Shqipja e vrarë
Unë e dua shqipen. Edhe librat. Edhe librat në shqip. Por në kombinimin e të dyjave, gjej një lodhje që më shumë i ngjan irritimit pas përpjekjesh të gjata për ti vënë fjalët, fjalitë dhe mendimet në rendin e duhur në shqip. Veç kësaj, edhe në një shqipe të bukur.</p>
Pushimet janë trazuar shpesh nga moti i paqëndrueshëm këtë verë, ndaj edhe koha në dispozicion të leximit ka qenë më e madhe. E për të balancuar leximin e literaturës detyruese në gjuhë të tjera për muaj me radhë, vendosa të blej shqip për ditët e pushimeve. Shqip dhe këndshëm.</p>
Ngeli vetëm një ide.</p>
Në libraritë që shkova, u mundova të zgjedh tituj që të mos kishin brenda dashurinë, tradhtinë, lotët, ngazëllimin apo aventurën e përditshme. Kërkesa dukej fare pa vend për librashitësit. Merre këtë, dëgjo mua. E kam mbaruar me një frymë. Është histori shumë e bukur dashurie. E vë në dyshim. E për më tepër, nuk dua as ta vërtetoj dyshimin tim.</p>
Megjithatë, zgjedh tre libra. Shqip. Me autorë shqiptarë. Shqip-folës. Shqip-njohës. Kështu dukej nga emrat e tyre.</p>
Tek libri i parë, që në faqen 10 dukej qartë cili do ishte fundi i historisë që zgjaste ca qindra faqe. Ishin përdorur si pa doganë ndajfoljet e çastit. Ishin cunguar në maksimum përcaktorët dhe kishin marrë arratinë fjalitë me pjesë të nën-renditura. Paragrafët ishin të thjeshtë dhe dukeshin shumë të mjerë, si nga gjuha, ashtu edhe nga mendimi.</p>
Në librin e dytë, fundit të dialogëve iu vinte një erë e hidhur asgjëje. Personazhet nuk arrinin të ishin as zgjuar, as të zgjuar.</p>
Në librin e tretë, prirjet moderne trajtuar me nostalgjinë e një kohe të harruar apo mbytur nga imazhe të pa-vërteta, vështirësonin tej mase leximin dhe kohën për të. Çdo faqe e kthyer bërtiste: Pse më dekoron kot me këtë kohë?</p>
Më duket e pamundur që autorët të mos jenë në gjendje të krijojnë histori të lehta e të besueshme sadopak, minimumi edhe si ndonjë copëz telenovele nga ato më të lirat. Jo. As deri atje nuk arrihet.</p>
Përveç mangësive trishtuese në ndërtimin e historisë apo të personazheve, ajo që më lodhi më shumë ishte shqipja. E thjeshtë, e varfër, e shkruar keq, e abuzuar në gramatikë, e gjymtuar në leksik, e kufizuar në fjalor.</p>
Ska si të jetë e tillë shqipja. Vërtet në gjuhën e punës, të projekteve apo të zhvillimeve teknologjike gjenden vështirësi në përshtatje, e shpesh na duket se shqipja është e varfër, sepse të tillë e shohim në këto fusha. Por nuk mund të jetë kështu në letërsi.</p>
Për ta vërtetuar, marr të parin libër të një autori të huaj fitues të çmimit Nobel, të përkthyer në shqip. Përkthimi ka mangësitë e veta e mbase edhe historia vetë nuk është nga ato që më tërheq që në faqen e parë; ama shqipja e atyshme është vite drite larg shqipes së përdorur nga shqip-lindurit që po lexoja deri pak orë më parë.</p>
Gjuha është së pari meritë e autorit, pastaj edhe e përkthyesit. Por këtë libër po e lexoja thjesht për të bindur veten se në shqip mund të shkruhet bukur, pasur dhe mendueshëm. Edhe shijshëm.</p>
Prandaj më ranë ndër mend gdhendjet e para të shqipes së bukur e mjeshtërisht të përpunuar atëherë kur supozohet që shqipja të ketë qenë më e varfër se kjo e sotmja. E lexova serish Arsyen e mos-arsyes që Noli vishte në gojën e Don Kishotit, sikur librin ta kishte shkruar ai, e jo Servantesi. Aq i rafinuar është ai përkthim.</p>
Dhe nuk më vjen keq që këmbëngul që klasikët ti blej në përkthimet e tyre origjinale, e mundësisht ti kem edhe me kopertinat e tyre fillestare.</p>
Por kaq keq me erdhi për shqipen e librave të sotëm, saqë e mbajta frymën tek biblioteka e vegjëlisë. Mbase se kam kuptuar mirë asokohe shqipen. Mbase më është dukur kot më e larmishme, më e fortë, më e bukur dhe më joshëse se kjo e sotmja.</p>
Po për të qenë e drejtpeshuar në krahasim, nuk tërhoqa autorët që atëherë apo sot synojnë vlerësime kombëtare e ndërkombëtare. Mora dy autorë që përveçse në atë bibliotekë, nuk i kam ndeshur në ndonjë librari apo libër letërsie. Pra, nuk janë autorë që studiohen, e mbase përveç atyre librave, skanë botuar ndonjë të dytë.</p>
Jo. Shqipja e tyre ishte e rrjedhshme, e pastër, e pasur. Kërkuese. Tamam. Shqipja e këtyre dy autorëve të vjetër anonimë shqiptarë ishte kërkuese.</p>
Fjalët ishin një-përdorimshe brenda faqes. Idetë ishin të lidhura bukur. Paragrafët mbartnin ide. Kapitujt janë ndërtuar koncizë dhe shqipja është e tëra e pasur dhe e bukur.</p>
Ku ka shkuar kjo shqipe sot?</p>
Që është reduktuar në 10 fjalët që qarkullojnë në çdo tekst kënge komerciale, e dimë. Edhe që dhunohet në 30 fjalët gazetareske, e dimë. Edhe që keqpërdoret në ligjëratat e ligshta gjuhësore politike, po ashtu e dimë.</p>
Por që të kishte vdekur edhe brenda letërsisë, për këtë më erdhi shumë keq që mu bë e ditur. Masivisht.</p>
Dikur, edhe në Shqipëri ka pasur një bord botimi që shqyrtonte nëse një vepër kishte mjaftueshëm vlera për tu quajtur e botueshme. Merreshin në konsideratë një sërë kriteresh, përfshirë edhe aspektin gjuhësor. Nëse shkrimi nuk i plotësonte kriteret, thjesht mbetej pa botuar. Sepse arsyetohej që, nëse nuk kishte vlera për të shtuar, të paktën i hiqej rreziku që të dëmtonte më tej shqipen nëse do të dilte në qarkullim.</p>
Sot, kjo ide duket utopi. Veprën e boton ai që ka para dhe mund të botosh gjithçka që të bie ndër mend, bashkë me trashësinë e idesë apo masakrimin e gjuhës së përdorur, cunguar në maksimum.</p>
Por mua më pëlqen të lexoj shqip. Ndaj pres të vërtetoj se shqipja e bukur, nuk ka vdekur bashkë me Nolin.</p>
gjedlira@yahoo.co.uk</p>
Per me shume artikuj te ngjashem vizitoni: http://edliragjoni.wordpress.com/?p=512
Unë e dua shqipen. Edhe librat. Edhe librat në shqip. Por në kombinimin e të dyjave, gjej një lodhje që më shumë i ngjan irritimit pas përpjekjesh të gjata për ti vënë fjalët, fjalitë dhe mendimet në rendin e duhur në shqip. Veç kësaj, edhe në një shqipe të bukur.</p>
Pushimet janë trazuar shpesh nga moti i paqëndrueshëm këtë verë, ndaj edhe koha në dispozicion të leximit ka qenë më e madhe. E për të balancuar leximin e literaturës detyruese në gjuhë të tjera për muaj me radhë, vendosa të blej shqip për ditët e pushimeve. Shqip dhe këndshëm.</p>
Ngeli vetëm një ide.</p>
Në libraritë që shkova, u mundova të zgjedh tituj që të mos kishin brenda dashurinë, tradhtinë, lotët, ngazëllimin apo aventurën e përditshme. Kërkesa dukej fare pa vend për librashitësit. Merre këtë, dëgjo mua. E kam mbaruar me një frymë. Është histori shumë e bukur dashurie. E vë në dyshim. E për më tepër, nuk dua as ta vërtetoj dyshimin tim.</p>
Megjithatë, zgjedh tre libra. Shqip. Me autorë shqiptarë. Shqip-folës. Shqip-njohës. Kështu dukej nga emrat e tyre.</p>
Tek libri i parë, që në faqen 10 dukej qartë cili do ishte fundi i historisë që zgjaste ca qindra faqe. Ishin përdorur si pa doganë ndajfoljet e çastit. Ishin cunguar në maksimum përcaktorët dhe kishin marrë arratinë fjalitë me pjesë të nën-renditura. Paragrafët ishin të thjeshtë dhe dukeshin shumë të mjerë, si nga gjuha, ashtu edhe nga mendimi.</p>
Në librin e dytë, fundit të dialogëve iu vinte një erë e hidhur asgjëje. Personazhet nuk arrinin të ishin as zgjuar, as të zgjuar.</p>
Në librin e tretë, prirjet moderne trajtuar me nostalgjinë e një kohe të harruar apo mbytur nga imazhe të pa-vërteta, vështirësonin tej mase leximin dhe kohën për të. Çdo faqe e kthyer bërtiste: Pse më dekoron kot me këtë kohë?</p>
Më duket e pamundur që autorët të mos jenë në gjendje të krijojnë histori të lehta e të besueshme sadopak, minimumi edhe si ndonjë copëz telenovele nga ato më të lirat. Jo. As deri atje nuk arrihet.</p>
Përveç mangësive trishtuese në ndërtimin e historisë apo të personazheve, ajo që më lodhi më shumë ishte shqipja. E thjeshtë, e varfër, e shkruar keq, e abuzuar në gramatikë, e gjymtuar në leksik, e kufizuar në fjalor.</p>
Ska si të jetë e tillë shqipja. Vërtet në gjuhën e punës, të projekteve apo të zhvillimeve teknologjike gjenden vështirësi në përshtatje, e shpesh na duket se shqipja është e varfër, sepse të tillë e shohim në këto fusha. Por nuk mund të jetë kështu në letërsi.</p>
Për ta vërtetuar, marr të parin libër të një autori të huaj fitues të çmimit Nobel, të përkthyer në shqip. Përkthimi ka mangësitë e veta e mbase edhe historia vetë nuk është nga ato që më tërheq që në faqen e parë; ama shqipja e atyshme është vite drite larg shqipes së përdorur nga shqip-lindurit që po lexoja deri pak orë më parë.</p>
Gjuha është së pari meritë e autorit, pastaj edhe e përkthyesit. Por këtë libër po e lexoja thjesht për të bindur veten se në shqip mund të shkruhet bukur, pasur dhe mendueshëm. Edhe shijshëm.</p>
Prandaj më ranë ndër mend gdhendjet e para të shqipes së bukur e mjeshtërisht të përpunuar atëherë kur supozohet që shqipja të ketë qenë më e varfër se kjo e sotmja. E lexova serish Arsyen e mos-arsyes që Noli vishte në gojën e Don Kishotit, sikur librin ta kishte shkruar ai, e jo Servantesi. Aq i rafinuar është ai përkthim.</p>
Dhe nuk më vjen keq që këmbëngul që klasikët ti blej në përkthimet e tyre origjinale, e mundësisht ti kem edhe me kopertinat e tyre fillestare.</p>
Por kaq keq me erdhi për shqipen e librave të sotëm, saqë e mbajta frymën tek biblioteka e vegjëlisë. Mbase se kam kuptuar mirë asokohe shqipen. Mbase më është dukur kot më e larmishme, më e fortë, më e bukur dhe më joshëse se kjo e sotmja.</p>
Po për të qenë e drejtpeshuar në krahasim, nuk tërhoqa autorët që atëherë apo sot synojnë vlerësime kombëtare e ndërkombëtare. Mora dy autorë që përveçse në atë bibliotekë, nuk i kam ndeshur në ndonjë librari apo libër letërsie. Pra, nuk janë autorë që studiohen, e mbase përveç atyre librave, skanë botuar ndonjë të dytë.</p>
Jo. Shqipja e tyre ishte e rrjedhshme, e pastër, e pasur. Kërkuese. Tamam. Shqipja e këtyre dy autorëve të vjetër anonimë shqiptarë ishte kërkuese.</p>
Fjalët ishin një-përdorimshe brenda faqes. Idetë ishin të lidhura bukur. Paragrafët mbartnin ide. Kapitujt janë ndërtuar koncizë dhe shqipja është e tëra e pasur dhe e bukur.</p>
Ku ka shkuar kjo shqipe sot?</p>
Që është reduktuar në 10 fjalët që qarkullojnë në çdo tekst kënge komerciale, e dimë. Edhe që dhunohet në 30 fjalët gazetareske, e dimë. Edhe që keqpërdoret në ligjëratat e ligshta gjuhësore politike, po ashtu e dimë.</p>
Por që të kishte vdekur edhe brenda letërsisë, për këtë më erdhi shumë keq që mu bë e ditur. Masivisht.</p>
Dikur, edhe në Shqipëri ka pasur një bord botimi që shqyrtonte nëse një vepër kishte mjaftueshëm vlera për tu quajtur e botueshme. Merreshin në konsideratë një sërë kriteresh, përfshirë edhe aspektin gjuhësor. Nëse shkrimi nuk i plotësonte kriteret, thjesht mbetej pa botuar. Sepse arsyetohej që, nëse nuk kishte vlera për të shtuar, të paktën i hiqej rreziku që të dëmtonte më tej shqipen nëse do të dilte në qarkullim.</p>
Sot, kjo ide duket utopi. Veprën e boton ai që ka para dhe mund të botosh gjithçka që të bie ndër mend, bashkë me trashësinë e idesë apo masakrimin e gjuhës së përdorur, cunguar në maksimum.</p>
Por mua më pëlqen të lexoj shqip. Ndaj pres të vërtetoj se shqipja e bukur, nuk ka vdekur bashkë me Nolin.</p>
gjedlira@yahoo.co.uk</p>
Per me shume artikuj te ngjashem vizitoni: http://edliragjoni.wordpress.com/?p=512