Shkrimtari (pjesa II)
</p>
Saramago (pjesa II): ” Kujtesa e popujve nuk zgjat. Ajo q ka pesh sht kujtesa individuale“</p>
</p>
Si ndihet dikush q ka gjetur stilin e tij n t shkruar?</p>
Çasti kur zbulon “zrin” tnd sht takimi me veten tnde. Q prej atij çasti, sht e mundur q vepra mos t ket vler por t paktn sht origjinale, n kuptimin q un jam ajo q shkruaj. Arsyeja prse plqehet nj shkrimtar nga lexuesi sht pyetje q i duhet drejtuar lexuesit dhe jo shkrimtarit: “Pse ju plqen shkrimtari? Pr tematikn e tij? Pr mnyrn si i shtjellon ngjarjet? Pr karakterin q na shpalos nprmjet veprave? Pr çfar nga t gjitha kto?”</p>
Sa rol luan pr ju, si shkrimtar, fakti q librat tuaj lexohen? Do vazhdonit t shkruanit nse librat tuaj nuk do t bliheshin?
Jo. Sigurisht m e rndsishme se fakti q shkruaj sht fakti q ekzistojn njerz t cilt m lexojn. Dhe akoma m e rndsishme sht se lexuesit i intereson m tepr si jam si njeri, duan t m njohin n çdo aspekt”.</p>
Besoni se njerzve u intereson m tepr Saramago si njeri apo si shkrimtar?
Prfundimi q kam nxjerr nga t gjith librat q kam botuar deri m sot sht se ata zgjedhin m tepr Saramagon si njeri (e m pak at si shkrimtar); si njeri q ka gjetur kt mnyr pr tu shprehur (t shkruarit). Me pak fjal, e mrekullueshmja n gjith kt çshtje sht se ka nj lidhje prkujdesjeje me lexuesin tim.</p>
Ju si lexues kshtu veproni? Shkrimtart q plqeni i vlersoni edhe si njerz?
Deri n çastin q po flasim t paktn, jo. Sigurisht q i adhuroj dhe i respektoj. Por q t besoj tek nj shkrimtar ashtu si e ndjej se besojn tek un lexuesit e mi, kjo nuk m ka ndodhur kurr.</p>
Nga shkrimtart q respektoni, m thoni, ka ndonj t cilin do t donit ta takonit nga afr, pr faktin se nprmjet personazheve t tij del n pah nj karakter t cilin do ta plqenit?
Ekzistojn disa, por nuk jan shum. Do kisha dashur t njihja nga afr Modenion, por na ndajn disa shekuj jet. Nga ana tjetr nuk e di n do kisha dashur t njoh e takoj Kafkn (edhe pse e vlersoj shum).</p>
Nj shkrimtar humbet diçka nga magjia e t lexuarit n çastin kur bhet i famshm si till?
Besoj se jo, edhe pse nuk do thoja se nj shkrimtar lexon n t njjtn mnyr siç lexon nj lexues i thjesht. Do t thoja se sht nj lexues i cili ka humbur pafajsin e tij, ndrsa lexuesi i rregullt e ruan prgjithmon at. Por nj shkrimtar mrekullohet nga gjra t cilat nuk mund t mrekullojn nj lexues t zakonshm.</p>
Pr ç’arsye lexojn njerzit?
Nse gjykoj duke u nisur nga vetja ime, do t thoja se lexoj pr t kuptuar.
Pr t kuptuar çfar? Ktu prgjigja bhet pak e ndrlikuar. Thjesht dhe vetm q t kuptoj dhe t m kuptojn. Ekziston nj ndjesi e cila sht e prbashkt, edhe pr shkrimtarin edhe pr lexuesin. T paktn kshtu e perceptoj un. Ppara disa vitesh, kur m pyesnin prse shkruaja prgjigjesha me fjalt e Marksit: “Shkruaj q njerzit t m duan” . M von fillova t besoj se nuk isha dhe aq ambicioz. Ndrsa tani prgjigjem: “Shkruaj q t mund t kuptoj” , dhe kjo sdo t thot se kam arritur t kuptoj diçka . Por t paktn jam prpjekur – dhe kjo pr mua do t thot gjithçka .</p>
Ekziston diçka e cila nprmjet “aventurs” s mirkuptimit sht kthyer n siguri pr ju?
Jo. Besoj se, sa m shum q kalon koha njeriu kupton gjra t caktuara. Por n kt proces asgj nuk i jep t drejtn t pretendoj se kuptoi gjithçka. Nuk ekziston asgj t ciln mund ta kuptojm plotsisht. E sigurt sht vetm prpjekja q bjm pr t arritur diku, nj prpjekje q nuk prfundon kurr. Kurr nuk ia dalim. Nuk ekziston qllimi, vetm nj prirje pr t mbrritur atje ku sht paracaktuar t shkojm. Mundet nj çast t besojm se mbrritm n fund t udhtimit ton, por t nesrmen shohim se rruga sht akoma e gjat, dhe kshtu ia nisim nj prpjekjeje tjetr. Nuk e kam fjaln pr shkencn dhe çfar ka arritur ajo, nuk e njoh q t mund t flas. E kam fjaln pr lidhjen q ka secili me mjedisin e tij me t natyrshmen, njerzoren, politikn, historin. Secili prej nesh prbn nj sistem t ndjeshm t ngjizjes s gjrave, por asgj q t na bj t themi me bindje t plot “Kt e kuptova” . Ndoshta, mund t themi “E kuptova sot” . Pr t nesrmen askush nuk mund t jet i sigurt. E vetmja gj q mund t bjm sht t vazhdojm t prpiqemi.</p>
A nuk sht e kot t prpiqemi t kuptojm, nse sado q prpiqemi nuk qenka e mundur t kuptojm? A nuk sht kjo q thoni nj mnyr mohimi i dijes? Prse msojm, a nuk msojm pr t zhdukur pasigurin?
Gjithçka n jet sht nj Krkim , i cili duhet t bhet me dijeni t plot q ajo q krkojm edhe mund t mos gjendet kurr. S paku, un nuk e kam gjetur kurr.</p>
Brenda mirkuptimit fshihet ajo ç’ka njerzit quajn lumturi?
Un nuk do ta quaja lumturi, do ta quaja harmoni.</p>
Nuk ekziston lumturia?
Pr sa m prket jam i lumtur me bashkshorten time, me shtpin time, me punn time. Nuk m mungon asgj, gzoj shndet t plot. Meqnse lumturia sht egoiste si ndjenj, mua si kuptim m duket i kufizuar. N t kundrt, harmonia nuk sht.</p>
Çfar sht pr ju harmonia?
Harmonia sht t bhesh njsh me hapsirn, me vendin; t shohsh se si gjithçkan e mban lidhur nj fije e padukshme. Jo se nuk ka prplasje dhe reagime, por edhe kur ka brenda tyre fshihet harmonia, fshihet nj lidhje.</p>
Harmonia sht ajo q i bn disa vepra t mbijetojn n koh? Harmonia ndeshet me kohn dhe fiton?
Nuk e di… E vetmja gj q di t them (dhe nuk e di sa mund tju interesoj) sht se kjo fitore karshi kohs sht edhe ajo vet çshtje kohe. Duhet ti japim koh kohs. Sepse nse nuk e bjm ather asgj nuk mund t zgjas. Shpesh flasim shum pr nj shkrimtar, p.sh. Homerin ose Shekspirin, pa i njohur veprat e tyre. Un nuk mund t them me bindje t plot se çfar i reziston kohs. Kur nj dit planeti yn t shkatrrohet (gj q do t ndodh dikur, kjo sht e sigurt) gjithçka do t shkatrrohet bashk me t: Kapela Sistina, veprat e Shekspirit, Iliada, Don Kishoti… S’do mbetet asgj, dhe ather asgj nuk do kujtoj kalimin ton n kt jet. Imagjinoni çastin kur toka t rresht s ekzistuari sepse Dielli dhe galaksit e tjera do shuhen, rraca njerzore do zhduket: at çast, gjith çka shpikn apo imagjinuan njerzit nuk do t ekzistoj m; dhe çfardo q mbetet n koh prej nesh edhe ajo do t shkatrrohet. Asgj n Gjithsi nuk do dshmoj se dikur ekzistuam.</p>
Kuptoj ato q thoni, por çfar sht (n prmasat njerzore) ajo q arrin t mbijetoj n koh?
Me kt logjik ndoshta nj vepr letrare apo poetike mund t rezistoj m tepr, n varsi t harmonis q fsheh brenda vetes dhe interesit t treguar prej lexuesit. Por ekzistojn dhe raste kur nj vepr pritet mir pr nj periudh t caktuar e m pas njerzit e harrojn, dhe sht sikur ta prpij errsira.
Çdo vepr, me fjal t tjera, ka edhe ngritjen dhe rnien e saj. P.sh. veprat e mia pr momentin qarkullojn n mbar botn: mos do ndodh kshtu gjithmon? Sigurisht q jo. Do vij nj moment q s’do jem asgj m shum se nj
Per me shume artikuj te ngjashem vizitoni: http://tiranacalling.wordpress.com/?p=3933
Saramago (pjesa II): ” Kujtesa e popujve nuk zgjat. Ajo q ka pesh sht kujtesa individuale“</p>
</p>
Si ndihet dikush q ka gjetur stilin e tij n t shkruar?</p>
Çasti kur zbulon “zrin” tnd sht takimi me veten tnde. Q prej atij çasti, sht e mundur q vepra mos t ket vler por t paktn sht origjinale, n kuptimin q un jam ajo q shkruaj. Arsyeja prse plqehet nj shkrimtar nga lexuesi sht pyetje q i duhet drejtuar lexuesit dhe jo shkrimtarit: “Pse ju plqen shkrimtari? Pr tematikn e tij? Pr mnyrn si i shtjellon ngjarjet? Pr karakterin q na shpalos nprmjet veprave? Pr çfar nga t gjitha kto?”</p>
Sa rol luan pr ju, si shkrimtar, fakti q librat tuaj lexohen? Do vazhdonit t shkruanit nse librat tuaj nuk do t bliheshin?
Jo. Sigurisht m e rndsishme se fakti q shkruaj sht fakti q ekzistojn njerz t cilt m lexojn. Dhe akoma m e rndsishme sht se lexuesit i intereson m tepr si jam si njeri, duan t m njohin n çdo aspekt”.</p>
Besoni se njerzve u intereson m tepr Saramago si njeri apo si shkrimtar?
Prfundimi q kam nxjerr nga t gjith librat q kam botuar deri m sot sht se ata zgjedhin m tepr Saramagon si njeri (e m pak at si shkrimtar); si njeri q ka gjetur kt mnyr pr tu shprehur (t shkruarit). Me pak fjal, e mrekullueshmja n gjith kt çshtje sht se ka nj lidhje prkujdesjeje me lexuesin tim.</p>
Ju si lexues kshtu veproni? Shkrimtart q plqeni i vlersoni edhe si njerz?
Deri n çastin q po flasim t paktn, jo. Sigurisht q i adhuroj dhe i respektoj. Por q t besoj tek nj shkrimtar ashtu si e ndjej se besojn tek un lexuesit e mi, kjo nuk m ka ndodhur kurr.</p>
Nga shkrimtart q respektoni, m thoni, ka ndonj t cilin do t donit ta takonit nga afr, pr faktin se nprmjet personazheve t tij del n pah nj karakter t cilin do ta plqenit?
Ekzistojn disa, por nuk jan shum. Do kisha dashur t njihja nga afr Modenion, por na ndajn disa shekuj jet. Nga ana tjetr nuk e di n do kisha dashur t njoh e takoj Kafkn (edhe pse e vlersoj shum).</p>
Nj shkrimtar humbet diçka nga magjia e t lexuarit n çastin kur bhet i famshm si till?
Besoj se jo, edhe pse nuk do thoja se nj shkrimtar lexon n t njjtn mnyr siç lexon nj lexues i thjesht. Do t thoja se sht nj lexues i cili ka humbur pafajsin e tij, ndrsa lexuesi i rregullt e ruan prgjithmon at. Por nj shkrimtar mrekullohet nga gjra t cilat nuk mund t mrekullojn nj lexues t zakonshm.</p>
Pr ç’arsye lexojn njerzit?
Nse gjykoj duke u nisur nga vetja ime, do t thoja se lexoj pr t kuptuar.
Pr t kuptuar çfar? Ktu prgjigja bhet pak e ndrlikuar. Thjesht dhe vetm q t kuptoj dhe t m kuptojn. Ekziston nj ndjesi e cila sht e prbashkt, edhe pr shkrimtarin edhe pr lexuesin. T paktn kshtu e perceptoj un. Ppara disa vitesh, kur m pyesnin prse shkruaja prgjigjesha me fjalt e Marksit: “Shkruaj q njerzit t m duan” . M von fillova t besoj se nuk isha dhe aq ambicioz. Ndrsa tani prgjigjem: “Shkruaj q t mund t kuptoj” , dhe kjo sdo t thot se kam arritur t kuptoj diçka . Por t paktn jam prpjekur – dhe kjo pr mua do t thot gjithçka .</p>
Ekziston diçka e cila nprmjet “aventurs” s mirkuptimit sht kthyer n siguri pr ju?
Jo. Besoj se, sa m shum q kalon koha njeriu kupton gjra t caktuara. Por n kt proces asgj nuk i jep t drejtn t pretendoj se kuptoi gjithçka. Nuk ekziston asgj t ciln mund ta kuptojm plotsisht. E sigurt sht vetm prpjekja q bjm pr t arritur diku, nj prpjekje q nuk prfundon kurr. Kurr nuk ia dalim. Nuk ekziston qllimi, vetm nj prirje pr t mbrritur atje ku sht paracaktuar t shkojm. Mundet nj çast t besojm se mbrritm n fund t udhtimit ton, por t nesrmen shohim se rruga sht akoma e gjat, dhe kshtu ia nisim nj prpjekjeje tjetr. Nuk e kam fjaln pr shkencn dhe çfar ka arritur ajo, nuk e njoh q t mund t flas. E kam fjaln pr lidhjen q ka secili me mjedisin e tij me t natyrshmen, njerzoren, politikn, historin. Secili prej nesh prbn nj sistem t ndjeshm t ngjizjes s gjrave, por asgj q t na bj t themi me bindje t plot “Kt e kuptova” . Ndoshta, mund t themi “E kuptova sot” . Pr t nesrmen askush nuk mund t jet i sigurt. E vetmja gj q mund t bjm sht t vazhdojm t prpiqemi.</p>
A nuk sht e kot t prpiqemi t kuptojm, nse sado q prpiqemi nuk qenka e mundur t kuptojm? A nuk sht kjo q thoni nj mnyr mohimi i dijes? Prse msojm, a nuk msojm pr t zhdukur pasigurin?
Gjithçka n jet sht nj Krkim , i cili duhet t bhet me dijeni t plot q ajo q krkojm edhe mund t mos gjendet kurr. S paku, un nuk e kam gjetur kurr.</p>
Brenda mirkuptimit fshihet ajo ç’ka njerzit quajn lumturi?
Un nuk do ta quaja lumturi, do ta quaja harmoni.</p>
Nuk ekziston lumturia?
Pr sa m prket jam i lumtur me bashkshorten time, me shtpin time, me punn time. Nuk m mungon asgj, gzoj shndet t plot. Meqnse lumturia sht egoiste si ndjenj, mua si kuptim m duket i kufizuar. N t kundrt, harmonia nuk sht.</p>
Çfar sht pr ju harmonia?
Harmonia sht t bhesh njsh me hapsirn, me vendin; t shohsh se si gjithçkan e mban lidhur nj fije e padukshme. Jo se nuk ka prplasje dhe reagime, por edhe kur ka brenda tyre fshihet harmonia, fshihet nj lidhje.</p>
Harmonia sht ajo q i bn disa vepra t mbijetojn n koh? Harmonia ndeshet me kohn dhe fiton?
Nuk e di… E vetmja gj q di t them (dhe nuk e di sa mund tju interesoj) sht se kjo fitore karshi kohs sht edhe ajo vet çshtje kohe. Duhet ti japim koh kohs. Sepse nse nuk e bjm ather asgj nuk mund t zgjas. Shpesh flasim shum pr nj shkrimtar, p.sh. Homerin ose Shekspirin, pa i njohur veprat e tyre. Un nuk mund t them me bindje t plot se çfar i reziston kohs. Kur nj dit planeti yn t shkatrrohet (gj q do t ndodh dikur, kjo sht e sigurt) gjithçka do t shkatrrohet bashk me t: Kapela Sistina, veprat e Shekspirit, Iliada, Don Kishoti… S’do mbetet asgj, dhe ather asgj nuk do kujtoj kalimin ton n kt jet. Imagjinoni çastin kur toka t rresht s ekzistuari sepse Dielli dhe galaksit e tjera do shuhen, rraca njerzore do zhduket: at çast, gjith çka shpikn apo imagjinuan njerzit nuk do t ekzistoj m; dhe çfardo q mbetet n koh prej nesh edhe ajo do t shkatrrohet. Asgj n Gjithsi nuk do dshmoj se dikur ekzistuam.</p>
Kuptoj ato q thoni, por çfar sht (n prmasat njerzore) ajo q arrin t mbijetoj n koh?
Me kt logjik ndoshta nj vepr letrare apo poetike mund t rezistoj m tepr, n varsi t harmonis q fsheh brenda vetes dhe interesit t treguar prej lexuesit. Por ekzistojn dhe raste kur nj vepr pritet mir pr nj periudh t caktuar e m pas njerzit e harrojn, dhe sht sikur ta prpij errsira.
Çdo vepr, me fjal t tjera, ka edhe ngritjen dhe rnien e saj. P.sh. veprat e mia pr momentin qarkullojn n mbar botn: mos do ndodh kshtu gjithmon? Sigurisht q jo. Do vij nj moment q s’do jem asgj m shum se nj
Per me shume artikuj te ngjashem vizitoni: http://tiranacalling.wordpress.com/?p=3933