga procesi gjyqesor te zhvilluar ne shtator-tetor 1931 ,doli se ne kufijte e Shqiperise ishte organizuar nje force ushtarake qe do te nderhynte ushtarakisht pasi te kishte marre vesh vrasjen e Zogut . Edhe Italia , aleatja e Shqiperise shfaqi keqardhjen e saj per ngjarjen dhe ne nje fare menyre i terhoqi vemendjen Jugosllavise si nxitese dhe organizatore e atentatit . Ne nje interviste qe Ahmet Zogu i dha gazetes vjeneze Neue Frei Presse me 12mars1931, nder te tjera tha : Ne u kerkojme fqinjeve tane te respektojne te drejtat tona sovrane dhe integritetin e vendit tone . Organizimi i bandave ne kufirin tone pengon konsolidimin e Shqiperise dhe ve ne rrezik paqen ne rajon . Atentati ndaj Mbretit ne Vjene duket se i acaroi me tej marredhenirt e veshtira midis Shqiperise dhe Jugosllavise .
Ku perfunduan atentatoret ? Pse ata u vrane nga komunistet e Enver Hoxhes?
Me 2 tetor 1931 gjykata austriake denoi Ndok Gjeloshin dhe Azis Camin respektivisht me 7-te dhe 3 vjet burg , denim te cilin ata nuk e vuajten plotesisht . Ata ishin te dy te datelindjes 1893 dhe kishin qene idhtare te revolucionit fanolist , bile i kishin sherbyer deri ne fund ketij regjimi ne forcat e armatosura . Pas deshtimit te revolucionit , ata ishin larguar nga atdheu se bashku me grupin tjeter te politikaneve dhe ushtarakeve . Ne emigracion u bene anetare te Bashkimit Kombetar dhe paguheshin nga anetaret e Komitetit te kesaj organizate . Pas atentatit te Vjenes ata u denuan edhe nga gjykata ne Shqiperi . Mirepo pas disa vitesh Mbreti me ane te nje amnistie i fali ata . Duke mos besuar ne kete amnisti , Gjeloshi dhe Cami qendruan jashte Shqiperise deri ne prill 1939 . Sipas nje deklarimi te tyre gjate nje darke ne Tirane ne vitin 1943 , merret vesh se ata i druheshin njerezve te Zogut dhe jo atij vete . Realisht ata e kishin besuar amnistine e Zogut .
Ne pushtetin e vendosur pas vitit 1939 si Gjeloshi dhe Cami sherbyen ne forcat e armatosura . Eshte interesant fakti se te dy atentatoret e Mbreti Zog u vrane sipas menyres qe ata deshen te vrisnin Zogun . Azis Cami u vra nga komunistet me 15 dhjetor 1943 , ndersa Ndok Gjeloshi ishte vrare pak kohe me pare po nga komunistet . Cuditerisht te gjithe atentatoret qe deshen te vrisnin Ahmet Zogun u vrane komunistet e Enver Hoxhes . Nder me kryesoret mund te permendim Beqir Valterin . Po keshtu edhe shume antizogiste te medhenj u vrane apo u persekutuan nga Enver Hoxha dhe regjimi i tij .
Atentatet politike te ndodhura jashte Shqiperise:
13 qershor 1920: Avni Rustemi qellon mbi ish-kryeministrin Esat Toptani. Ekspertiza vertetoi me vone se mbi Toptanin kishin qelluar dy arme te ndryshme. Per studiuesit serioze enigmat e ketij atentati mbeten te medha .
2 mars 1925: Balto Stamolla vret ish-ministrin e financave Luigj Gurakuqi .
14 tetor 1927: Alqiviadh Bebi vret ne Prage Minstrin e sapoemeruar te Shqiperise ne kete vend Ceno Kryeziu. Vrasesi u vra me vone ne sallen e Gjyqit nga njerez te Kryeziut duke marre me vete misterin e kesaj vrasjeje.
20 shkurt 1931: Ndok Gjeloshi dhe Azis Cami qellojne mbi Mbretin Zog duke vrare truprojen e tij Llesh Topallaj.
14 gusht 1934: Ibrahim Celo vret ne Selanik ish-kryeministrin Hasan Prishtina . I ndjeri para se te vritej ishte drejtor i nje shkolle te verberish ne kete qytet.
gazeta Atdheu.