Re: E majta dhe e djathta!
Ajo c'ka une quaj "degjenerim i te djathtes" eshte nje thjeshtezim termash dhe si i tille mese i diskutueshem. Po perpiqem ta shtjelloj (nga kendveshtrimi im).
Une nuk jam aspak konservatore dhe as nostalgjike. Nuk pretendoj qe te rikthehet apo te mos vdese nje bote politike ( ne kete rast ajo e kundershtimit te perballte e majte-e djathte) me cdo kusht.
Ne rast se
issues mbi te cilat ky ballafaqim bazohej/bazohet zhduken, jam dakort qe duhet te pushoje se qenuri edhe vete ballafaqimi.
Por pikat themeltare te kundershtise nuk i shoh te davaritura aspak, nuk shoh dalje nga skena as te konfliktit mes te drejtave te pjeseve te ndryshme te shoqerise, as te konfliktit kunder/pro identitetit kombetar, as te konfliktit midis puritanizmit proibicionist dhe libertarizmit e keshtu me rradhe.
Atehere, "problemi" i veshtruar djathtas:
E djathta "historike" (e quajtur keshtu per tu dalluar nga ajo cka gjate Luftes se ftohte kuptohej me "e djathta") vjen nga larg.
Perceptimi i pare real i saj u pa ne Angli, ne fillesat e shekullit te 17-te. Simboli me karizmatik i saj ishte Benjamin Disraeli, premieri me pas i preferuar nga mbreteresha Victoria dhe udheheqes i linjes aristokratike ne mbrojtje te pozicionimit shoqeror te favorshem ne perballje me presionin e ushtruar nga klasa ne rritje e borgjezise per te drejten e pjesemarrjes ne proceset vendim marrese.
Pikat e forta programatike te kesaj te djathte ishin kolonializmi, mbrojtja e prodhimit te brendshem nga kercenimi i konkurences dhe dora e forte ne kontrollin e rendit publik.
Me tejkalimin historik te "frikes" konkuruese (si pasoje e arritjes se nje pozicioni hegjemon) dhe me hyrjen ne skene ne cerekun e trete te shek. 17-te te ideve socialiste, e djathta zbulon politiken liberiste te laissez faire.
Shnderrohet ne ate cka per mendimin tim duhet te ishte dhe sot, mbartese e perparesise se tregut mbi rolin e shtetit, ne emer te "dores se padukshme".
Fundi i shekullit (simbolikisht ne France affaire Dreyfus) ben te hyje ne skenen e te djathtes nje fenomen i ri (i ri vetem politikisht): antisemitizmi. Jo vetem kaq, por ndjenja kolonialiste shnderrohet ne ate te mbrojtjes se identitetit kombetar. Proibicionizmi puritan, fillimisht i sponsorizuar ne USA nga nje president demokrat (Wilson), ktheht ne nje kale beteje per te djathten.
Ndjenja liberiste dhe pro-treg i lire vazhdon ne vitet '30, edhe ne kundershti me idete keynesiane.
Por momenti me i rendesishem, ai qe shenon dhe transformon te djathten ne kuptimin aktual te saj, eshte fillimi i "Luftes se ftohte":
Frika e depertimit te levizjeve shoqerore te dhunshme edhe ne Perendim, ben qe e djathta te braktise liberizmin si karakteristike themeltare te saj. Si e majta e moderuar edhe e djathta nisin te perqafojne politikat e nderhyrjes se shtetit ne ekonomi. Braktiset gjithashtu pjeserisht ideja e nje shteti liberal sepse e djathta hegjemonizohet nga levizjet politike me frymezim kristian. Ne arenen politike e majta e moderuar dhe e djathta ngjasojne perhere e me shume, levizjet liberiste dhe ato komuniste kategorizohen si "antisistem" (kjo e kuptueshme per ato komuniste).
Pervec shkendijes se viteve '80, shenuar nga shkolla e Chicago dhe politikat e Reagan dhe Thacher, liberizmi braktiset perfundimisht.
Ne '89 bie nje dige. Ujerat e majta dhe te djathta perzihen. Me zhdukjen nga skena te "armikut", mbaron edhe berballja ideologjike.
Programet e partive "te djathta" kthehen ne nje mix te pakuptimte proteksionizmi (antitreg) dhe puritanizmi. Ndryshimet minimale (qe po te shihen ne thelb zhduken fare) midis alternativave kane dy pasoja:
1. Indiferencen masive te zgjedhesve ndaj proceseve politike;
2. Ngulitjen e "transformizmit parlamentar", pra kalimit te perfaqesuesve te popullit nga nje sponde ne tjetren, ne varesi te shkembimeve te favoreve elektorale dhe ekonomike. Ide jo precize, por gjithmone te diskutueshme, politikane te hapur ndaj cdo ndryshimi programatik, burokraci dhe pandryshueshmeri e klases politike, shnderrim i saj i thjesht nje pasqyre te forcave ekonomike dhe raporteve mes tyre.
C'do te thote sot "i djathte"?
Nqs idete jane vertet ide, a s'duhet te vazhdojne te jene te tilla pavaresisht nga "armiku"?
Meqe modeli shtetezues eshte perfundimisht i mundur, pse e djathta heq dore nga karakteristikat e saj liberiste?
Sepse e vetmja arsye e te berit politike ne kete menyre eshte ruajtja e pushtetit, sepse target-i elektoral i te majtes dhe te djathtes eshte i njejte: shtresat e mesme, sepse target-i i njejte barazon edhe programet.
Mbase nuk eshte degjenerim, por efektet i ka te degjeneruara.