Përgjithësisht, në qarqet e atyre që i ofrojnë përkrahje parezervë demokracisë, në aspekt të definimit të saj ekziston konfuzion. Sipas sociologut italian Paret XE "Paret" it, demokracia është, më së paku, një percepcion i paqartë sikur edhe “feja”, kurse reputacioni i saj është më i rëndësishëm se vetë ajo. Duke e theksuar lirinë e vet, Perëndimi dhe KSBE (Konferenca për Siguri dhe Bashkëpunim Evropian, prej para do kohe Organizata për Sigurim dhe Bashkëpunim Evropian (OSBE, N.I.), kanë deklaruar tre standarde: të drejtat njerëzore, demokracinë dhe ekonominë e tregut të lirë. Mirëpo, nuk është sa duhet e qartë përse ndërmjet këtyre tri vlerave detyrimisht shtrohet njëfarë lidhshmërie. Sepse, në bazë të përvojës sonë shohim që as gjatë historisë, as në epokën bashkëkohore nuk kemi argumente të forta për ekzistueshmërinë e obligueshme të lidhshmërisë ndërmjet tri vlerave të cekura; pikërisht e kundërta, në zgjidhjen përfundimtare, në lëmin e të drejtës së Sheriatit (civile, qytetare), nëse tashmë jo edhe në të drejtën zyrtare (örf), së bashku me rendin e vet të sulltanatit, qeveria osmane obligativisht i ka respektuar të drejtat njerëzore dhe atë gati gjatë tërë historisë së vet dhe me kujdes ka ruajtur cilësinë e respektit të shtetit. Natyrisht, nuk mund të thuhet se në qeverinë osmane sulltani është zgjedhur në bazë të parimeve demokratike dhe votave të zgjedhësve, por megjithatë, me sistemin e vet të sulltanatit dhe hilafetit qeveria osmane ka qenë shtet që, në planin e përgjithshëm, të drejtave njerëzore u ka kushtuar vëmendje së paku sa edhe qeveritë e tashme perëndimore (politike). Duke u kthyer prapa, gjendja e këtillë haset edhe te Selxhukët, Abasitët dhe Emevitët.[3]
Prandaj, insistimi këmbëngulës në ekzistimin e lidhshmërisë së fortë të të drejtave njerëzore dhe demokracisë si sistem politik i pjesës më të madhe të bashkësisë njerëzore, paraqet vetëm qëndrimin teorik dhe dëshirën e individëve.
Lansimi i mendimit se të drejtat njerëzore janë të respektuara dhe të mbrojtura vetëm në vendet e tregut të lirë ekonomik, është propagandë e thjeshtë. Krejtësisht e kundërta, ligjet e tregut të lirë, që vlejnë vetëm në demokracitë politike, në thelb kanë karakter garues, por sendërtohen dhe prosperojnë edhe jashtë këtij garimi.
Përktheu Nexhat Ibrahimi
--------------------------------------------------------------------------------
Fusnotat
[1] Edhe sikur disa hulumtues nga Perëndimi të pohojnë se nuk është ashtu, kjo është krejt e pamjaftueshme. Pjesëmarrja gjithëpopullore në zgjedhje dhe në pushtet nuk aplikohet vetëm në shoqëritë perëndimore dhe nuk është e saktë se për herë të parë paraqitet te grekët e vjetër. Më gjerësisht për këtë shih: C. Narthcote Parkinson, Siyasal Dü½üncenin Evrimi (Evolucioni i mendimit politik), përktheu në turqishte M. Harmancı, Stamboll, 1976, fq. 7 e tutje.
[2] Shih: Dr. Nevin A. Mustafa, ¡slam Siyasi Dü½üncesinde Muhalefet (Opozita në mendimin politik islam), përktheu në turqishte dr. V. Akyüz, Stamboll, 1990.
[3] Për demokracinë, të drejtat njerëzore dhe ekonominë e tregut dhe theksimin e tyre permanent si vlera dominante të Perëndimit si dhe për qeverisjen te osmanlinjtë, gjerësisht shih: Ali Bulaç, ¡slam ve Fanatizm (Islami dhe fanatizmi), Stamboll, 1993; kurse për kategoritë e Sheriatit (të drejtës qytetare të vlefshme për mbarë shoqërinë) dhe örfit (të drejtës zyrtare dedikuar vetëm për anëtarët e pallatit) shih: Ibid, fq. 2 dhe 3.