Kryengritja e vitit 1833

Albforumi · 15 Oct 2009

Kryengritja e vitit 1833

perche-lislam-fa-perdere-leuropa-alla-turchia-perche-islam-fa-perdere-europa-turchia.jpg

nga dr L.Gërveshi
Në fillim të viteve ‘30 të shekullit të XIX qeveria turke ndërmori një sërë masash për forcimin e pushtetit qëndror. Reforma ushtarake dhe përqëndrimi i pushtetit lokal në duart e nëpunësve turq ishin nga themelet e kësaj reforme. Edhe në truallin e Shqipërisë u zbatuan këto reforma duke ngjallur pakënaqësinë në popull. Në jug të vendit në pranverë të vitit 1833 filluan trazirat e para. Në krye të kryengritjes u vunë Tafil Buzi, Zenel Gjoleka, Balil Nezha, Çobo Golemi, Çelo Picari. U çlirua qyteti i Tepelenës, në Gjirokastër u eleminuan të dërguarit e Portës së Lartë. Emin Pasha që ishte vali në Janinë, nisi trupat në drejtim të Gjirokastres. Sa morën vesh që trupat u nisën, lebërit nga ana e tyre u nisën në drejtim të Janinës. U përplasën me forcat turke në afërsi të fshatrave Kakavije, Peshkëpi, Kserovalt, Guver.
Shumica e kryengritësve u vendos në qafën e Peshkëpisë, nën udhëheqjen e Balil Nezhës.
 
Kuç, Kallarat e Bolenë
gjithë me Balilë u ngrenë
në lumë e zunë dyfenë
mandata derë më derë.

Balil Nezha ishte nga Nivica, një nga krerët e Labërisë, kishte eksperiencë në luftë, i njohur për trimërinë e tij e i respektuar nga të gjithë. U vu vetë në krye të forcave duke u shquar në këto luftime.
 
Te hani në Kserovaltë
Balil-o, Balil o dritë
e bëre sulmin e parë.
Topçinjtë me top ta dhanë
flaka të mori fustanë.


 
Luftimet ishin të ashpra, Balili përjetësohet në këngë:


 
Në qafë të Peshkëpisë
Balil-o, Balil nuri
lufton i bir’i Xhixhisë
me të bir e Rumelisë.
O Balil jelek me koqe
me nizamët u përpoqe
tre barrë fishek i dogje.


 
Në këto vargje me një thjeshtësi çarmatosëse, populli përshkruan këtë luftë:


 
lufton i bir’i Xhixhisë
me të bir e Rumelisë.


 
Nga njëra anë populli i thjeshtë, i biri i Xhixhisë, Balili që mund të ishte kushdo nga Labëria ku nënat shpesh për respekt thirren Xhixhi, nga ana tjetër i biri i Rumelisë, Emin Pasha, i biri i Mehmet Reshit Pashës që ishte qeveritari i përgjithshëm i Rumelisë (Turqia Evropiane). Populli i thjeshtë me me një perandori.
 

Në qafë të Peshkëpisë
lufton i bir’i Xhixhisë
me taborrë të Turqisë
për lirinë e Shqipërisë
të mori plumbi në sisë.
 

I biri i Xhixhisë luftonte për lirinë e Shqipërisë, u plagos por nuk e lëshoi armët nga dora. Kënga thotë:
 

Balil fermele me zogje
me nizamë ç’u përpoqe
sa u zhurite, u dogje.
-O Balil ç’i bëre lotë?
-I kam derdhur për shokë
për të tetë nivicjotë.
 

Tetë nivicjotët ishin nga Nivicë-Bubari, në kryengritje merrnin pjesë edhe trimat e Bregut nën udhëheqjen e kapedanëve Spiro Gjika e Jano Kumit.
 

Dielli që lëshon çika
u kërkon Kapetan Gjika
Kumiu me shtatë drita.
Vishni armët e florinjta
të vemi ku është e liga.
 

Kështu trimat e Bregut e të Himarës, në luftë si në dasmë.
Kapedan Jano Kumi, trim e udhëheqes i Himarës, ishte shquar e sprovuar në luftra për autonominë e Himarës. Në këtë luftë e rrethuan forcat turke, luftoi me trimëri të rrallë deri sa u vra. Populli edhe sot pas gati 180 vjetësh i këndon:
 
Te rrapi në Peshkëpi
kapetan Jano Kumi
të rrethuan me dori
me treqind suvari
të të mirrnin kokën ti
o bilbil delinkalli
si të rrethuan ati.
Tetë nivicjotë që qenë
të gjithë zorqeth levendë
të tetë në luftë mbenë
na nderuan vilajenë.
Të tetë në luftë u vranë
armët nga gryka s’i dhanë
po bashkë me me to ranë.
 

Lufta vazhdoi edhe më e egër, në fshatin Guver u bë një betejë shumë e ashpër, aty luftonin trimat e Çobo Golëmit. Turqit kishin zënë pozicione nëpër shtëpi. U vranë shume shqiptarë, ndër ta edhe vëllai i Çobo Golëmit.
 
Ra tërmet e u tund vëndi
bën dyfek Çobo Golëmi
kapetan i këtij vëndi.
Kapetan që kur kish lerë
që lufton me pallë nxjerrë
bën dyfek me sadrazemë.
 

U desh ndërhyrja e Tafil Buzit personalisht për të çliruar Guverin, u kapën rob komandantët turq Hasan Beu dhe Shishko Mirjallai. Në një këngë për ngjarjet e vitit 1847, Tafil Buzi u drejtohet turqve:
 
Në të zënça dot Guverë
do t’a bëj si tjetër herë
 

domethënë si në vitin 1833.


Ndërsa Çobo Golëmit populli i këndon:
 
O halldup shallvaregjerë
në ta zënça dot Guverë
do t’i bëj njëmijë të prerë.
Zu Hasan Beun të gjallë
edhe Shishko Mirjallanë
i preu për të vëllanë
atë Duro Mustafanë
dhe për shokët që ju vranë.
 

Por në fund kryengritësit u tërhoqën sepse forcat turke të ndihmuara nga peshkopi i Drinopojës (Gjirokastrës) kaluan nga një grykë tjetër. Në këto kushte forcat shqiptare u tërhoqën në drejtim të Tepelenës, nën udhëheqjen e Tafil Buzit në fshatin Luzat i shpartalluan plotësisht forcat e Emin Pashës. Kryengritjes ju bashkuan Berati, Delvina, Vlora e Çamëria. U rrethua kështjella e Beratit. Porta e Lartë largoi Emin Pashën nga Shqipëria e Jugut me shpresën se do shpërndaheshin kryengritësit, gjithashtu në këto rrethana sidomos pas çlirimit të Beratit, miratoi disa nga kërkesat e shqiptarëve, si drejtimin e krahinave kryengritëse me shqiptarë dhe heqjen dorë përkohësisht nga rekrutimi i nizamëve.

Në këto kushte forcat shqiptare u shpërndanë duke besuar se do t’u plotësoheshin premtimet. Kështu përfundoi kryengritja e viti 1833 në Shqipërinë e Jugut, një vepër e mbetur përgjysmë. 
Posted in Lart & Poshtë, Në rrënjët e muzikës popullore Tagged: Emin Pasha, Guver, Hodo Nivica, Kakavije, kën, këngë popullore, kenge labe, Kserovalt, Peshkëpi, Tafil Buzi, zenel gjoleka

Ky artikull eshte marre nga: http://tiranacalling.wordpress.com/?p=2637. Per me shume artikuj te ngjashem vizitoni: http://tiranacalling.wordpress.com/?p=2637