Re: A do te jete efikase bursa e re
meqenese teorikisht do jete konsumatori qe investon kursimet, sa jane keto kursime te shqipetareve?????????????
Kursimi, investimi dhe sistemi financiar e Bankar në ekonominë shqiptare
Nga Prof. Dr. Sherif BUNDO
Në shkencën ekonomike është shumë i njohur dhe i çmuar roli dhe pesha e sistemit bankar dhe financiar në zhvillimin ekonomik të një vëndi. Roli i institucioneve financiare dhe bankare dhe kontributi i tyre në zhvillimin ekonomik të Shqipërisë është një temë e madhe e një spektri të gjërë debati. Ajo është e lidhur jo vetëm me vetë labirinthin dhe misterin që i mbështjell ato dhe që i bën shpesh të padepërtushme për çdo mëndje njerëzore, por edhe me organizimin, funksionimin, ekipet që i drejtojnë institucionet e parasë dhe që në një farë mënyrë bëjnë të lëvizë gjithë ekonomia.
1. Sistemi financiar shqiptar dhe niveli i kursimit e investimit.
Një nga problemet më të rëndësishme që duhet të tërheqë vëmëndjen e mendimit ekonomik tek ne është padyshim raporti që mban sistemi financiar ndaj kursimit. I njëjti shqetësim mund të formulohet edhe ndryshe: A është në gjëndje sistemi financiar dhe bankar aktual që të thithë dhe vërë në qarkullimin e nevojshëm financiar kursimet monetare dhe valutore që gjeneron ekonomia shqiptare? Nga ana tjetër pyetja mund të thellohet në një nën pyetje tjetër: Sa ndikon niveli i shërbimit dhe infrastruktura financiare dhe bankare në Shqipëri në stimulimin e kursimit dhe të investimit? Në dukje, kjo të jep përshtypjen e një pyetje të thjeshtë shpesh rutinë dhe që nuk tërheq vëmëndjen e duhur për mendimin ekonomik dhe aq më tepër për aktivitetin ekonomik. Në realitet nuk është kështu.
Në literaturën ekonomike, dhe veçanërisht në shkollën Kejnsianiste, kursimi dhe investimi janë trajtuar si kategori që janë patjetër të barabarta midis tyre, të cilat për shoqërinë janë thjesht aspekte të ndryshme të të njëjtit problem. Investimi, nuk është gjë tjetër veçse rritje e kapitalit real, pamvarsisht në se kjo përbëhet nga kapital themelor, nga kapital qarkullues apo nga kapital financiar. Nga ana tjetër edhe rritja e kursimeve është gjithashtu një lloj investimi. Rritja e kursimeve është investim vetëm dhe në masën që vetë kursimi është pjesë e skemës së qarkullimit ekonomik të ekonomisë së një vëndi. E shpjeguar më thjeshtë kursimi barazohet dhe identifikohet me investimin në se fondet apo kapitalet e kursyera futen në qarkullimin ekonomik të vëndit. Ndryshe kursimi që ngelet jashtë qarkullimit ekonomik, kursimi monetar dhe valutor i painvestuar dhe i papërdorur, nuk përfaqëson gjë tjetër veçse një pjesë të pasurisë kombëtare të tërhequr nga qarkullimi ekonomik dhe të kthyer në inaktive. Mosmbajtja parasysh e një fakti të tillë në jetën tonë të përditshme dhe reale na rezulton të jetë e gabuar dhe shkatërruese.
2. A është në gjëndje sistemi bankar dhe financiar shqiptar për të gjeneruar energjitë e ekonomisë së vet?
Një pyetje me përmbajtje të thellë ekonomike. Një pyetje, përgjigja e së cilës kërkon njohje të plotë dhe të thelluar të vetë sistemit financiar. Megjithatë ne do të ndalemi në tre aspekte që gjithësesi zbërthejnë në mos gjithë përgjigjen e pyetjes, pjesën më të rëndësishme të saj.
1. Cila është gjeografia aktuale e sistemit ekzistues bankar dhe financiar shqiptar? Pa asnjë hezitim do të thoshim që bankat ekzistuese në Shqipëri dhe strukturat e tjera të sistemit financiar si shoqëritë e sigurimeve, institutet financiare, etj, etj kanë selitë ose filialet e tyre në qytetet kryesore të vëndit. Në qytetet e vogla dhe në zonat rurale nuk ka asnjë qelizë të këtij sistemi. Në zonat rurale, ndërkohë Shqipëria ndryshe nga vëndet e tjera të Europës, vazhdon të ketë rreth 50 % të popullsisë, vazhdon të ketë rreth 50 % të ekonomisë kombëtare. Zonat rurale posedojnë mbi 42 % të potencialeve për kursime të ekonomisë. Zonat rurale kanë mbi 53 % të emigrantëve, kryesisht emigrantët pa familje. Kjo do të thotë se akoma tregu nuk ka gjetur në këto 10 vjet interes të depërtojë edhe në këto zona dhe të ushtrojë efektet e veta për zhvillimin e tyre. Siç duket, këto kanë parasysh ekonomistët e shquar Rikardo, Kahn, Harrod, apo Kejns, që konkludojnë se forcat e tregut shpesh janë të verbëra dhe nuk marrin në konsideratë vetërregullimin, apo zhvillimin harmonik, efektin social, efekte që normalizohen me rolin rregullues të shtetit. Siç duket, në qytetet e vogla, apo në zonat rurale të populluara me popullsi relativisht të lartë duhet të instalohen, sipas përvojës europiane dhe amerikane, ato struktura të sistemit financiar, që arrijnë të vënë në lëvizje potencialet që fsheh zona rurale. Jam i bindur se nje fakt i vetem mjafton per te veshur me mire idene e shprehur me larte. Ne zonen turistike te Rivieres shqiptare, ka mbi 1800 familje qe aplikojne te ashtuquajturin turizem familjar, te cilat jane jashte vemendjes dhe rrjetit te sherbimit bankar.
Në argumentat tona jemi nisur nga fakti që ekonomia shqiptare, për shkak të nivelit shumë të lartë të përdorimit të parasë së gatshme, të likujditetit, është ekonomi që ndodhet në fazën e parë të ciklit të jetës së një ekonomie tregu. Ajo ndodhet në fazën empirike. Kjo fazë është e dominuar nga xhirot me para në dorë, nga thasët dhe çantat me kartmonedha, nga mungesa e theksuar e borxhit dhe veçanërisht e kredisë institucionale. Më saktë mund të thuhet se është në fund të fazës empirike, pasi siç ndihet ka tendenca dhe indikacione (te pakten diskutohet) që prezantojnë trokitjet e fazës së dytë, të fazës së ekonomisë së kredisë, e cila gjykohet se është ende larg. Ndërsa për fazën e tretë ku ndodhet shumica e vëndeve të zhvilluara të tregut, pra për ekonominë e tregjeve financiare, as që mund të bëhet fjalë.
Duke besuar te fuqia dhe forca e përdorimit të parasë në zhvillimin ekonomik, ne jemi në gjëndje të krijojmë një ide fillestare mbi fuqinë e lëvizjes së flukseve të parave drejt institucioneve bankare. Eshte kjo levizje, magjia qe krijon punen dhe rritjen ekonomike, qe ne fjalorin ekonomik quhet financim i rritjes ekonomike dhe i bizneseve. Në se do të thoshim se paraja është pija që e bën aktiv apo e vë në lëvizje njeriun duke nxitur veprimtarinë e sistemit, atëherë duhet të kemi mirë parasysh se për ta sjellë goten e pijes te buzët duhet që të bëhen disa lëvizje. Madje edhe nje gote e mbushur plot por larg buzeve nuk ka asnje efekt, asnje vlere per levizjen. E pra, duhet të bëjmë disa lëvizje që paratë jashtë sporteleve të institucioneve bankare, apo neper banka, të shkojnë te buzët e ekonomisë, te bizneset që kanë aq shumë nevojë per to.
2. A janë realisht të lidhura dhe të orientuara drejt subjekteve të tjera ekonomike hallkat e ndryshme të sistemit aktual financiar dhe bankar në vëndin tonë? Kjo pyetje e dytë është vazhdim i të parës. Shpesh herë konkluzionet tona kanë më tepër karakter administrativ se sa karakter shkencor. Por unë mendoj se politikat ekonomike të një vëndi, dhe aktet administrative që ndërmeren për realizimin e tyre, kur janë të drejta kanë gjithmonë karakter shkencor. Shpesh herë harrojmë që politikat ekonomike janë derivate të ekonomive politike. Përgjigjen e pyetjes së mësipërme do ta japin nëpërmjet katër shifrave: Për vitin 1998, programi i kredisë bankare në mbështetje të bizneseve private dhe publike u përdor rreth 24 %. Programi i kredisë bankare në mbështetje të të njëjtit biznes për vitin 1999, është përdorur rreth 11 %. Po keshtu programi i kredise bankare per periudhen Janar-Maj 2000 ne sherbim te financimit te bizneseve private nuk shkon gjithesesi me teper se 12 %. Në tre degët të cilësuara si bazë dhe prioritare të ekonomisë shqiptare, në ndërtim, bujqësi dhe turizëm, mbështetja me kreditime dhe financime institucionale luhatet nga 0.5 deri 1.8 %. Në të gjitha rastet kemi të bëjmë me një ekonomi pa mbështetje financiare dhe me një sistem bankar i cili as për interesat e tij komerciale dhe të biznesit te tij nuk është orientuar drejt. Ai nuk është kapur pas degëve prioritare të ekonomisë, mbas degëve që normalisht kanë të ardhme. Ky është një konkluzion shumë i rëndësishëm. Këtë konkluzion duhet në radhë të parë ta ekzaminojnë me kujdes vetë bankat, të cilat normalisht duhet të jenë në kërkim të tregut dhe të segmenteve të tij.
Kam bindjen qe ne nivelin e ulet te mardhenieve banka-biznese, pra ne nivelin e ulet te kreditimit te bizneseve, dominojne ne menyre te bindshme edhe tre faktore te tjere.
1. Bankat, te trembura nga e kaluara e tyre jo e kendshme ne proçesin e kredidhenies, ndihen te vetfrenuara, te vetecensuruara, te vetendrydhura. Kjo eshte deri diku normale. Bankat kane reflekset e tyre. Ketu me duhet te shtoj se ambjenti institucional i kredidhenies dhe i kredimarrjes nuk eshte i njellojte sot si para 8 vjetesh.
2. Mekanizmi i bonove te thesarit eshte investim komod per bankat. Kam bindjen se perqendrimi i te gjitha kapitaleve te lira vetem ne kete lloj investimi eshte abuziv, qe ndikon ne dy frenime te medha. Nga njera ane frenohet proçesi i te qenit aktiv te bankave, proçesi i pergjegjshmerise per te justifikuar dhe perdorur kapitalet e grumbulluara. Me tipike kjo eshte me banken e Kursimeve. Nga ana tjeter frenohet proçesi i levizjes se kursimeve drejt sporteleve bankare, nga qe bankat nuk kane interes as te zgjerojne rrjetin dhe as te shtojne thithjen e depozitave.
3. Bizneset dhe kredimarresit ne pergjithesi nuk jane familjarizuar akoma me nevojen e argumentimit me plane biznesi dhe studime te plota te çdo kerkese per kredi. Megjitheqe edhe ne disa sektore si Turizmi, te cilin e njoh shume mire, kur per çdo investim ka nje projekt te plote, te miratuar dhe shqyrtuar nga disa struktura te specializuara, ka munguar dhe mungon mbeshtetja kredituese. Nuk mund te kete zhvillim ekonomik pa banka dhe pa aktivitetin bankar. Ne disa zona te vendit, ndihet sensibiliteti i bizneseve shume te vogla ndaj kreditit, me rrijten shume te shpejte te numrit te kredimarresve ne fondacionin e zhvillimit rural apo ne fondacionin Besa, te cilet operojne me kredi per aderuesit.
Mendoj qe ato qe shkruhen me siper nuk mund te kundershtohen.
Per sa i perket postimeve tuaja me te fundit : ve re se te gjithe kur degjojne per here te pare per kete teme bejne krahasimin me vendet e zhvilluara. Une as qe mund ta mendoj qe bursa tek ne te funksionoje si ne tregjet kryesore te kapitalit boteror per te vetmen arsye se nuk kemi aq shume kapital, dhe nuk mund te kemi aq shume pjesemarres, dhe per rjedhoje as rregulla te forta. Aktualisht legjislacioni yne ka disa kritere per listimin ne burse te cilat i vendos Komisioni i Letrave me Vlere. Aktualisht nuk besoj se ndonje shoqeri i ploteson keto kritere qe aksionet e saj te listohen ne burse. Mjafton vetem te permend numrin e askioneve ne duart e publikut!!!!
Por bursa nga ana tjeter mund ti sherbeje fare mire privatizimit te 3 gjiganteve - KESH, Albtelecom dhe BK, duke mbledhur kursimet e shqiptareve ne to. Sesi pres mendime nga ju. Une vete jam per IPO ( oferte publike fillestare ), per fat te keq ketu tek ne mungojne bankat e investimit, dhe nuk e di se sa mund te funksiononte ky proces.
