Iliro-shqiptaret e Pakistanit

olti

Neo
Iliro-shqiptaret e Pakistanit

Burushet

Burushet, gjithashtu te njohur si Burushas, jetojne ne tre zona malore ne Pakistanin verior qe njihet me emrin Hunza. Asnjeri nuk di origjinen e sakte te Burusheve, por sipas legjended, 3 ushtar nga ushtria e Aleksandrit te Madh, erdhen dhe u vendosen ne Hunza rreth 300 BC. Nje tjeter histori thote se Burushet, u spostuan poshte nga veriperendimi i Indise nga pushtuesit Indo-Arjan. Per qindra vjet territori i krahines se Hunza udhehiqeshe nga nje princ. Me vone nga 1892 deri ne 1949, Anglezet ishin ata qe benin ligjin ne keto territore. Ne 1949, Pakistani morri perseri kontrollin e Hunza. Kjo u arrit nepermjet traktatit qe u krye me Kombet e Bashkuara dhe qe solli fundin e luftes Pakistan-Indi per kete krahine. Burushet jane njerez shume krenar dhe mjaft mikprites. Shume prej tyre kryesisht punojne token, por disa merren dhe me tregeti dhe turizem

Disa nga Burushat punojne per shtetin. Lidhjet familjare te Burusheve jane shume te rendesishme. Burri eshte gjithmone ne krye te familjes. Ato zakonisht nuk martohen me asnje grup tjeter etnik, as Hunza ose Nagar Burusho. Shtepite e tyre jane ndertuar me beton ose gur dhe nuk jane shume te ngrohta nga dimri. Zakonisht perdoret Kerosene per tu ngrohur. Burushet hajne shume fruta, perime dhe prodime gruri. Disa nga ushqimet e tyre te preferuara jane pjeshka, kajsia dhe arrat. Ata rrisin dhente per lesh dhe qumesht. Industria e tyre primare eshte prodhimi i rrobave prej leshi dhe kajsia te thara.

Gjuha qe flitet nga Burushet quhet Burushaski. Eshte gjuha e tyre kryesore por nuk eshte akoma nje gjuhe qe shkruhet. Njerez te kualifikuar nevojiten per te formuluar alfabetin e ketyre njerezve, ne nje menyre qe Bibla te perkthehet ne gjuhen e tyre. Hunza, Nagar dhe Lugina Yasin kane dialekte te vecanta. Shume ngjashmeri ka ndermjet Hunza dhe dialektit Nagar. Urdu eshte gjuha kombetare e Pakistanit dhe eshte dhe gjuha dytesore e Burusheve.

Tradicionalisht, Burushet ishin animist, besonin ne objekte qe nuk kane shpirt, por Islami tani eshte feja e tyre. Burushet kane nje diference nga lugina ne lugine te klasifikuar se nga kush fraksion i Islamit ato ndjekin. Shume prej tyre jane Ismails, te tjeret Shia ose Sunni. Aga Khan qe eshte dhe udheheqesi shpirteror i Ismailive dhe thuhet se eshte i vetmi qe ka Shpirtin e Shenjte. Ata besojne se ai eshte rapresentuesi i Zotit ne toke. Ismaili nuk besojne se Jezusi ishte femija i zotit, por ama ato besojne se ai qe nje profet i madh. Burushet nuk kane asnje fare urrejtje ndaj Krishtereve sepse ato pranohen si udheheqesat shpirteror ne kuptimin vellazeror. Ata madje jane dhe te hapur sa here ka diskutime per Zotin dhe nuk e dekurajojne kurre ate qe do te lexoj Biblen. Shiitet nuk jane dhe aq te hapur.

Ne ditet e sotme populli Burush vuan shume nga shendeti. Mungesa e ujit, dhe izolimi nga bota kane ndikuar shume ne varferine e keti rrajoni.

Perkthyer
S. Anderson

-----------------------------

Artikulli nga revista "The Bridge"

Personi qe ka kryer kete artikull ka siguruar ne dore artikuj eksluziv nga bibloteka e Columbia University.

Rexh Xhakli

I became a friend of the Church's Council and after some days one of the church advisors called çiko phones me to let me know about their difficult position. During the conversation he told me that he found that I was interested about the history of Albanians and he wanted to show me what his father or his grandfather had told him. He told to me that his father had graduated at the Cairo University and as a student he went for a walk together with an Albanian student. A student of another nationaliy joined them too, their friend. While, they were walking they spoke in Arabic language. When they had to talk about something that was secret they spoke in Albanian in order not to be understood by their friend. Their friend kept quiet and when they finished the conversation he told them that he understood everything, and that he speaks that language too. Two Albanian students remained amazed and asked him why he didn't tell what he had studied Albanian language. He swore that he had never studied Albanian, but that language was spoken in his birthplace. They told him how could be spoken the Albanian language there; that he came from the cursed devil in Pakistan near India. He esplained them that his country was called Burria(men)(Burushu) and surely all of them were burria (men-soldiers) of Alexander the Great. The two Albanian stubborn students didn't believe to him. The boy became nervous becouse they called him a liar. He wrote to hsi father that when he will buy him the ticket for sumemr holidays he wanted to take two of his friends from the university who were speaking Albanian language. So, two Albanians went on summer holydays together with their friend in the place called Burria and when they arrived there they remaned senseles when they realized that they were speaking Albanian Langauge(surely in dialect). The boy's father since he was the Governor of Burria accepted them with a lot of pleasure and explained to them many interesting things and told to them that beyong the monuntains on the Indian part live our people in a place calles Kaushet(Qaushet).
I think that they didn't settle there after the murder of Achilles(Cleats), but they remained there when Alexander the Great decided to come back from India to Babylon and older soldiers who were Phillip's soldiers, bedore leaving he asked them to go through Hindu Kush, an easier way for older people. Whereas he left himself, Petale, India, through the desert of Makran, a very difficult and dangerous road. Whereas half of the army leaded by Narkos was aksed by him to go through the Indian Ocean, thinking that he will be connected with Nile and will come out in the Mediterranean Sea. I think that those who were sent through Hindi Kush about six thousand soldiers stopped in actual Burria. But, it is not sure yet becouse Alexander in order to protect the rear of the supplies he left many of his soldiers as in Baktria and in any other fortress. Burushu could be any of those soldiers.

Common mistake

Whereas in 1990, in a cocktail in Washington t was my honor to have a long conversation with the Pakistani's abassador in Washington and I asked him: "Tell me does it look like that the family Buta seems to be with European face that it is whiter from other Pakistanis". He told me that they are Greeks and remained there after Alexander, they even have the monument of Alexander the Great in their town and that they are called Pashtun-Pashto-Invader(Pushtues-Albanian).

----------------------------------------------------------------------

Marre nga "The Bridge" fq 25.

=================================================

Eshte bere nje studim nga nje Egjiptjan mbas kesaj ndodhie. Teza eshte mbrojtur ne Oxford dhe vendos perfundimisht lidhjen Ilire te asaj gjuhes. Vereni pra se si ka ngelur qe ata jane Grek, pro nga ana tjeter keta akoma nuk dine te shkruajne gjuhen e tyre, pasi sahati i ka mbetur 2400 vjet prapa, ne kohe kur Shqipja akoma nuk shkruheshe, ose edhe nese shkrueshe ishin shume shume te pakten qe dinin keto gjera. Shqipja duke ju referuar si Fallmerayerit, Faverial dhe Angely qe gjuhe e popullit dhe gjuha qe flitesh me shume ne gjithe rajonin.

Burimi: http://www.zeriyt.com/index.php?id=122&view=total
 

olti

Neo
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

Komenti im:

Me faktet e reja qe kane dale ne drete nuk kemi te bejme me studime apo spekullime gjuhesore.
Por kemi te bejme me nje zbulim konkret te nje populli nga nje student i cili ka marre dhe doktorature nga nje nga universitetet me prestigjoze ne bote, ne ate te Oksfordit, per kete zbulim. Ndersa studimet gjuhesore mund te behen pre e spekullimeve, mosbesimit, moskorrekteses gjuhesore, ky zbulim i ri, qe eshte nje zbulim etnologjik, hedh drite ne nje kend tjeter, ne nje kend qe neve na jep shume perparesi. Kete here kemi te bejme me nje popull, i cili eshte prova e gjalle qe do i japi nje hop te rendesishem shkences se albanologjise dhe historigrafise shqiptare dhe bashke me te dhe asaj europiane ne teresi.

Mendojeni sa sa i rendesishem eshte ky zbulim.
Me kete hidhet nje here e mire poshte teza dhe pretendimet greke mbi maqedonine trashgimine e saj kulturore dhe historike, si dhe e kalon teresisht ne anen tone.
Ky zbulim gjithashtu hedh poshte pretendimet e disave per joautoktonitetin e shqiptareve ne Ballakanin perendimor. Sidomos e rendesishme eshte per viset verilindore dhe perendimore shqiptare, pra per Kosoven dhe Maqedonine shqiptare. Me kete zbulim hidhet nje here e mire poshte teza se sllavet kane ardhur me pare ne keto ane e se shqiptaret i kane ndjekur ata me vone.
Me kete zbulim vertetohet gjithashtu se Alesandri i madh, ushtria e tij, si dhe gjithe perandoria Maqedoni, ishin ne fakt nje me baze dhe themel ilir, pra shqiptar.

Perfitimet tona nga ky zbulim jane te jashtezakonshme dhe te panumurta. Ky eshte rasti yne per t'i dhene hopin me te madh cilesor dhe sasior shkences shqiptare dhe meritave tona te mohuara.
 

gentilushi

Primus registratum
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

po he pra pse nuk popullarizohet ceshtja.??

degjo neqoftese do te me ndihmosh sadopak eshte nje faqe interneti www.greenspun.com

hyr ne Lusenet dhe pastaj ne Alexander the Great Forums dhe do te gjesh ca tema ku thuhet qe Aleksandri i Madh ka qene Ilir(Shqiptar).

Kam shume greke e maqedonas kundra prandaj.
thanks :thumbsup:
 

Elsi

Forumium praecox
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

Une e investigova kete ceshtje (sigurisht ne internet), lexova disa papers e studime te vogla per Burushaski-n, por nuk gjeta asnje fjale apo menyre te shprehuri te vetme qe te perngjaje me shqipen.
Iu drejtova nje studiuesi hollandez qe kishte bere nje studim per Burushaski-n, **** Grune, dhe ja si m'u pergjigj:

(ne fillim eshte emaili im dhe pas tij vjen emaili i **** Grune)

Dear Mr Grune,

I read your "Burushaski, an extraordinary language in the Karakoram Mountains" and could not help but email to you about some rumours that are spreading in certain environments in my country. It seems that some Albanian students in Kairo, Egypt, have encountered another student coming from Hunza, Pakistan, with his mother tounge Burushaski, and it seems that this person understood what they were saying. It seems that many Burushaski has striking similarities with Albanian. It also seems that the people from Hunza tell stories about their descendents being soldiers of Alexander the Great, and there is evidence that there were many Illyrians in his army.

If all this proves to be true, it would prove that Albanians are descendants of the Illyrians, and that they are autochtonous. I would like to know more about Burushaski, and, if what I am saying in this message intrigues you, please, try to prove it right or wrong, because it can change a lot of things for us.

Sincerely,


Thank you very much for your interesting letter!

> It seems that some Albanian
> students in Kairo, Egypt, have encountered another student coming from
> Hunza, Pakistan, with his mother tounge Burushaski, and it seems that this
> person understood what they were saying. It seems that many Burushaski has
> striking similarities with Albanian.

Similarities between languages are a fuzzy thing. The basic vocabulary of
Burushaski is not Indo-European and is not related to Albanian; you will have
found very little resemblance between Albanian and Burushaski in my booklet.
On the other hand, B. has incorporated many words from surrounding Hindi
languages, and since they are related to Albanian (both being Indo-European)
they may be recognizable. I would think that the perceived similarity is
based on such Hindi loans in Burushaski.

> It also seems that the people from
> Hunza tell stories about their descendents being soldiers of Alexander the
> Great

Yes, that story goes around, but neither linguistics nor biology supports it.
Linguistically, Burushaski is at least 10000 to 15000 years older than Greek
(which is what Alexander the Great spoke). And DNA tests seem to suggest that
the Hunzakut have lived there for between 10000 and 20000 years, long before
the Indians, Greek, and Pakistani arrived.

> If all this proves to be true, it would prove that Albanians are descendants
> of the Illyrians, and that they are autochtonous. I would like to know more
> about Burushaski, and, if what I am saying in this message intrigues you,
> please, try to prove it right or wrong, because it can change a lot of
> things for us.

Why is proving that Albanians descend from Illyrians important? The
population of heavily mountainous regions is usually very stable, so there
seems to be little doubt that Albanians have lived in Albania for a very long
time, and can certainly be considered autochthonous.

Regards,

--
**** Grune | email: **** @cs.vu.nl
Vrije Universiteit | ftp://ftp.cs.vu.nl/pub/****
de Boelelaan 1081 | http://www.cs.vu.nl/~****
1081 HV Amsterdam, the Netherlands | tel: +31 20 444 7744

 

balforum

Primus registratum
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

Po mire mo akoma nuk eshte i bindur ky daja hollandez qe dshqiptaret jane pasardhesa te Ilireve :eek:
 

Kondrapedali

Kondrapedali
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

chaon, ai daja hollandez thotë pikërisht që ka shum pak dyshim që shqiptarët të mos jenë autoktonë gjë që vetvetiu i bën shqiptarët pasardhës të atyre që kanë jetuar në ato troje, ilirëve.
 

Elsi

Forumium praecox
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

Ai thote qe Burushaski nuk ka lidhje fare me Shqipen sepse nuk eshte gjuhe Indo-Evropiane. Thote qe fjalet qe mund te perngjajne jane fjale indo-evropiane qe jane futur ne Burushaski nga fiset dhe viset indiane qe e rrethojne, dhe qe flasin sigurisht gjuhe Indo-Evropiane. Sa per ate vleresimin e shqiptareve si autoktone, ai nuk ishte shume shkencor, pra nuk ia vlen te diskutohet. E rendesishmja eshte pra qe ai thote se nuk ka mundesi qe Burushaski te kete lidhje me Shqipen.

Sidoqofte, sic ia kam vene re ne nje tjeter email qe i kam derguar ketij hollandezit, shume studiues thone se shqipja ka influenca indo-evropiane, por eshte nuk eshte gjuhe indo-evropiane, eshte me e hershme dhe lidhet direkt me gjuhen e pellazgeve (nese keta kane ekzistuar) ose ndonje popullsie tjeter autoktone. Nuk me ka kthyer pergjigje akoma, shpresoj te jete duke e studiuar ne kete drejtim.

Gjithashtu ka edhe nje fakt tjeter, ka nje studiues maqedonas qe thote se Burushaski ka lidhje me gjuhe antike te ballkanit (nuk mbaj mend se per cfare gjuhesh behet fjale, por mbaj mend qe ai pretendon per territorin e Maqedonise se sotme, Bullgarise dhe Rumanise).

Gjithe te mirat
 

Xhaferr

Primus registratum
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

Fillimisht postuar nga Alibaba:
[QB] Ai thote qe Burushaski nuk ka lidhje fare me Shqipen sepse nuk eshte gjuhe Indo-Evropiane. Thote qe fjalet qe mund te perngjajne jane fjale indo-evropiane qe jane futur ne Burushaski nga fiset dhe viset indiane qe e rrethojne, dhe qe flasin sigurisht gjuhe Indo-Evropiane. Sa per ate vleresimin e shqiptareve si autoktone, ai nuk ishte shume shkencor, pra nuk ia vlen te diskutohet. E rendesishmja eshte pra qe ai thote se nuk ka mundesi qe Burushaski te kete lidhje me Shqipen.

Nje pyetje kam per ty, ky njeri tashti a flet shqip. se ne qoftse nuk flet me duket e pallogjikshme qe te thote qe burrushaski dhe shqpja nuk kane ngjashmeri. Dhe nje gje tjeter, ai thote qe ngjashmerit me b. dhe shqipen vijne nga gjuhe indeoeuropiane te indise. Nuk besoj se nje njeri mundet te kuptoj tjetrin thjesht me bazen se nje gjuhe ka adoptuar ca fjale indoeuropiane. me sa di une, Anderson, thote se ai i riu pakistanez i kuptoi plotesisht studentent shqiptar. Pra llogjikisht ne qoftese ky tipi hollandez ka te drejte, atehere une mundet te kuptoj shume mire serbisht, rusisht, gjermanisht, se kto gjuhe jane indoeuropiane.
 

Xhaferr

Primus registratum
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

Ilija Casule
Macquarie University

By applying the most stringent principles of the comparative-historical method nearly two hundred Burushaski words are analysed which display firm Indo-European correspondences that do not originate from an Indo-Aryan or Iranian source. The etymologies show consistent and regular phonetic correspondences and highly specific semantic concordance with the ancient Balkan languages (most notably Phrygian and Thracian) and with Balto-Slavic. The basic and compact semantic fields to which the analysed vocabulary belongs (body parts, age and family relations, agriculture, plant names, sheep-farming, geographical features, names of vessels and tools, core adjectives and verbs) together with the derivational, grammatical and structural correspondences point to a rather close relationship and affinity of Burushaski with these linguistic groupations.

It can be concluded that there is an ancient Indo-European layer in Burushaski which indicates an early relationship or contact in its history with the Southern (Aegean) branch of I.E. on the one hand and with the Northern I.E. group on the other, with which it shows remarkable and very close correspondences.
Further systematic study of Burushaski vocabulary and grammar should clarify the implications of these findings and determine more closely Burushaski's affiliation within Indo-European.

ISBN 3 89586 089 1.
 

olti

Neo
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

Di ai studjuesi hollandez shqip?! Nuk besoj! Keshtu nuk ka si te jape ai nje mendim te prere, nese ka te beje shqipja apo jo. Per ata qe dine disi histori dhe arkeologji, dine gjithashtu se dhe shqipja nuk eshte gjuhe indoeuropiane e paster, por qe permban gjithashtu ne vetvete dhe shume elemente paraindoeuropiane, madje baza e shqipes eshte paraindoeuropiane.
 

Elsi

Forumium praecox
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

E, ate ia bera te qarte une, por ka nje gje tjeter qe me bind pak a shume, jane testet e ADN-se:

> It also seems that the people from
> Hunza tell stories about their descendents being soldiers of Alexander the
> Great

Yes, that story goes around, but neither linguistics nor biology supports it.
Linguistically, Burushaski is at least 10000 to 15000 years older than Greek
(which is what Alexander the Great spoke). And DNA tests seem to suggest that
the Hunzakut have lived there for between 10000 and 20000 years, long before
the Indians, Greek, and Pakistani arrived.
Nuk di :shrug:
 

Xhaferr

Primus registratum
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

shkoni ktu
http://www.language-museum.com/b/burushaski.htm

jep nje shkrim dhe perkthim te gjuhes. nuk pash ndonje lidhje me gjuhen shqipe, po prape une s'jam linguist. kush ka kohe le ta shohi. pash ne internet qe kjo gjuhe ndahet 4 dialekte, pak a shume sic ndahet shqipja ne geg dhe tosk. mbase nje dialect eshte me i ngjashme me ne se tjetri. nuk e di. nejse kush ka kohe le ta shikoj. shnet
 

Perendia

Primus registratum
Re: Iliro-shqiptaret e Pakistanit

Duket sikur paska ngjashmeri midis shqipes dhe burushaskit (te pakten na ben mire ta besojme 1 gje te tille per te mos hedhur poshte hipotezat e deritanishme)...

Paraardhësit tanë ilirët janë shpërndarë gjithandej. Pas betejave pa lavdi të prijësve të tyre, ata endeshin në kërkim të një atdheu të dytë, larg nënshtrimit dhe shfrytëzimit.
Në librin “Arvanitasit”, historiani i madh me prejardhje shqiptare, Aristidh Kola, dëshmon një nga qindra histori të vendosjes së ilirëve në një shtet larg Ilirisë. Po ashtu, edhe një skenarist, i quajtur Hilton, xhiroi një fis në Pakistanin e largët. Vendi ku ishin vendosur këta njerëz quhej Hundëz. Hundëzakët një fis më prejardhje ilire tashmë edhe sot e kësaj dite me tradita, gjuhë dhe zakone të ndryshme është vendosur në Kafiristan, në pjesën e Pakistanit, aty ku e kanë kufirin e përbashkët Afganistani, Pakistani, Kina e Taxhikistani. Historia e hulumtuar deri më sot tregon se këta janë pasardhësit e 6000 luftëtarëve ilirë të larguar nga shteti i tyre pas vrasjes së mbretit Kliti, nga Aleksandri i Madh. Karakteristikat e banorëve të Hundëzës janë të ndryshme nga ato të pakistanezëve, ata jetojnë gjatë, janë shtatlartë dhe kanë flokë gështenjë, bëjnë dhe pijnë verë si askush tjetër nga zonat dhe rajoni ku jetojnë. Flasin një gjuhë të veçantë, e cila nuk shkruhet.

Shkrimi për Hundëzën po e fillojmë me një pjesë të marrë nga libri i Aristidh P. Kolës, “Arvanitasit dhe prejardhja e grekërve”, Sh.B. 55, Tiranë, 2002, ku shkruhet: “Rreth 6 mijë ushtarë ilirë, pas vrasjes së Klitit nga Aleksandri i Madh, e veçuan pozicionin e tyre prej tij dhe u endën nëpër Braktane, derisa përfunduan në Kafiristanin e sotëm, midis Afganistanit dhe Pakistanit verior.
Përpara pak vjetësh, skenaristi Xhejms Hilton xhiroi një dokumentar të titulluar “Horizonte të humbura” (Lost Horizons). Banorët e asaj zone janë të gjatë, të bardhë, me flokë gështenjë dhe jetojnë shumë vjet. Lugina ku jetojnë quhet në ditët e sotme Hundëza (Hundë e vogël) dhe me të vertëte kjo fushë mbyllet me një hundëz midis dy maleve që e rrethojnë. Një tjetër vendndodhje moçalore quhet Balta. Dialekti i tyre quhet Burrusheski, që do të thotë gjuhë e burrave. Reaguan ndaj futjes me detyrim të fesë myslimane dhe megjithatë edhe sot bëjnë dhe pijnë (në kundërshtim nga të gjithë banorët e atjeshëm) verë e madje të përzierë me ujë, siç bënin të lashtët.

Shumë zakone dhe tradita të tyre dëshmojnë prejardhjen iliro-helene të tyre; këtë e dëshmon edhe Ernesto Skura në shkrimin e tij, “Ilirët në Afganistan” në gazetën “Lidhja” të Antonio Bellushit, maj 1983. Kërkimi në bibloteka dhe internet nxori shumë të dhëna, sqarime, studime, receta shëndeti dhe botime për Hundëzën dhe gjuhën Burushaski, gjuhën e burrave, e cila është një gjuhë e pashkruar. Tani Kafiristanin e quajnë Nuristan, pasi thuhet që banorët kanë pranuar fenë myslimane. Vendndodhja e Kafiristanit është aty ku piqen Afganistani, Pakistani, Kina e Taxhikistani dhe Hundëza ndodhet në pjesën e Pakistanit. Nga një shkrim në internet shpjegohet pse ai rajon është quajtur Kafiristan. Shpjegimi vjen nga fjala Qafiristan, që do të thotë vendi i qafirëve ose ndryshe, vendi i të pafeve sipas myslimanizmit. Tani Kafiristanin e quajnë Nuristan (vendi i dritës), pasi thuhet që banorët kanë pranuar fenë myslimane. Hundëzakët janë shumë të ndryshëm në krahasim me pakistanezët me lëkurë të errët apo me afganistanasit, taxhikistanasit e kinezët. Hundëzakët janë të bardhë dhe me mollëza të kuqe. Shumica e 50 mijë hundëzakëve kanë sy blu, të gjelbër ose bojë hiri dhe flokë që kalojnë nga e verdha e misrit tek e zeza e korbit.

Disa fëmijë kanë edhe flokë të kuq. Lart në male është një fis i madh që quhet KALASH dhe ngjashmëria e tyre me paraardhësit evropianë të lë me gojë hapur. Perënditë e Kalasheve kryesohen nga perëndia Di-Zau (Diell-Zeus). Kalashët skalisin në portat e tyre edhe një gjë që shpreh origjinën e tyre të lashtë ilire dhe lidhjen e tyre me Aleksandrin e Madh: dy brirë dhije (edhe Skënderbeu dy brirë dhije kishte në përkrenare). Një lule të egër me ngjyrë të verdhë, që fëmijët e mbledhin në mal apo fushë e quajnë BISHA. Një libër gjuhësor i hollësishëm për rajonin e Hundëzës është botuar nga prof. Etienne Tiffou, “Hunza Proverbs”, University of Calgary Press, Calgary, 1993. Nga ky libër tregohet se hundëzakët përdorin shprehjet apo fjalët e mëposhtme: I bukur si yll (gjinia mashkullore); E bukur si Hëna (gjinia femërore); Foljet kam dhe baj në zgjedhimet e tyre të ndryshme, si psh., e kam ba; Dhelpra e quan të tharët rrushin kur nuk e arrin; zor (vështirë); Shtrij kambët sa ke jorganin; BUE (buejt e arës); Ku damë na zer besa; Sheja si ka ra e ka da; IN (nj_); BAR; Agon, a ke ni (po agon, e ndjen); bubullima; Çila (hapa); kurban; beson; hunda; ballkon etj. Ndërsa të dhënat e mëposhtme janë nxjerrë nga libri i dr.Jay Milton Hoffman “Hunza: Fifteen secrets of the healthiest and oldest living people”, Professional Press Publishing Assoc, 5th Ed., Valley Center, 1985. Titulli i këtij libri në shqip është: “Hunza: Pesëmbëdhjetë të fshehtat e njerëzve më të shëndetshëm dhe më të vjetër që jetojnë”.

Hundëza, vendi i vendosjes së ilirëve
Pllaja e Hundëzës është 2300-2700 metra mbi nivelin e detit dhe tërë lugina rrethohet nga male me lartësi 6000-7500 metra mbi nivelin e detit. Edhe pse vendi është malor, ai është shumë pjellor në prodhimin e zarzavateve, frutave e drithërave të ndryshme, si për shembull: patate, bizele, kastraveca, grurë, misër, elb, kajsi, dardhë, mollë, pjeshka, kumbulla, fiq, qershi, rrush, shalqi etj. Banorët janë bujq (ar-bërës) të shkëlqyer dhe kanë krijuar një sistem mahnitës e madhështor taracash dhe vaditjeje për to. Kanalet kullues, që lidhin dhe ushqejnë taracat me ujë quhen KULLSE. Një mal ngjitur me luginën është i mbuluar me akullnaja, të cilat rrëshqasin me kalimin e kohës; ky mal quhet RAKAPOSHI (Ra kah poshtë). Banorët jetojnë në harmoni të plotë, kanë shëndet shumë të mirë dhe rrojnë gjatë. Banorët e Hundëzës janë të gjatë, racë e bardhë dhe me flokë ngjyrë gështenjë. Banorët e Hundëzës rrojnë 100-140 vjeç dhe nuk njohin ndonjë sëmundje, çfardolloj qoftë. Njerëzit janë shumë mikpritës dhe ndihmues të njëri tjetrit. Nuk ekziston ndonjë lloj krimi në Hunza. Një djalë i lindur ushqehet me gji për tre vjet, kurse një vajzë për dy vjet dhe gjatë kësaj periudhe burri dhe gruaja nuk kanë marrëdhënie. Në Hunzë nuk ka ndarje të çifteve martesore.

Hundëzakët, tradita të njëjta me shqiptarët e lashtë
Banorët pëlqehen të quhen Hundëzakë (Hunzakuts), e cila tingëllon saktë sipas shqipes. Vallet e hundëzakëve shoqërohen nga daullet, fyejt apo pipëzat dhe valltarët kërcejnë të kapur dorë më dorë në formë rrethi. Një valle popullore e rëndësishme është Vallja e Shpatave, që kërcehet vetëm nga burrat dhe valltarët vishen me rrobe me ngjyra të quajtura KAMARBUNDE. Veçan shtohet se për Vallen e spikatur Shqiptare të Shpatave gjendet një pikturë madhështore në Vjenë e punuar nga një piktor i famshëm austriak. Në raste festimesh, më të vjetrit veshin pelerina leshi të qëndisura, të quajtura Çuka. Kryetari i Hunzës e ka titullin “I MIRI” (The Mir). Në tetor bëhet festa e verës (pijes alkoolike). Gratë nuk janë të mbuluara me perçe. Festa më e rëndësishme është festimi i Vitit të Ri diellor (ashtu si pellazgët, arbëreshët) që festohet më 21 mars. Ky festim quhet NA UROSH dhe dita e parë e vitit të ri bie më 21 mars. Në një ditë të vetme të dhjetorit organizohen të gjitha martesat e vitit.

Zakonet shqiptare
Burrat veshin pantallona të bardha që i quajnë SHALVARE (shal–varë), ndërsa gratë bluzën e tyre e quajnë KAMISHE. Banorët tregojnë histori se si ata janë ngulmuar aty që nga koha e Aleksandrit të Madh. Nuk ka insekte, përveç mizës së zakonshme. Derri nuk ekziston atje dhe po ashtu edhe mishi i derrit nuk përdoret për t’u ngrënë. Ata mund të quhen 99 për qind vegjetarianë, sepse mishin e dhive të egra e hanë me pakicë, vetëm në dimër. Nuk hanë qen, mace, pula apo bretkosa. Veçan, dr. Hofman vërejti që banorët hanin shumë frutin e kajsisë dhe tulin e bërthamës së kajsisë; biles dhe aq yndyrë sa përdorin e nxjerrin nga tuli i bërthamave të kajsive. Shkrimi për hundëzakët po mbyllet me të fshehtat e jetëgjatësisë së tyre, që janë përmbledhur si më poshtë nga dr. Hofman, i cili e vizitoi dy herë Hundëzën. Sipas Hofman, hundëzakët janë të shëndetshëm dhe të shplodhur. Jetojnë në një klimë të mirë, ku mbizotëron ajri i pastër. Hundëza është një vend me tokë pjellore në thellësi. Këta banorë kryejnë ushtrime fizike ditore, duke iu ngjitur dhe zbritur taracave. Po sipas Hofman, ata bëjnë gjum të plotë dhe në qetësi absolute për tërë natën. Prirja e këtyre banorëve është të pijnë ujin që rrjedh nga akullnajat. Preferojnë çajin me rrëshirë shkëmbi që e quajnë shëllir-jete. Hundëzakët nuk kanë shqetësime dhe ushqehen me vitamina dhe minerale frutash, drithëra të pasitur, zarzavate. Ushqehen me asortimente ushqimore të pasheqerosura, pa dhjamëra dhe yndyrna.

Rëndësia e studimit të hundëzakëve
Veçan, studimi i Hundëzës dhe hundëzakëve ka rëndësi të madhe për kulturën shqiptare, sepse, ngaqë ka qenë një vend i izoluar për mijëra vjet, atje janë ruajtur të gjalla tiparet popullore, gjuhësore e zakonore pellazge-ilire-arbëreshe-shqiptare.
 
Top