Re: Dashuria e përjetëshme dhe tradhëtia.
Ti më pyet, Lesbia,
Sa të puthura të tua,
Janë mjaft e tepër për mua?
...
...Sa prej yjeve pafund,
Në natën e qetë
Përgjojnë dashuritë e njerzve.
Nga kaq të puthura, të puthësh duhet,
Që për Katulon e djemnuar
Të jenë mjaft e tepruar...
(Catullo – Poezi)
Mendojmë se duke i veshur këtë apo atë atribut, silësi, veti, virtyte, ngjyra ylberore, aromën lulesh, bukuri, mahnitje, dashuria bëhet e përjetëshme? Përkundrazi, penelatat e imagjinatës, të nxitura ndoshta edhe nga fantazia më e pasur apo nga një gjendje emocionale trallisëse, nuk mund të konturojnë përjetësinë, mbetet një dëshirë që kërkon të realizohet, sepse dashuria nuk është gjë tjetër veç një ndërlidhje, marrdhënie, midis dy vetave. Në terma filozofikë flasim për subjekt dhe objekt. “Unë” që dashuroj “dikë”. Këto marrdhënie janë një e mirë që i bën vetes kur i afron tjetrin, meqënëse askush nuk dëshiron diçka jo të mirë, e kushtëzuar, sidoqoftë, nga fakti se pikërisht kjo diçka mungon. Njeriu nuk dëshiron çfarë zotëron. (shembull i rëndomtë: Nëse ti ke pallto, s’dëshiron pallto) Dashuria ndërtohet mbi një boshllëk tëndin që duhet mbushur, mungesë që duhet plotësuar. Fisnikëria e shpirtit, e mendimeve, mirësia etj, tërë cilësitë, fitojnë epërsi në çastin që dashuron por e shijon frytin e tyre vetëm duke ia përcjellë tjetrit/ës. Përsa kohë nuk shprehen, ruhen brenda qenies si një fuqi e saj e mundëshme. Nëse marrdhëniet e tjera që të bëjnë një qenie shoqërore, flas ato të punës, shoqërisë së ngushtë e të gjerë, janë normale, ato nuk përfshinë gjithë qenien tënde, një pjesë e saj endet si një sonambul në kërkim Të. “Diçkasë”. Të pranisë që mungon. E nevojëshme po aq sa një fasho drite në një dhomë të errët që pahit grimcat e pluhurit. Me fjalë të tjera, duhet dikush që të përgjojë nga një e çarë e qenies tënde për të vlerësuar këto dhunti, për t’i shkrirë e shpërthyer. Duketa (pasoja): Nëse deri dje, të mungonte harmonia me botën që të rrethon, njeriu që dashuron e mundëson në një shkëmbim të ndërsjelltë ndjenjash. Nëse të ecurës tënde i mungonte muzikaliteti, kur shkon për të takuar njeriun e dashur edhe këpucët këndojnë. (dyanësia: Ndërsa ti këndon, tjetri me endje dëgjon) Njeriu që dashuron ve në dukje dhe kumton instiktivisht detajet që përbëjnë thelbin e qenies tënde, i pajis sytë e tu me atë veti që u mungonte; si një veçanti të pari, qoftë edhe shajni, trallisje, namatisje, (detaje që i përkasin jo gjendjes së “shtatzanisë” por pas saj). Tablo që ndërtohen me mozaik ëndrash. Të gjitha këto që sapo thashë, vihen re nëse kthehesh mbrapa, si një vëzhgim i gjurmëve të dashurisë të cilën për arsye spekullimi po e quajmë të zakonëshme, sepse lindja e një dashurie romantike, kërkon patjetër edhe një pengesë që duhet kapërcyer. Paskësaj mbyllet drama. Dashuria romantike si gjithë të tjerat bie në routinën që e grryen me ngadalësinë e ndryshkut.
Dashuria në ujrat e mëdyshjes etike.
Udhësi(Uliksi) ndoqi me vështrim lëvizjet e Ikarit, mbretit të Spartës dhe babait të Penelopës, që ndali përballë fronit dhe me shpinën e kthyer nga ata të dy, dukej sikur po i jepte fund një bisede të nisur kushedi kur. U kthye rrëmbimthi sikur të qe duke u ndarë prej diçkaje të dashur e që vetëm me një shkëputje të dhunëshme mund të kryhej e në të njëjtin hark kohe, hoqi kurorën nga koka duke ezgjatur përpara. Udhësi, duhej të përballonte tërë atë rit veprimesh tunduese, ndaj hodhi sipër një tunikë ngurtësie dhe soditi mjerimin e qenies kur ndodhet përballë lakuriqësisë neveritëse të dështimit. Duhej t’i jepte fund në njëfarë mënyre dëshpërimit të tjetrit që po i afronte mbretërinë. Ndjeu keqardhje. Ikari, vjehrri, dukej tepër i lodhur nga përpjekjet për ta bindur Udhësin të ngulej në Spartë.
Jo! - shqipton prerë dhe e përcjell vështrimin mbi Penelopën duke e fshehur zhbirimin nën një cipë të hollë përtejshmërie, mashtruese sa edhe sipërfaqja e detit që rrethon ishullin e tij, ku kthjelltësia mbulon mësëmiri thellësinë e ujrave; të një deti që e ruan me xhelozi ishullin sikur ta ketë të vluarën e tij duke i dërguar herë herë rrathë valësh përkëdhelëse e herë shkulme zemërimi, kur shikon anije të ndryshme të ndalojnë aty.
Penelopa nuk flet, pret në heshtje me duart e lëshuara përpara mbi prehër.
Mos vallë ishte më mirë të bëhej mbret i Spartës, i lavdisë dhe e i pasurive të saj se sa mbret i Itakës, një copë ishull plot gërqe...ah! - i shpëton një klithmë, - Gërqet e mia! I malluar për ato gërqe, befas, e ndjen se nuk e mban më vendi për një copë ishull, të rrethuar nga ujrat e kaltra të një deti që e quajnë Jon ngaqë të parët s’mundën ta pagëzonin ose nuk deshën sepse ishte megjithatë i tyre. I lindur në ishull dhe i quajtur Udhës dukej se fati i tij qe shënuar prej kohësh si një njeri që nuk duhej të rrinte në një vend. - Ti, sa ulesh ikën, nuk bën vend, - i tha një shoku i tij i fëmijërisë, sepse, ndërsa notonin, të lodhur u lëshuan drejt një skërke që dilte mbi ujë, e, kur ai mbërtheu gishtrinjtë në majë, Udhësi u zhyt sërish, - Je gjithmonë kështu dhe unë nuk të ndjek dot. Uliks, Ulu dhe Ik, ha ha haaa, - e qeshura u përpi nga tallazet dhe u përhap andej këtej ujdhesave sëbashku me endjet e tij pa fund. Erdhi Udhakonjësi, thoshin njerëzia kur e shikonin të kthehej në Itakë mbretin e ardhshëm, e pastaj ngushëlloheshin duke thënë, të paktën Itaka është ishull, ndryshe do ta kishte çuar andej këtej në bredhëritjet pa fund. I mahnitur i thotë vetes se rrallë kujtohej për emrin e tij. Nuk e mbante më vendi, ja përse. U ngrit, - do ikim, - tha. Ikari s’foli, as edhe i bekoi, siç ishte zakoni. Çifti doli nga pallati mbretëror dhe pasi la edhe shtëpitë e rrethinave, mori rrugën e Itakës i ndjekur nga Ikari dhe përgjërimet e tij. Bënte vapë, dielli digjte, por Udhësi qe pushtuar nga ankthi i të larguarit. I bëri shenjë djaloshit të kaloshinës se do të çapiten për një copëz herë më këmbë. Plotësoi lutjen e Penelopës, por ndërsa i hodhi një sy kalimthi, qeshi nën buzë. Ishte rruga ku ai bëri garën e vrapit sipas kushtit të venë nga Ikari për mëtuesit e Penelopës, ku edhe doli fitues. I kllapuar nga këto mendime u zhyt brenda vetes, si për të humbur çdo pikëtakimi me botën, si dëshirë për t’iu shmangur një gare tjetër këmbëzbathur me një fund të dyshimtë. Ende i dhimbnin shputat e vrara prej gurëve sepse ishte mësuar të notonte në ujë. Ikari dukej se nuk kishte kuptuar gjë. Udhësi doli nga Sparta nga ajo rrugë enkas, për t’i kujtuar fitimtarin, por s’pati kohë të humabsë përsiatjeve. Diçka e pakuptueshme, një parandjenjë e zymtë si një re e mbarsur me shi, i pllakosi shpirtin dhe e nxiti të largohej sa më parë. Por...Ah! Këmbët e Penelopës dukej se mezi shqiteshin nga dheu trokë, pas çdo hapi rëndoheshin, era ngrinte pluhur dhe e ecura po bëhej thuajse e pamundur. Ajo po qante heshtur e mbrapa tyre me logori qante edhe Ikari që nuk ndahej nga vajza e dashur. Udhësi, e vuri re ngurrimin, ndaloi dhe duke e parë në sy, i tha:
- Ky është çasti që duhet të zgjedhësh; o mua o babanë!
Penelopa nuk foli, uli vellon dhe mbuloi fytyrën.
Zgjodhi nusërinë.
Ikari mbeti i mbërthyer. Dukej sikur fryma e vdekjes e kishte ngurosur...(më pas po në atë vend ngriti një statujë kushtuar Dëlirësisë)
* * *
Çdo dashuri në çastin e lindjes është e shtrënguar të zgjedhë. Të zgjedhë nëse duhet të braktisë gjendjen aktuale, të zgjedhë midis këtij dhe atij, kësaj dhe asaj si një përpjekje për tu ndalur diku ku mendohet se e plotëson më mirë boshllëkun, si një hapësirë në të cilën ajo mund të realizohet në tërësinë e saj. Sado e motivuar, zgjedhja, është tradhëti ndaj njërës gjendje. X-i është më i mirë se Y-ku, kush është për mua nga çasti që shikoj se të dy janë të interesuar? Pyetja detyron një përgjigje edhe pse çmesa bëhet mbi një njohje të jashtme, të përgjithëshme. Sinjale me një kah, që nuk kthehen mbrapa për të sjellë informacionin e kërkuar, nuk ndodh, psh, si me lakuriqin e natës i cili “shikon” kështu pengesat ku mund të thyejë kokën. Çdo qenie është enigmë. Kjo është fillesa e mbaresa e çfarë duhet ta quajmë “mëdyshje etike”, si një përzgjedhje në përgjithësi, e si një përzgjedhje midis dy të mirave në veçanti, që në thelb është mjaft e vështirë. Mund të shkelim në dërrasë të kalbur, mundet jo. Veprojmë gjithmonë në kushtet e njohjes së cunguar. (Në një ardhmëri legjitimohet pyetja: Sikur të kthehesh mbrapa, çfarë korrigjon?) Është më kollaj nëse zgjedhim midis të mirës dhe të keqes. Dihet.
Shandor Petëfi afron njëlloj tradhëtie tjetër, kur i shkruan të fejuarës së tij se “për dashurinë flijon jetën, për atdheun flijon dashurinë”. Këtu zgjedhja nuk është më një dilemë. Ajo ka mbaruar sëqeni e tillë nga çasti kur dimë se çfarë duhet të zgjedhim e çfarë në të njëjtën kohë të braktisim edhe pse çmimi që paguhet është gjithmonë i lartë, nuk hezitohet.
Lindja e mëdyshjes etike, akuzon gjendjen e dyfishtë të dashurisë e të tradhëtisë, mbartëse të njëra-tjetrës, por e pranon sepse kjo mënyrë të qeni është baraspesha vetë, si anim herë nga një anë herë nga tjetra, jashtë saj nuk ka ekzistencë. Simbiozë.
Davaritim tani mjegullën që shpërndan fjala tradhëti dhe turbullirën e trazimin që shkakton në shpirt duke shpjeguar etimologjinë (prejardhjen). “Tradhëti”, vjen nga latinishtja “Traditio” – ti japësh – afrosh dikujt, – të shpërngulësh. Pra, sikundër duket, kemi një përcjellje të ndjenjave drejt një situate të re ku këto ndjenja ndihen më të vlerësuara, ose si një mundësi për tu rindezur sa herë që i kërcënon shuarja.
Ndaj si dashuria e tradhëtia nuk janë pasojë e njëra tjetrës, janë njëra tjetra; siamesializëm. Nëse nuk do të ekzistonte tradhëtia, s’kishte për të ekzistuar as dashuria, përndryshe kë do të tradhëtonte tradhëtia?, pra si do të realizohej ajo nëse nuk do të kishte një pikë nga e cila do të largohej? Nëse nuk do të ekzistonte dashuria s’do të ekzistonte as tradhëtia, përndryshe si do të lindëte ajo nëse njeriu nuk do ta ndjente të nevojëshme të braktiste veten për tu shpërngulur te një qenie tjetër? Si hap i parë sepse hapi i dytë e bën klasike duke gjetur përgjigjen e pyetjes: Kë do të dojë nëse nuk do të gjejë diçka larg vetes për ta dashuruar? (objekti si duhuri)
Hyj në sytë e tu
si në një pyll plot diell...
(Nazim Hikmet)
Gjatë përcjelljes së ndjenjave qoftë edhe madhështore, si një adhurim, ato nuk rrjedhin mbi të njëjtin rrafsh. Ka gjithmonë një disnivel natyral, sepse njerzit nuk janë njësoj, ndaj përgjigja nuk është e të njëjtës shkallë, dmth adhurimit jo domosdoshmërisht i përgjigjet adhurimi. Ky shkallëzim e ve njërin partner mbi tjetrin, pra ndërton sundimtarin, rol që, theksoj edhe pse s’është e thënë, për zakon e traditë e luan mashkulli. Aty ku mungon dyanshmëria, përftohet, lind sunduesi. Sepse ky, nuk ndihet i detyruar dhe i kufizuar nga tjetri, e njëherësh kupton panevojshmërinë e adhurimit. Tërheqja është hapi i parë i tradhëtisë, i realizuar në ndërkohë, kur ra ose pranoi thuajse pavetëdije rolin e sunduesit.
Plotësimi i ndjenjës është njëherësh edhe shkatërrimi i saj. Kur ke etje pi ujë, nga ky çast shuhet etja. Ndryshe nga etja për ujë të cilën nuk e dëshirojmë asnjëherë, dashurinë dëshirojmë ta kemi pjesë përbërëse të jetës sonë, të përherëshme. Pra, është dëshira për ta pasur e përjetëshme, jo dashuria. Në vijimësinë pas realizimit që mund të konsiderohet edhe si kulm i mbrritur, fillon rënia. Sepse në çastin që dashuria realizohet ne nuk shpëtojmë nga komplekse të tjera, lind një dëshirë tjetër po aq e fuqishme dhe po aq shtypëse e po aq shkatërruese, përkundrazi fillon shkatërrimi real, jo më potencial.
Ta mbajmë çfarë kemi arritur, shpesh me çdo kusht. Përdorimi i fjalës “ruaj”, zgjon vetiu në imagjinatë sogjetarin, rojen, ndaj nuk e quaj me vend përdorimin sepse kështu ngjizim te e njëjta figurë të gjitha rolet e mundëshme që e shndërojnë subjektin, në tiran.
“Ta mbajmë”, po aq sa një flutur në pëllëmbën e hapur.
“Me çdo kusht”, ta shtrëngosh brenda një grushti.
Në të dy rastet do të thotë ta detyrosh kundër vullnetit por edhe të injorosh brishtësinë e saj. Nuk e ke. E vështirë për tu pranuar. Por, afshi i dashurisë, bën edhe një krimb poet, të pranosh humbjen e saj të bën profet.
Frika e humbjes së dashurisë, është e vetdijëshme rrjedh nga ideja se një ditë mund të ndodhesh papritur përballë anës tjetër të medaljes. Një ditë edhe pse me droje, kjo frikë mishërohet dhe merr miset e braktisjes, të tradhëtisë. Pra, frika është një shoqërues i keq i humbjes, qoftë edhe si një mundësi në fuqi. Është sikundër bakri një përçues i keq i elektricitetit. Ruan një gjendje lëkundjeje gati të pandishme e gjithaq shkatërruese e, fatalisht të pashmangëshme. I vetmi “ilaç”, ngushëllim, është të gëzosh në ato çaste frytet që të afron, po prite të nesërmen, dikush tjetër i këput, por më shpesh bëhen si frutat e Tantallit, mbretit që talli perënditë.
Në rastin e parë, të atij që nuk pret, por gëzon frytet që afrohen duke shkuar degë më degë e shëtitur lule më lule, me shpërfilljen e njeriut të gëzuar, është Don Xhovani, shembull i qartë. Sinonim, personifikim, i njeriut që shtyn në ngasje dhe rron prej ngasjes në shpengimin e çastit. Te Don Xhovani, etika zbehet, mbetet një nuancë ose zhduket fare, pak rëndësi ka, hipotezë në përjetësi, mjafton që të mos bëhet pengesë e moskokçarjes së tij ku jeton një dashuri pa detyrime që aromatizohet çdo çast prej luleve erëmirë përsa ato janë duke çelur ose kanë çelur, duke hamendësuar kështu edhe idenë e përkohësisë së çdo gjëje në këtë jetë. “Ti e di cili jam, ndaj di edhe si jam, kështuqë fjalët janë të tepërta”.
Bernard Shou, dramaturgu i madh irlandez, i ndodhur një ditë në shoqërinë e një femre të bukur e që nuk pushonte së dërdëllisuri për virtytin, i lodhur nga llafazanëria, i tha:
- Zonjushe, kush je e dimë, më thuaj sa kushton...
Të gjitha këto situata dëshmojnë për atë që e quajtëm që në fillim “mungesë” të pasuar nga nevoja për tu mbushur. Në rastin e mësipërm, të dramaturgut, tjetra nuk ishte gjë veç pasqyra ku duhej të dukej mungesa me përmasat e saj...Pas kësaj pyetja: Sa kushton?... është zgjidhja. Krahasimi me një pasqyrë mendoj se tregon më sëmiri një gjendje të përherëshme, meqënëse pasqyra nuk ka memorie, në mungesë të objektit, në të mbretëron humnera.
E kundërta është dashuria e Tristanit, nipit të mbretit anglez që dashuroi vajzën e mbretëreshës së Irlandës, Izoltën. Dashuri e pamundur. E pikërisht duke u tymosur në kohë, ajo thith erën e një trishtimi pafund, sepse përjetësia, kujtdo që e lyp i afron pamundësinë. Ndryshe nga Don Xhovani, Tristani mbetet besnik, por besnikëria e tij është e kushtëzuar nga pamundësia për të qenë tjetërsoj, përderisa dashuria mbetet në skajet e dëshirës. Tristani djeg të tashmen në flakët e ftohta të ankthit, për të afruar të ardhmen, e në nxitim e sipër zbulon fatin. Tragjik, s’ke ç’thua, ndoshta budallallëk...ke ç’thua.
* * *
Dashuria duke qenë dëshirë dhe se kjo e fundit është gjithmonë e përjetëshme, krijon iluzionin se edhe dashuria meqë fle në atë shtrat, është e tillë.
Djalosh, sot është sot, nuk është nesër...
- Zotëri, ti vetë më the se do të m’i kthesh lekët sot...
- Kur të thashë, çfarë të thashë?
- Dje, më the se do të t’i jap nesër.
- Djalosh, - ia kthen Toto’, - të thashë që do të ti jap nesër jo sot. Sot është sot nuk është nesër... Ky arsyetim thuajse sofist i Totosë në një prej filmat e tij, përcjell mësëmiri idenë e një të nesërmeje që kur bëhet e sotme ajo anulohet, pushon së ekzistuari sëbashku me çdolloj përmbajtjeje.
Remo Koçiu
(të drejtat janë të autorit)
etto di due persone, corteggiarsi, amoreggiare con leggerezza
