Domosdoshmëria e së Keqes.
Domosdoshmëria e së Keqes.
- Cfarë është e Keqja? Cfarë është pikërisht, “çfarë është”? përgjigja që jep Platoni për çfarë është “çfarë është”? është shumë më e thjeshtë nga sa e mendojmë: “çfarë është”, është diçka përherë e pranishme mes nesh!
- Domosdoshmëria e së Keqes ruan vlerën e një postulati, (pranohet vërtetësia pa qënë e nevojëshme të demonstrohet) kjo situatë kontradiktore e mistifikon atë (të keqen) sepse sërish mbetet enigmë forca e saj dhe roli që luan në formimin e jetës, në formimin e thelbit të qënies, pra nuk bëhet fjalë për një të keqe si dhimbje, por për diçka organike që mban gjallë jetën, si shfaqje e ndërsjelltë e saj, thuajse plotësim i njëra tjetrës, duke lënë gjithmonë në errësirë, hapësirën që pushton sepse është në përplasje të përherëshme me të mirën.
Problemi i së keqes nuk ngrihet për të provuar nëse është, shtjellohet për të kuptuar nëse duhet, si një kusht pa të cilin nuk mund të jetë vetë jeta; që e Keqja të jetë, është e nevojëshme jeta. Këtu ndeshim edhe një koncept tjetër që duket i njëjtë por s’është i tillë; e Keqja e domosdoshme. Dallimi midis tyre është rrënjësor. E para e shtrin të Keqen në përmasa njerëzore, dmth e keqja përfshin ekzistencën dhe thelbin e njeriut, e dyta është një rast i shkëputur nga jeta, episod i kërkuar vullnetarisht ose i rastësishëm, aksidental. Nëse duhet të kërkoj një analogji, e kam më të thjeshtë ta gjej brenda muzikës duke krahasuar dy rryma të saj: Jazz dhe Blues. E para është shprehje emocionale e përgjithëshme, tjetra shprehje emocionale e çastit dhe në të njëjtën kohë të dyja janë muzikë.
HIRESIMI (SHUGURIMI) I SE KEQES SI HAP DREJT LIRISE.
Sartri thoshte se njeriu është i dënuar të jetë i lirë. Në hapësirën e kësaj fraze tërheqin vëmendjen pikërisht fjalët “dënim” dhe “liri”. Për të zbuluar të keqen dhe rolin e saj, mënjanohemi nga Sartri dhe analizojmë marrdhëniet Liri - Dënim, ose Dënim - liri, jo si hallka, si anasjelltësi e pashkëputëshme, në të cilën ato përsëritin njëra tjetrën, nëpërmjet një anullimi të pafund ripërtëritës.
Liria ekziston në mendjen e njeriut si një ide abstrakte, rruga që e formoi atë është një labirinth. Mendimi nuk mund të ndalohet dhe kjo përbën forcën e tij, si liri mendimi, mirëpo mendimi mund të anullojë vetveten në çdo kohë dhe kjo përbën dobësinë e tij. Ky kalim nga një anë në tjetrën, i mendimit, krijoi konceptin e parë të lirisë, por sëbashku me të u shfaq edhe forma e parë e jetërsimit. Liria në mënyrën e të qënit abstrakte, mori formën e një të vërtete të dhënë njëherë e përgjithmonë, të pandryshueshme por edhe të fshehur, veti që e bëjnë jo pak tunduese dhe që e nxitin njeriun t’i shkatërrojë, për të mundësuar ekzistencën e një lirie konkrete, të prekëshme. Konceptin “ushqim”, njerzit e imagjinojnë në mënyrë të njëjtë, pavarësisht se çfarë shenjash kanë përpunuar për ta shprehur, nuk ndodh e njëjta gjë me lirinë, këtu shumllojshmëria e fjalorit ndiqet edhe nga fragmentarizimi i konceptit të lirisë; i ndryshëm për njerëz të ndryshëm, për ideologjitë, për politikën etj. Liria vetë qëndron në majë të piramidës dhe kjo e bën të paarritëshme, koncepti humbet në mjegullën e absolutizmit, shndrohet në vlerë morale dhe identifikohet me vetveten. Duke u identifikuar me vetveten, liria i përket asgjësë, asgjëja është përmasa e vetme e saj, sepse vetëm asgjëja nuk tenton të shndrohet, përputhet me të qënët pa të ardhme. Eshtë njeriu që nuk e respekton asgjënësinë e asgjësë, në këtë rast lirinë e lirisë, i pakënaqur tenton ta bëjë reale, pra gjë, në këtë proces liria humbet të qënët absolute sepse kushtëzohet. (Qënësia në formën e idesë, e krahason lirinë me një numër relativ në matematikë, numri e ruan vlerën absolute përsakohë është vetë, pa asnjë shenjë). Cdo kushtëzim e lidh me “dënimin” dhe me pësimet e tij, dënimi nga një term i përgjithshëm shfaqet si një seri ndëshkimesh. Dënimi përkufizohet vetëm nëpërmjet vetes, por është i pafuqishëm, do të fshihej edhe nga imagjinata më e pasur nëse do të jetonim në një shoqëri ku të dominonte e mira. Dënimi ekziston jashtë qënies, bëhet nga qënia dhe ushtrohet për ta kontrolluar atë. Ndeshemi kështu me një nga kundërshtitë klasike që e detyrojnë njëriun të futet nën lëkurën e Edipit. Dëshira për t’i shpëtuar këtij kontrolli, që është dëshirë për “liri”, pashmangësisht mpikset edhe si dëshirë për t’i shpëtuar vetvetes. Nga momenti kur njeriu bën një rregull, në po të njëjtën kohë, është i prirë për ta thyer atë, sepse e ka bërë ai dhe sepse e ka këtë mundësi, mundësinë për të thyer, njëkohësisht, e bën edhe për një arsye tjetër, sepse çdo rregull në të njëjtën kohë është “ndalim” dhe çdo i tillë kufizon lirinë. Cdo kufizim përmban në vetvete trasgresionin, (thyerjen e rregullit) i cili kur realizohet krijon një gjendje të re; pra thyejmë rregullin dhe provojmë se jemi të lirë ta bëjmë diçka të tillë. Ja përse Sartr thoshte se njeriu është i dënuar të jetë i lirë, e lidhte me thyerjen e kufijve në përgjithësi, gjë që krijon ndjesinë e lirisë edhe pse para nesh shfaqet si mishërim i së keqes (çdo thyerje, prishje ekuilibri, pavarësisht nga qëllimi, është vetiu e keqe). Nga ky moment vepron dënimi, si pasojë e ligjeve që janë bërë për të ruajtur të tjera ligje, dënimi si pasojë e një shtyse të brendëshme për të bërë diçka kundër atyre ligjeve që janë të ruajtur, që janë të ruajtur, pikërisht ngaqë janë të thyeshëm. Për ta mbrojtur bankën nga “Keqbërësit”, njeriut nuk i mjaftojnë ligjet, as edhe policët që e ruajnë nga brenda, por e pajis edhe me sisteme të sofistikuara alarmesh. Përse ndodh kjo gjë? Sepse njeriu nuk e njeh veten, di që një pjesë e unit të tij noton në errësirën e subkoshiencës e të instikteve, por nuk di çfarë qëndron në themel të tyre, ndaj edhe qënia del jashtë kontrollit. Dëshira për trasgresion shoqërohet nga pasione të fuqishme. Emocionet që afron diçka e tillë pasi shkarkohen shndrohen në çlirim, mjet, kaq i nevojshëm për të rënë në paqe të përkohëshme me vetveten sepse në të njëjtën kohë lind dyshimi dhe pyetja ç’duhet të bëjë me lirinë, pohon një gjendje të re paqartësie e të ankthshme. Nën goditjet e ankthit ekuilibri midis të qënit dhe qënies, dobësohet, bëhet lehtësisht i thyeshëm në brishtësinë e vet, pra në tërësi kemi një të keqe të përgjithëshme të cilën qënia mundohet ta kapërcejë duke krijuar diçka jashtë vetes, për të tuteluar veten dhe kjo diçka është frika.
Njeriu modern e ka të nevojëshme frikën sepse nuk e mbyt dot dëshirën, është pre e dëshirave që e shtynë në tragresion ndaj gjërave që janë të ndaluara, thyerje që pason dënimin. Ky mozaik i ndërlikuar ndërtohet nga gurët e së keqes e cila mund të përmblidhet duke thënë: Njeriu modern nuk i beson vetes...dhe më pas shtojmë, sepse keqbërësi është Ai. (si e Keqe brenda së Keqes, jo domosdoshmërisht fryt i sëkeqes). Njeriu është ligjvënësi dhe shkelësi i tyre. Viktimë; përderisa është i dënuar, i dënuar, përderisa është qënie e kontrolluar dhe është qënie e kontrolluar përsakohë do të jetë edhe ligjvënës dhe ligjvënës sepse ka nevojë për një liri që të jetë e kufizuar jo për atë vetë. Gjendja në të cilën Qënia është e shtrënguar të ekzistojë, e bën trasgresionitn mjet të lirisë, shpreh tendencat e saj, pa qënë liria vetë, gjë që kërkon me çdo kusht – nënështrimin ndaj dënimit. Nëse pranojmë dënimin, kemi pohuar shkeljen e një rregulli dhe kjo do të thotë se kemi vepruar, keq, pohimi, në të njëjtën kohë është njohje e sëkeqes dhe njohja shndrohet në mundësi për ta ndryshuar atë, pra e mirë.
Kur Djallin (Mefistofelin) e pyetën: - Kush je? U përgjigj: - Ajo forcë që do gjithmonë të keqen, por bën gjithmonë të mirën” “Gëthe” – Faust.
Sartri pasi tha se njeriu është i dënuar të jetë i lirë, më vonë e braktisi qënien në një hapësirë pa rrugëdalje kur e mohoi lirinë si pasojë domosdoshmërisht e së keqes. Ndoshta i trembur nga pohimi, kërkoi ta kanalizojë, ta kufizojë lirinë si një të keqe të domosdoshme, (në këtë rast ndeshim konceptin e dytë kur njeriu është i detyruar nga rrethana fatkeqësie, zgjedh midis të këqiave atë më të voglën). Sikur të ishte përqëndruar tek fjala nevojshmëri do të kishte kuptuar se ajo është rregullatori i brendshëm i së keqes, është këmisha e forcës që nuk e lejon të keqen t’i shpëtojë kontrollit. E vulgarizuar kjo gjë mund të krahasohet me njeriun që e ka të nevojëshme të marrë qetësues; duhet të marrë në masën që ata qetësojnë, përtej masës, pasojat janë të dëmshme, sepse qetësuesit humbasin vetinë e të qënit qetësues, por edhe sikur të marrë në masën e duhur, sërish kemi një zgjidhje jo natyrale të një problemi shëndetësor dhe që në vetvete është e keqe. Megjithatë thënia e Sartrit gjen vlerë të plotë duke u kuptuar si detyrim për t’iu nënështruar dënimit. E keqja në këtë rast fshihet tek fjala nënështrim, i kuptuar si nënështrim ndaj kushteve që dikton liria, për të qënë i lirë, por jo për të prekur lirinë vetë, idealen, për të cilën thashë se nuk hamendëson asnjëlloj kushti. Kur them se e keqja qëndron tek fjala nënështrim, ky gjykim bëhet mbi një bazë tradicionale që e shikon çdo formë nënështrimi si shprehje skllavërie.
Mirëpo, a është e Keqe kur njeriu kërkon të jetë i lirë, atëhere, a mund të thuhet se nuk është i nevojshëm ky nënështrim?
Për ta qartësuar konceptin i referohemi luftës për emancipimin e femrës e cila bazohet në thyerjen e rregullave, traditave dhe zakoneve, ose ato dogma të moralit që e mbajnë atë në një gjendje të nënështruar, thuajse të përbuzur. Luftë që detyrimisht drejtohet kundër moralit, ose asaj pjese të tij të përcaktuar si mbartëse e së keqes. Vëmendjen në këtë rast e tërheq pikërisht fjala “luftë” sepse e parë nga kënde të ndryshme (të paktën dy) merr edhe ngarkesë të ndryshme; është një luftë e drejtë që synon të zgjerojë lirinë e vetë femrës dhe nuk është luftë e drejtë sepse drejtohet kundër moralit të legjitimuar, në këtë kuptim – është e keqe. Po ta shikojmë panoramën nga sipër, të dy momentet njëherësh, do të ndeshim situatën paradoksale, thuajse absurde, hutuese, të një gjendjeje të keqe të përgjithëshme; e keqe pozita e femrës, e tillë (e keqe )përkufizohet edhe përpjekja për të dalë nga e keqja, e keqe edhe qëndresa e anës tjetër e vlerësuar nga femrat konservatore sepse kërkon të ruhet gjendja e mëparëshme, (statu quo ante). Për ta thjeshtuar kuptimin e kësaj situate paradoksale që tregon dominimin e sëkeqes, i drejtohemi shprehjes kaq të njohur: “jeto dhe ler të jetojnë”, nuk ka vlerë për një që punon si varrmihës. Nuk mund të jetojë duke lënë të jetojnë. Puna e tij lidhet me të vdekurit. Edhe njeriu nuk mund të çlirohet nga e keqja përderisa ekzistenca e tij lidhet me të keqen, ja përse në gjithë këtë proces ajo synon të hirësohet.
- Pafuqia përballë së Keqes.
- Ndalimi është e vetmja mundësi që njeriu e krijon me vetëdije për të kaluar përtej. Njeriu, (e kam thënë edhe gjetiu tek një diskutim për përdhunimin), nuk tenton të kalojë diçka që nuk është e tillë, e tillë jo si e kalueshme ose e pakalueshme, por e tillë si e ndaluar. Njeriu tenton të kalojë atë gjë që është e ndaluar dhe pikërisht këtu shpaloset edhe pafuqia e tij përballë së keqes.
Nëse i referohemi njërës prej dhjetë pikave të komandamentit: “MOS VRI”! Në vetvete nuk kërkohet të mos vrasësh, pra nuk e ndalon diçka të tillë, vrasjen, dhe nuk e ndalon jo pse nuk do, por sepse është e pamundur, kështuqë “mos vri” merr vlerën e një paralajmërimi, pa cituar asnjë pasojë, sepse, askush nuk di çfarë ndodh realisht përballë diçkaje që i kalon përmasat e qënies, që rri përmbi qënien, që është pjesë e qënies dhe kjo diçka është pikërisht e keqja. Njeriu është në gjendje ta bëjë, dmth të vrasë, përndryshe s’ka kuptim një ndalesë e tillë, për diçka të pamundur. Sikur të ishte e pamundur që njeriu të vriste, në po atë masë do të qe e nevojëshme edhe një ndalesë e tillë.
Më kujtohet të kem lexuar një kuriozitet për një polic londinez. Hidhte një monedhë me vlerë në lulishte dhe fshihej pas një qosheje. Tabelat e ndalonin shkeljen e barit. Kalimtari që e shikonte monedhën, hynte për ta marrë, polici dilte nga vendi ku qe fshehur dhe bënte një gjobë që e kalonte shumë herë vlerën e monedhës. Pyetjet janë mjaft të rëndomta. A nuk ishte e ndaluar të shkelje barin e lulishtes? Përse kalimtari e thyente rregullin, megjithëse e dinte që do të ndëshkohej? Edhe përgjigja në këtë rast është po aq e rëndomtë: Sepse nuk mund t’i qëndrojë tundimit të saj.
Sokrati tek Protagora thotë se kur ha një ushqim edhe pse e di që dëmton, sërish e ha. Kjo ndodh ngaqë kënaqësia e çastit është mbi të Keqen që vjen më pas. (përjashtohet nevoja fiziologjike si e tillë. Nga Sokrati nuk trajtohet si një kënaqësi e mirëfilltë, por e lidhur me grykësinë, pangopësinë, të cilat më vonë do të shndroheshin në mëkat). Në atë moment njeriu është i paaftë të dallojë, të matë, të zgjedhë dhe vendosë, ose më saktë, vendos, por vendos për diçka që i hap rrugë së keqes, pra ai nuk është në gjendje të identifikojë pasojat, sepse, nëse e para është gjë (ushqimi në tavolinë) dhe si çdo gjë materiale josh, e dyta (e keqja) nuk është gjë, ose është asgjëja që tenton të bëhet gjë. Por, tenton do të thotë diçka ende e pa realizuar, është shprehje e diçkaje jo të menjëherëshme, është diçka që do të vijë, pra shndrohet. Nëse jemi të sigurt se do të shndrohet në të keqe, me të njëjtën siguri pohojmë se e Keqja e sëardhmes, është fryt i kënaqësisë(ose i nevojës për të shijuar një kënaqësi) së të kaluarës, shprehje e vetvetes në një moment të ndërmjetëm, që ne e quajmë të tashme. Kënaqësia e tepruar përpunon dhe lejon të vijë e ardhmja e së Keqes. Ndaj edhe Sokrati thoshte se kënaqësia e çastit është mbi të keqen që vjen.
Nga një kënd tjetër e ka parë Marks kur thoshte se i urituri nuk pyet për formën estetike të ushqimit.
Marinarët e Kolombit u detyruan të hanë lëkurët me të cilat visheshin direkët e anijes, të pinin ujë të qelbur, të ndotur dhe plot krimba. Në këtë rast kënaqësia është, por jo pse pi ujin ku notojnë krimbat, por sepse pi ujin si element që lejon ekzistencën e qënies. Kënaqësia prek nivelin më të ulët në të cilin ndodhet qënia njerëzore. Jean Genet, ky hajdut me stil filloi të vjedhë pikërisht ngaqë u kërcënua ekzistenca e tij dhe vetëm më pas do të ndërgjegjësohej e do ta shndronte në hakmarrje ndaj një bote të padrejtë që i hidhte sytë me përbuzje ndaj krijesave të veta. Nga ky moment Genet do të vidhte për të treguar se ai ishte i lirë të lëshohej në prehrin e sëkeqes dhe se askush nuk mund ta ndalonte, asnjëlloj ligji, morali nuk vlente përballë lirisë së tij për të notuar edhe në llum, sepse në fund të fundit është e keqja që e ka krijuar vetë njeriu dhe se figura e tij është ana e kundërt e medaljes. Dhe ky nivel i ulët nuk është tjetër veç terreni ku e keqja dominon, dhe ku tenton të shenjtërohet, përballë saj njeriu është i pafuqishëm dhe mundohet ta zvogëlojë nëpërmjet komunikimit, nëpërmjet komunikimit midis sëmirës dhe së keqes.
Të gjitha të drejtat janë të autorit.
Domosdoshmëria e së Keqes.
- Cfarë është e Keqja? Cfarë është pikërisht, “çfarë është”? përgjigja që jep Platoni për çfarë është “çfarë është”? është shumë më e thjeshtë nga sa e mendojmë: “çfarë është”, është diçka përherë e pranishme mes nesh!
- Domosdoshmëria e së Keqes ruan vlerën e një postulati, (pranohet vërtetësia pa qënë e nevojëshme të demonstrohet) kjo situatë kontradiktore e mistifikon atë (të keqen) sepse sërish mbetet enigmë forca e saj dhe roli që luan në formimin e jetës, në formimin e thelbit të qënies, pra nuk bëhet fjalë për një të keqe si dhimbje, por për diçka organike që mban gjallë jetën, si shfaqje e ndërsjelltë e saj, thuajse plotësim i njëra tjetrës, duke lënë gjithmonë në errësirë, hapësirën që pushton sepse është në përplasje të përherëshme me të mirën.
Problemi i së keqes nuk ngrihet për të provuar nëse është, shtjellohet për të kuptuar nëse duhet, si një kusht pa të cilin nuk mund të jetë vetë jeta; që e Keqja të jetë, është e nevojëshme jeta. Këtu ndeshim edhe një koncept tjetër që duket i njëjtë por s’është i tillë; e Keqja e domosdoshme. Dallimi midis tyre është rrënjësor. E para e shtrin të Keqen në përmasa njerëzore, dmth e keqja përfshin ekzistencën dhe thelbin e njeriut, e dyta është një rast i shkëputur nga jeta, episod i kërkuar vullnetarisht ose i rastësishëm, aksidental. Nëse duhet të kërkoj një analogji, e kam më të thjeshtë ta gjej brenda muzikës duke krahasuar dy rryma të saj: Jazz dhe Blues. E para është shprehje emocionale e përgjithëshme, tjetra shprehje emocionale e çastit dhe në të njëjtën kohë të dyja janë muzikë.
HIRESIMI (SHUGURIMI) I SE KEQES SI HAP DREJT LIRISE.
Sartri thoshte se njeriu është i dënuar të jetë i lirë. Në hapësirën e kësaj fraze tërheqin vëmendjen pikërisht fjalët “dënim” dhe “liri”. Për të zbuluar të keqen dhe rolin e saj, mënjanohemi nga Sartri dhe analizojmë marrdhëniet Liri - Dënim, ose Dënim - liri, jo si hallka, si anasjelltësi e pashkëputëshme, në të cilën ato përsëritin njëra tjetrën, nëpërmjet një anullimi të pafund ripërtëritës.
Liria ekziston në mendjen e njeriut si një ide abstrakte, rruga që e formoi atë është një labirinth. Mendimi nuk mund të ndalohet dhe kjo përbën forcën e tij, si liri mendimi, mirëpo mendimi mund të anullojë vetveten në çdo kohë dhe kjo përbën dobësinë e tij. Ky kalim nga një anë në tjetrën, i mendimit, krijoi konceptin e parë të lirisë, por sëbashku me të u shfaq edhe forma e parë e jetërsimit. Liria në mënyrën e të qënit abstrakte, mori formën e një të vërtete të dhënë njëherë e përgjithmonë, të pandryshueshme por edhe të fshehur, veti që e bëjnë jo pak tunduese dhe që e nxitin njeriun t’i shkatërrojë, për të mundësuar ekzistencën e një lirie konkrete, të prekëshme. Konceptin “ushqim”, njerzit e imagjinojnë në mënyrë të njëjtë, pavarësisht se çfarë shenjash kanë përpunuar për ta shprehur, nuk ndodh e njëjta gjë me lirinë, këtu shumllojshmëria e fjalorit ndiqet edhe nga fragmentarizimi i konceptit të lirisë; i ndryshëm për njerëz të ndryshëm, për ideologjitë, për politikën etj. Liria vetë qëndron në majë të piramidës dhe kjo e bën të paarritëshme, koncepti humbet në mjegullën e absolutizmit, shndrohet në vlerë morale dhe identifikohet me vetveten. Duke u identifikuar me vetveten, liria i përket asgjësë, asgjëja është përmasa e vetme e saj, sepse vetëm asgjëja nuk tenton të shndrohet, përputhet me të qënët pa të ardhme. Eshtë njeriu që nuk e respekton asgjënësinë e asgjësë, në këtë rast lirinë e lirisë, i pakënaqur tenton ta bëjë reale, pra gjë, në këtë proces liria humbet të qënët absolute sepse kushtëzohet. (Qënësia në formën e idesë, e krahason lirinë me një numër relativ në matematikë, numri e ruan vlerën absolute përsakohë është vetë, pa asnjë shenjë). Cdo kushtëzim e lidh me “dënimin” dhe me pësimet e tij, dënimi nga një term i përgjithshëm shfaqet si një seri ndëshkimesh. Dënimi përkufizohet vetëm nëpërmjet vetes, por është i pafuqishëm, do të fshihej edhe nga imagjinata më e pasur nëse do të jetonim në një shoqëri ku të dominonte e mira. Dënimi ekziston jashtë qënies, bëhet nga qënia dhe ushtrohet për ta kontrolluar atë. Ndeshemi kështu me një nga kundërshtitë klasike që e detyrojnë njëriun të futet nën lëkurën e Edipit. Dëshira për t’i shpëtuar këtij kontrolli, që është dëshirë për “liri”, pashmangësisht mpikset edhe si dëshirë për t’i shpëtuar vetvetes. Nga momenti kur njeriu bën një rregull, në po të njëjtën kohë, është i prirë për ta thyer atë, sepse e ka bërë ai dhe sepse e ka këtë mundësi, mundësinë për të thyer, njëkohësisht, e bën edhe për një arsye tjetër, sepse çdo rregull në të njëjtën kohë është “ndalim” dhe çdo i tillë kufizon lirinë. Cdo kufizim përmban në vetvete trasgresionin, (thyerjen e rregullit) i cili kur realizohet krijon një gjendje të re; pra thyejmë rregullin dhe provojmë se jemi të lirë ta bëjmë diçka të tillë. Ja përse Sartr thoshte se njeriu është i dënuar të jetë i lirë, e lidhte me thyerjen e kufijve në përgjithësi, gjë që krijon ndjesinë e lirisë edhe pse para nesh shfaqet si mishërim i së keqes (çdo thyerje, prishje ekuilibri, pavarësisht nga qëllimi, është vetiu e keqe). Nga ky moment vepron dënimi, si pasojë e ligjeve që janë bërë për të ruajtur të tjera ligje, dënimi si pasojë e një shtyse të brendëshme për të bërë diçka kundër atyre ligjeve që janë të ruajtur, që janë të ruajtur, pikërisht ngaqë janë të thyeshëm. Për ta mbrojtur bankën nga “Keqbërësit”, njeriut nuk i mjaftojnë ligjet, as edhe policët që e ruajnë nga brenda, por e pajis edhe me sisteme të sofistikuara alarmesh. Përse ndodh kjo gjë? Sepse njeriu nuk e njeh veten, di që një pjesë e unit të tij noton në errësirën e subkoshiencës e të instikteve, por nuk di çfarë qëndron në themel të tyre, ndaj edhe qënia del jashtë kontrollit. Dëshira për trasgresion shoqërohet nga pasione të fuqishme. Emocionet që afron diçka e tillë pasi shkarkohen shndrohen në çlirim, mjet, kaq i nevojshëm për të rënë në paqe të përkohëshme me vetveten sepse në të njëjtën kohë lind dyshimi dhe pyetja ç’duhet të bëjë me lirinë, pohon një gjendje të re paqartësie e të ankthshme. Nën goditjet e ankthit ekuilibri midis të qënit dhe qënies, dobësohet, bëhet lehtësisht i thyeshëm në brishtësinë e vet, pra në tërësi kemi një të keqe të përgjithëshme të cilën qënia mundohet ta kapërcejë duke krijuar diçka jashtë vetes, për të tuteluar veten dhe kjo diçka është frika.
Njeriu modern e ka të nevojëshme frikën sepse nuk e mbyt dot dëshirën, është pre e dëshirave që e shtynë në tragresion ndaj gjërave që janë të ndaluara, thyerje që pason dënimin. Ky mozaik i ndërlikuar ndërtohet nga gurët e së keqes e cila mund të përmblidhet duke thënë: Njeriu modern nuk i beson vetes...dhe më pas shtojmë, sepse keqbërësi është Ai. (si e Keqe brenda së Keqes, jo domosdoshmërisht fryt i sëkeqes). Njeriu është ligjvënësi dhe shkelësi i tyre. Viktimë; përderisa është i dënuar, i dënuar, përderisa është qënie e kontrolluar dhe është qënie e kontrolluar përsakohë do të jetë edhe ligjvënës dhe ligjvënës sepse ka nevojë për një liri që të jetë e kufizuar jo për atë vetë. Gjendja në të cilën Qënia është e shtrënguar të ekzistojë, e bën trasgresionitn mjet të lirisë, shpreh tendencat e saj, pa qënë liria vetë, gjë që kërkon me çdo kusht – nënështrimin ndaj dënimit. Nëse pranojmë dënimin, kemi pohuar shkeljen e një rregulli dhe kjo do të thotë se kemi vepruar, keq, pohimi, në të njëjtën kohë është njohje e sëkeqes dhe njohja shndrohet në mundësi për ta ndryshuar atë, pra e mirë.
Kur Djallin (Mefistofelin) e pyetën: - Kush je? U përgjigj: - Ajo forcë që do gjithmonë të keqen, por bën gjithmonë të mirën” “Gëthe” – Faust.
Sartri pasi tha se njeriu është i dënuar të jetë i lirë, më vonë e braktisi qënien në një hapësirë pa rrugëdalje kur e mohoi lirinë si pasojë domosdoshmërisht e së keqes. Ndoshta i trembur nga pohimi, kërkoi ta kanalizojë, ta kufizojë lirinë si një të keqe të domosdoshme, (në këtë rast ndeshim konceptin e dytë kur njeriu është i detyruar nga rrethana fatkeqësie, zgjedh midis të këqiave atë më të voglën). Sikur të ishte përqëndruar tek fjala nevojshmëri do të kishte kuptuar se ajo është rregullatori i brendshëm i së keqes, është këmisha e forcës që nuk e lejon të keqen t’i shpëtojë kontrollit. E vulgarizuar kjo gjë mund të krahasohet me njeriun që e ka të nevojëshme të marrë qetësues; duhet të marrë në masën që ata qetësojnë, përtej masës, pasojat janë të dëmshme, sepse qetësuesit humbasin vetinë e të qënit qetësues, por edhe sikur të marrë në masën e duhur, sërish kemi një zgjidhje jo natyrale të një problemi shëndetësor dhe që në vetvete është e keqe. Megjithatë thënia e Sartrit gjen vlerë të plotë duke u kuptuar si detyrim për t’iu nënështruar dënimit. E keqja në këtë rast fshihet tek fjala nënështrim, i kuptuar si nënështrim ndaj kushteve që dikton liria, për të qënë i lirë, por jo për të prekur lirinë vetë, idealen, për të cilën thashë se nuk hamendëson asnjëlloj kushti. Kur them se e keqja qëndron tek fjala nënështrim, ky gjykim bëhet mbi një bazë tradicionale që e shikon çdo formë nënështrimi si shprehje skllavërie.
Mirëpo, a është e Keqe kur njeriu kërkon të jetë i lirë, atëhere, a mund të thuhet se nuk është i nevojshëm ky nënështrim?
Për ta qartësuar konceptin i referohemi luftës për emancipimin e femrës e cila bazohet në thyerjen e rregullave, traditave dhe zakoneve, ose ato dogma të moralit që e mbajnë atë në një gjendje të nënështruar, thuajse të përbuzur. Luftë që detyrimisht drejtohet kundër moralit, ose asaj pjese të tij të përcaktuar si mbartëse e së keqes. Vëmendjen në këtë rast e tërheq pikërisht fjala “luftë” sepse e parë nga kënde të ndryshme (të paktën dy) merr edhe ngarkesë të ndryshme; është një luftë e drejtë që synon të zgjerojë lirinë e vetë femrës dhe nuk është luftë e drejtë sepse drejtohet kundër moralit të legjitimuar, në këtë kuptim – është e keqe. Po ta shikojmë panoramën nga sipër, të dy momentet njëherësh, do të ndeshim situatën paradoksale, thuajse absurde, hutuese, të një gjendjeje të keqe të përgjithëshme; e keqe pozita e femrës, e tillë (e keqe )përkufizohet edhe përpjekja për të dalë nga e keqja, e keqe edhe qëndresa e anës tjetër e vlerësuar nga femrat konservatore sepse kërkon të ruhet gjendja e mëparëshme, (statu quo ante). Për ta thjeshtuar kuptimin e kësaj situate paradoksale që tregon dominimin e sëkeqes, i drejtohemi shprehjes kaq të njohur: “jeto dhe ler të jetojnë”, nuk ka vlerë për një që punon si varrmihës. Nuk mund të jetojë duke lënë të jetojnë. Puna e tij lidhet me të vdekurit. Edhe njeriu nuk mund të çlirohet nga e keqja përderisa ekzistenca e tij lidhet me të keqen, ja përse në gjithë këtë proces ajo synon të hirësohet.
- Pafuqia përballë së Keqes.
- Ndalimi është e vetmja mundësi që njeriu e krijon me vetëdije për të kaluar përtej. Njeriu, (e kam thënë edhe gjetiu tek një diskutim për përdhunimin), nuk tenton të kalojë diçka që nuk është e tillë, e tillë jo si e kalueshme ose e pakalueshme, por e tillë si e ndaluar. Njeriu tenton të kalojë atë gjë që është e ndaluar dhe pikërisht këtu shpaloset edhe pafuqia e tij përballë së keqes.
Nëse i referohemi njërës prej dhjetë pikave të komandamentit: “MOS VRI”! Në vetvete nuk kërkohet të mos vrasësh, pra nuk e ndalon diçka të tillë, vrasjen, dhe nuk e ndalon jo pse nuk do, por sepse është e pamundur, kështuqë “mos vri” merr vlerën e një paralajmërimi, pa cituar asnjë pasojë, sepse, askush nuk di çfarë ndodh realisht përballë diçkaje që i kalon përmasat e qënies, që rri përmbi qënien, që është pjesë e qënies dhe kjo diçka është pikërisht e keqja. Njeriu është në gjendje ta bëjë, dmth të vrasë, përndryshe s’ka kuptim një ndalesë e tillë, për diçka të pamundur. Sikur të ishte e pamundur që njeriu të vriste, në po atë masë do të qe e nevojëshme edhe një ndalesë e tillë.
Më kujtohet të kem lexuar një kuriozitet për një polic londinez. Hidhte një monedhë me vlerë në lulishte dhe fshihej pas një qosheje. Tabelat e ndalonin shkeljen e barit. Kalimtari që e shikonte monedhën, hynte për ta marrë, polici dilte nga vendi ku qe fshehur dhe bënte një gjobë që e kalonte shumë herë vlerën e monedhës. Pyetjet janë mjaft të rëndomta. A nuk ishte e ndaluar të shkelje barin e lulishtes? Përse kalimtari e thyente rregullin, megjithëse e dinte që do të ndëshkohej? Edhe përgjigja në këtë rast është po aq e rëndomtë: Sepse nuk mund t’i qëndrojë tundimit të saj.
Sokrati tek Protagora thotë se kur ha një ushqim edhe pse e di që dëmton, sërish e ha. Kjo ndodh ngaqë kënaqësia e çastit është mbi të Keqen që vjen më pas. (përjashtohet nevoja fiziologjike si e tillë. Nga Sokrati nuk trajtohet si një kënaqësi e mirëfilltë, por e lidhur me grykësinë, pangopësinë, të cilat më vonë do të shndroheshin në mëkat). Në atë moment njeriu është i paaftë të dallojë, të matë, të zgjedhë dhe vendosë, ose më saktë, vendos, por vendos për diçka që i hap rrugë së keqes, pra ai nuk është në gjendje të identifikojë pasojat, sepse, nëse e para është gjë (ushqimi në tavolinë) dhe si çdo gjë materiale josh, e dyta (e keqja) nuk është gjë, ose është asgjëja që tenton të bëhet gjë. Por, tenton do të thotë diçka ende e pa realizuar, është shprehje e diçkaje jo të menjëherëshme, është diçka që do të vijë, pra shndrohet. Nëse jemi të sigurt se do të shndrohet në të keqe, me të njëjtën siguri pohojmë se e Keqja e sëardhmes, është fryt i kënaqësisë(ose i nevojës për të shijuar një kënaqësi) së të kaluarës, shprehje e vetvetes në një moment të ndërmjetëm, që ne e quajmë të tashme. Kënaqësia e tepruar përpunon dhe lejon të vijë e ardhmja e së Keqes. Ndaj edhe Sokrati thoshte se kënaqësia e çastit është mbi të keqen që vjen.
Nga një kënd tjetër e ka parë Marks kur thoshte se i urituri nuk pyet për formën estetike të ushqimit.
Marinarët e Kolombit u detyruan të hanë lëkurët me të cilat visheshin direkët e anijes, të pinin ujë të qelbur, të ndotur dhe plot krimba. Në këtë rast kënaqësia është, por jo pse pi ujin ku notojnë krimbat, por sepse pi ujin si element që lejon ekzistencën e qënies. Kënaqësia prek nivelin më të ulët në të cilin ndodhet qënia njerëzore. Jean Genet, ky hajdut me stil filloi të vjedhë pikërisht ngaqë u kërcënua ekzistenca e tij dhe vetëm më pas do të ndërgjegjësohej e do ta shndronte në hakmarrje ndaj një bote të padrejtë që i hidhte sytë me përbuzje ndaj krijesave të veta. Nga ky moment Genet do të vidhte për të treguar se ai ishte i lirë të lëshohej në prehrin e sëkeqes dhe se askush nuk mund ta ndalonte, asnjëlloj ligji, morali nuk vlente përballë lirisë së tij për të notuar edhe në llum, sepse në fund të fundit është e keqja që e ka krijuar vetë njeriu dhe se figura e tij është ana e kundërt e medaljes. Dhe ky nivel i ulët nuk është tjetër veç terreni ku e keqja dominon, dhe ku tenton të shenjtërohet, përballë saj njeriu është i pafuqishëm dhe mundohet ta zvogëlojë nëpërmjet komunikimit, nëpërmjet komunikimit midis sëmirës dhe së keqes.
Të gjitha të drejtat janë të autorit.
