Pangalos, arvanitasit çliruan Greqinë
Artikullin e mëposhtëm të marrë prej gazetës shqiptare “Standart” (e shtunë 31.3.2007) dhe po e hedh sikundër është përgatitur nga Ardit Bido.
Ky artikull i botuar tek e përditëshmja greke “Kathimerini”, është shkruar nga një prej personaliteteve më të larta të Greqisë, ish ministri i jashtëm i Greqisë, arvanitasi Theodhor Pangalos.
Pangalos është nip i diktatorit grek me të njëjtin emër, i cili qëndroi në krye të Greqisë në vitet 20-të. Asnjëherë nuk e ka mohuar prejardhjen e tij arvanitase, madje sikundër kuptojmë nga artikulli, e pohon hapur dhe me mburrje. Ndoshta kjo është hera e parë që ai e shpreh kaq hapur “identitetin shqiptar të këtij fisi grek” – si ç’e cilëson vetë ai.
U lind më 17 Gusht 1938 në Elefsinë, në Greqinë Qendrore. Ka mbaruar studimet në juridik dhe ekonomi në Universitetin e Athinës dhe është doktor i shkencave ekonomike, titull i marrë në Universitetin e Sorbonës. Është një nga shkencëtarët e njohur grekë në fushën e politkës ekonomike dhe ka mbuluar si drejtues Institutin e kërkimeve mbi ekonominë e zbatuar në Athinë.
Ka qënë një prej figurave kryesore që iu kundërvu juntës ushtarake në Greqi në vitet 1967 – 1974. Në vitin 1968 udhëheqësit e juntës i hoqën edhe nënshtetësinë greke. Karriera politike vijon me zgjedhjen deputet në parlamentin grek 1981, anëtar i të cilit është ende sot e kësaj dite.
Pangalos, ka qënë zëvendësministër i Tregëtisë në vitet 1982-1984, zëvendës ministër i jashtëm në vitet 1984-1985.
Në vitet 1985 – 1989 dhe 1993 – 1994, u emërua ministër suplementar i Jashtëm.
Në vitet 1996 – 1999 ishte ministër i Jashtëm i Greqisë dhe në vitin 2000 ministër i Kulturës. Është një nga figurat kryesore të Pasok – ut.
* * *
Pas këtij artikulli, kuptohet që autorit, Pangalos, iu desh të përballonte sulmin e forcave ekstremiste greke, veçanërisht të neonazistit Jorgo Karaxhaferri, (kryetar i partisë neonaziste LAOS) i cili krahas sulmeve në drejtimin personal, gjë e zakonëshme për nazistët dhe neonazistët sepse u ka munguar kurdoherë arsyeja, detyrohet të pohojë se ...”arvanitasit ishin pjesë e pandashme e revolucionit të pavarësisë greke dhe se padyshim ishin protagonistë...arvanitasit janë grekë, mos pyesni për gjuhën...” Po kështu ashpër reaguan edhe analistët që e konsiderojnë qëndrimin ndaj “minoriteteve” një tabu. Në një shkrim, këtu në forum, e kam thënë se kur u krijua shteti i pavarur grek, shumica e popullsisë ishte shqiptare dhe se u hezitua për një kohë të gjatë për gjuhën që duhej përdorur, shqip apo greqisht. Madje në marinën detare deri në fund të shekullit të XIX – të u përdor shqipja.
Pa u zgjatur, neonazisti grek i kërkoi parlamentit që Jorgo Pangalosit t’i hiqej mandati dhe në votimin e fshehtë, Pangalos doli fitues. Shenjë e qartë se ende kjo shumicë arvanitase përbën mbi 50 përqind të popullsisë. Motiv që ne të kërkojmë hapur, me një politikë të guximëshme, hapjen e shkollave shqip në gjithë Greqinë. Marrëzi...? Ndoshta, por, po nuk kërkove asgjë nuk fiton, madje i detyron grekët aziatikë të mbledhin kthetrat, të përqëndrohen më shumë brenda vendit.
Pangalos, arvanitasit çliruan Greqinë
Pak para Revolucionit grek të vitit 1815, në Athinë jetonin 7 mijë të krishterë dhe 3 mijë myslimanë, sipas Pukëvilit. Nga këta, 7 mijë të krishterë, 4 mijë ishin arvanitas, që kishin prejardhjen nga gjithë fshatrat e Atikës. Ata ishin vendosur në zonat ndërmjet Plakës dhe Makrijanit, dy lagjet më të vjetra të Athinës.
Në vitin 1821, ditën e dytë të Pashkës, turqit e Athinës arrestuan 12 nga banorët e atëhershëm të qytetit të vogël dhe i mbajtën ata si pengje, pasi menduan se popullsia do të rebelohej dhe do të ngrihej në revolucion. Vendimi i tyre fillestar ishte që të vrisnin të gjithë të krishterët, por kundërshtimi i Halil efendiut, gjykatësit të kohës, e pengoi ekzekutimin e këtij vendimi. Më 25 prill të viti 1821, sipas Dhionisis Strubleis, një luftëtar dhe dëshmimtar okular i ngjarjeve të atëherëshme, në Menidhi, lagje tjetër e Athinës, u mblodhën rreth 1200 të krishterë. Ata vinin nga fshati Has, që tani quhet Fili dhe kishin për drejtues Meleti Vasilin dhe Mitro Sqevanë, nga Menidhi, me drejtues Anagnosti Kjurkatioti, nga Mesongjia, me drejtues Janii Dhavarin dhe nga Athina me komandant Dhimo Andonin.
ÇLIRUAN ATHINËN
Nën komandën e ushtarakut grek, Meleti Vasiliu, kryengritësit hynë në Athinë dhe e çliruan atë nga zgjedha osmane. Sot, jashtë Bashkisë së Filisë (lagje e Athinës) mund të vërehet statuja e komandantit të famshëm, i cili u tregon ende bashkfshatarëve të tij rrugën e krenarisë dhe detyrimeve ndaj atdheut. Në Shtator 1821, 70 ushtarë nga Hasi, nën drejtimin e Mitro Sqevas dhe Anastas Lekës, luftuan kundër 500 turqve këmbësorë dhe kalorës, të cilët drejtoheshin nga Omer Vrioni. Në këtë betejë rrezikohej të humbiste jetën pashai i tmerrshëm. Në këtë mënyrë ai vendosi që të braktisë Athinën, duke thënë se, nëse më mundën 70 persona, çfarë do të ndodhte nëse do të luftoja me 1000. Kryeqyteti i mëvonshëm në shtetin grek u çlirua nga arvanitasit e Atikës, një fis luftarak të krishterësh ortodoksë, me zakonet dhe traditat e tyre, kulturën e tyre dhe mbi të gjitha me gjuhën e tyre. Një fis që kurrë nuk iu përul turqve dhe nuk bëri qoftë edhe njëherë paqe me ta. Ata mësuan të jetojnë me thikën ndërdhëmbë, për të mbrojtur nderin dhe jetën e tyre dhe kjo ishte kryesorja, pasi pushtuesit turq, jo vetëm që nuk e njihnin këtë “ligj”, por nuk mund t’u zihej besë. Arvanitasit e Atikës, për të cilët disa thonë se janë dorët e Greqisë bashkohore, të tjerët i cilësojnë si epirotë dhe një pjesë tjetër si shqiptarë që erdhën në Atikë në shekullin X – XI pas lindjes së Krishtit, ishin ata që çuan armët e shenjta për betejën e madhe mbi besimin dhe atdheun, si ç’thotë dhe njëri prej heronjve tanë më të mëdhenj, Gjergj Kollokotroni në fjalimin e tij të famshëm të Pnikas. Besnikë në dëshirën e madhe greke dhe të etur për liri, arvanitasit e Atikës, si dhe gjithë pjesa tjetër e Greqisë, ishin protagonistët e revolucionit grek për pavarësi. Ata bënin pjesë në brezin e madh dhe të nderuar të grekëve, që ndryshuan njëherë e përgjithnjë historinë e kombit tonë, duke i dhënë helenizmit pas katër shekujsh një strukturë të pavarur shtetërore.
HISTORIA E FAMILJEVE
Nuk jam historian që të mund të shpalos një mendim të argumentuar dhe shkencor historik. Jam thjesht një arvanitas dhe njoh historinë e familjes time, si dhe të shumicës së familjeve arvanitase të Atikës. Të mos harrojmë se në ndryshim nga Athina, prefektura e Atikës mbizotërohej deri vonë dhe në shumë raste vazhdon të mbizotërohet nga fshatra, që rrënjët e tyre janë të herëshme në kohë dhe kur familjet njiheshin mirë me njëra tjetrën. Nga ana e babait tim, Jani Meleti, (Haxhi Meleti) kishte nderin e madh të qëndronte krahas Jorgo Karaiskaqis, si zëvendëskomandant i tij. Për këdo që do të përpiqet të pyesë, do të them më parë një sërë historish dhe faktesh historike nga të gjitha fshatrat arvanitase, për kapedanët vendas dhe për burrat që luftuan për pavarësinë e atdheut tonë. Jorgo Vllahojani në librin e tij historik mban gjallë ende një pjesë të vogël të rëndësisë së arvanitasve në atë periudhë.
Gjatë një mbledhjeje të parlamentit grek, kur ishin ndezur gjakrat, njëri nga luftëtarët e 1821 – shit, vitit të pavarësisë së Greqisë u çua në këmbë dhe iu drejtua protagonistëve të zënkës në gjuhën arvanitase për të ndaluar sherrin. Dhe sherri ndaloi. Gjuha arvanitase ishte gjuha që fliste Kundurioti, kryeministri i Greqisë, gjuha që fliste Bubulina, Boçari, Suliotët e shumë e shumë të tjerë. Ajo ishte gjuha që njihte dhe kuptonte Karaiskaqis, Andrucoja dhe shumë luftëtarë të tjerë të revolucionit grek. Në luftën mes Greqisë dhe Turqisë, në vitet 1919 – 1922, arvanitasit e Liosios, një fshat në Atik, luftonin me një çetë të veçantë nga ushtria. Ata nuk ndaluan asnjë hap dhe vdiqën të gjithë. Vetëm kur njohim këtë fakt, arrijmë të kuptojmë shikimin e errët të arvanitasve të Atikës, që përshkruan shkrimtari grek, Titos Athanasiadhis, në një libër kushtuar kësaj lufte. Në fshatrat tona, në fshatrat arvanitase, lista e të vdekurve të 1922-shit ishte shumë herë më e madhe se nga të gjitha fshatrat e tjerë të Greqisë, në bazë të popullsisë.
PREZENCË E RENDËSISHME
Arvanitasit, kuptohet, që nuk kanë rol të rëndësishëm vetëm në “biblën “ e të vdekurve të vendit tonë,por ata kanë një prezencë të rëndësishme edhe në letërsi, shkencë dhe në strukturimin e shtetit të ri, duke mbajtur shumicën e rasteve postet më të larta ushtarake dhe politike. 25 Marsi është dita e Rilindjes së kombit tonë. Është dita që kombi grek rigjeti një shtet të pavarur. Si ç’përshkruhet edhe në librin “Babilonia”, ky komb grek nuk fliste të njëjtën gjuhë, nuk kishte të njëjtat tradita dhe zakone. Por kombi kishte besimin se përbënte një shoqëri të pandashme, perceptimin se kishte identitetin e vet më të lartë se ndryshimet e pjesëshme apo rrënjësore të gjuhës dhe kulturave që e përbënin. Por, më shumë se dëshira për të qënë një, të bashkuar dhe të pandashëm, ky komb dëshironte që të kishte prezencën e vet politike dhe pushtetin kombëtar. Dhe këto të dyja janë themeluar në histori, në gjuhë dhe mbi të gjitha në gjakun e të gjithë atyre që u bënë kurban në luftën për lirinë dhe pavarësinë tonë.
Artikullin e mëposhtëm të marrë prej gazetës shqiptare “Standart” (e shtunë 31.3.2007) dhe po e hedh sikundër është përgatitur nga Ardit Bido.
Ky artikull i botuar tek e përditëshmja greke “Kathimerini”, është shkruar nga një prej personaliteteve më të larta të Greqisë, ish ministri i jashtëm i Greqisë, arvanitasi Theodhor Pangalos.
Pangalos është nip i diktatorit grek me të njëjtin emër, i cili qëndroi në krye të Greqisë në vitet 20-të. Asnjëherë nuk e ka mohuar prejardhjen e tij arvanitase, madje sikundër kuptojmë nga artikulli, e pohon hapur dhe me mburrje. Ndoshta kjo është hera e parë që ai e shpreh kaq hapur “identitetin shqiptar të këtij fisi grek” – si ç’e cilëson vetë ai.
U lind më 17 Gusht 1938 në Elefsinë, në Greqinë Qendrore. Ka mbaruar studimet në juridik dhe ekonomi në Universitetin e Athinës dhe është doktor i shkencave ekonomike, titull i marrë në Universitetin e Sorbonës. Është një nga shkencëtarët e njohur grekë në fushën e politkës ekonomike dhe ka mbuluar si drejtues Institutin e kërkimeve mbi ekonominë e zbatuar në Athinë.
Ka qënë një prej figurave kryesore që iu kundërvu juntës ushtarake në Greqi në vitet 1967 – 1974. Në vitin 1968 udhëheqësit e juntës i hoqën edhe nënshtetësinë greke. Karriera politike vijon me zgjedhjen deputet në parlamentin grek 1981, anëtar i të cilit është ende sot e kësaj dite.
Pangalos, ka qënë zëvendësministër i Tregëtisë në vitet 1982-1984, zëvendës ministër i jashtëm në vitet 1984-1985.
Në vitet 1985 – 1989 dhe 1993 – 1994, u emërua ministër suplementar i Jashtëm.
Në vitet 1996 – 1999 ishte ministër i Jashtëm i Greqisë dhe në vitin 2000 ministër i Kulturës. Është një nga figurat kryesore të Pasok – ut.
* * *
Pas këtij artikulli, kuptohet që autorit, Pangalos, iu desh të përballonte sulmin e forcave ekstremiste greke, veçanërisht të neonazistit Jorgo Karaxhaferri, (kryetar i partisë neonaziste LAOS) i cili krahas sulmeve në drejtimin personal, gjë e zakonëshme për nazistët dhe neonazistët sepse u ka munguar kurdoherë arsyeja, detyrohet të pohojë se ...”arvanitasit ishin pjesë e pandashme e revolucionit të pavarësisë greke dhe se padyshim ishin protagonistë...arvanitasit janë grekë, mos pyesni për gjuhën...” Po kështu ashpër reaguan edhe analistët që e konsiderojnë qëndrimin ndaj “minoriteteve” një tabu. Në një shkrim, këtu në forum, e kam thënë se kur u krijua shteti i pavarur grek, shumica e popullsisë ishte shqiptare dhe se u hezitua për një kohë të gjatë për gjuhën që duhej përdorur, shqip apo greqisht. Madje në marinën detare deri në fund të shekullit të XIX – të u përdor shqipja.
Pa u zgjatur, neonazisti grek i kërkoi parlamentit që Jorgo Pangalosit t’i hiqej mandati dhe në votimin e fshehtë, Pangalos doli fitues. Shenjë e qartë se ende kjo shumicë arvanitase përbën mbi 50 përqind të popullsisë. Motiv që ne të kërkojmë hapur, me një politikë të guximëshme, hapjen e shkollave shqip në gjithë Greqinë. Marrëzi...? Ndoshta, por, po nuk kërkove asgjë nuk fiton, madje i detyron grekët aziatikë të mbledhin kthetrat, të përqëndrohen më shumë brenda vendit.
Pangalos, arvanitasit çliruan Greqinë
Pak para Revolucionit grek të vitit 1815, në Athinë jetonin 7 mijë të krishterë dhe 3 mijë myslimanë, sipas Pukëvilit. Nga këta, 7 mijë të krishterë, 4 mijë ishin arvanitas, që kishin prejardhjen nga gjithë fshatrat e Atikës. Ata ishin vendosur në zonat ndërmjet Plakës dhe Makrijanit, dy lagjet më të vjetra të Athinës.
Në vitin 1821, ditën e dytë të Pashkës, turqit e Athinës arrestuan 12 nga banorët e atëhershëm të qytetit të vogël dhe i mbajtën ata si pengje, pasi menduan se popullsia do të rebelohej dhe do të ngrihej në revolucion. Vendimi i tyre fillestar ishte që të vrisnin të gjithë të krishterët, por kundërshtimi i Halil efendiut, gjykatësit të kohës, e pengoi ekzekutimin e këtij vendimi. Më 25 prill të viti 1821, sipas Dhionisis Strubleis, një luftëtar dhe dëshmimtar okular i ngjarjeve të atëherëshme, në Menidhi, lagje tjetër e Athinës, u mblodhën rreth 1200 të krishterë. Ata vinin nga fshati Has, që tani quhet Fili dhe kishin për drejtues Meleti Vasilin dhe Mitro Sqevanë, nga Menidhi, me drejtues Anagnosti Kjurkatioti, nga Mesongjia, me drejtues Janii Dhavarin dhe nga Athina me komandant Dhimo Andonin.
ÇLIRUAN ATHINËN
Nën komandën e ushtarakut grek, Meleti Vasiliu, kryengritësit hynë në Athinë dhe e çliruan atë nga zgjedha osmane. Sot, jashtë Bashkisë së Filisë (lagje e Athinës) mund të vërehet statuja e komandantit të famshëm, i cili u tregon ende bashkfshatarëve të tij rrugën e krenarisë dhe detyrimeve ndaj atdheut. Në Shtator 1821, 70 ushtarë nga Hasi, nën drejtimin e Mitro Sqevas dhe Anastas Lekës, luftuan kundër 500 turqve këmbësorë dhe kalorës, të cilët drejtoheshin nga Omer Vrioni. Në këtë betejë rrezikohej të humbiste jetën pashai i tmerrshëm. Në këtë mënyrë ai vendosi që të braktisë Athinën, duke thënë se, nëse më mundën 70 persona, çfarë do të ndodhte nëse do të luftoja me 1000. Kryeqyteti i mëvonshëm në shtetin grek u çlirua nga arvanitasit e Atikës, një fis luftarak të krishterësh ortodoksë, me zakonet dhe traditat e tyre, kulturën e tyre dhe mbi të gjitha me gjuhën e tyre. Një fis që kurrë nuk iu përul turqve dhe nuk bëri qoftë edhe njëherë paqe me ta. Ata mësuan të jetojnë me thikën ndërdhëmbë, për të mbrojtur nderin dhe jetën e tyre dhe kjo ishte kryesorja, pasi pushtuesit turq, jo vetëm që nuk e njihnin këtë “ligj”, por nuk mund t’u zihej besë. Arvanitasit e Atikës, për të cilët disa thonë se janë dorët e Greqisë bashkohore, të tjerët i cilësojnë si epirotë dhe një pjesë tjetër si shqiptarë që erdhën në Atikë në shekullin X – XI pas lindjes së Krishtit, ishin ata që çuan armët e shenjta për betejën e madhe mbi besimin dhe atdheun, si ç’thotë dhe njëri prej heronjve tanë më të mëdhenj, Gjergj Kollokotroni në fjalimin e tij të famshëm të Pnikas. Besnikë në dëshirën e madhe greke dhe të etur për liri, arvanitasit e Atikës, si dhe gjithë pjesa tjetër e Greqisë, ishin protagonistët e revolucionit grek për pavarësi. Ata bënin pjesë në brezin e madh dhe të nderuar të grekëve, që ndryshuan njëherë e përgjithnjë historinë e kombit tonë, duke i dhënë helenizmit pas katër shekujsh një strukturë të pavarur shtetërore.
HISTORIA E FAMILJEVE
Nuk jam historian që të mund të shpalos një mendim të argumentuar dhe shkencor historik. Jam thjesht një arvanitas dhe njoh historinë e familjes time, si dhe të shumicës së familjeve arvanitase të Atikës. Të mos harrojmë se në ndryshim nga Athina, prefektura e Atikës mbizotërohej deri vonë dhe në shumë raste vazhdon të mbizotërohet nga fshatra, që rrënjët e tyre janë të herëshme në kohë dhe kur familjet njiheshin mirë me njëra tjetrën. Nga ana e babait tim, Jani Meleti, (Haxhi Meleti) kishte nderin e madh të qëndronte krahas Jorgo Karaiskaqis, si zëvendëskomandant i tij. Për këdo që do të përpiqet të pyesë, do të them më parë një sërë historish dhe faktesh historike nga të gjitha fshatrat arvanitase, për kapedanët vendas dhe për burrat që luftuan për pavarësinë e atdheut tonë. Jorgo Vllahojani në librin e tij historik mban gjallë ende një pjesë të vogël të rëndësisë së arvanitasve në atë periudhë.
Gjatë një mbledhjeje të parlamentit grek, kur ishin ndezur gjakrat, njëri nga luftëtarët e 1821 – shit, vitit të pavarësisë së Greqisë u çua në këmbë dhe iu drejtua protagonistëve të zënkës në gjuhën arvanitase për të ndaluar sherrin. Dhe sherri ndaloi. Gjuha arvanitase ishte gjuha që fliste Kundurioti, kryeministri i Greqisë, gjuha që fliste Bubulina, Boçari, Suliotët e shumë e shumë të tjerë. Ajo ishte gjuha që njihte dhe kuptonte Karaiskaqis, Andrucoja dhe shumë luftëtarë të tjerë të revolucionit grek. Në luftën mes Greqisë dhe Turqisë, në vitet 1919 – 1922, arvanitasit e Liosios, një fshat në Atik, luftonin me një çetë të veçantë nga ushtria. Ata nuk ndaluan asnjë hap dhe vdiqën të gjithë. Vetëm kur njohim këtë fakt, arrijmë të kuptojmë shikimin e errët të arvanitasve të Atikës, që përshkruan shkrimtari grek, Titos Athanasiadhis, në një libër kushtuar kësaj lufte. Në fshatrat tona, në fshatrat arvanitase, lista e të vdekurve të 1922-shit ishte shumë herë më e madhe se nga të gjitha fshatrat e tjerë të Greqisë, në bazë të popullsisë.
PREZENCË E RENDËSISHME
Arvanitasit, kuptohet, që nuk kanë rol të rëndësishëm vetëm në “biblën “ e të vdekurve të vendit tonë,por ata kanë një prezencë të rëndësishme edhe në letërsi, shkencë dhe në strukturimin e shtetit të ri, duke mbajtur shumicën e rasteve postet më të larta ushtarake dhe politike. 25 Marsi është dita e Rilindjes së kombit tonë. Është dita që kombi grek rigjeti një shtet të pavarur. Si ç’përshkruhet edhe në librin “Babilonia”, ky komb grek nuk fliste të njëjtën gjuhë, nuk kishte të njëjtat tradita dhe zakone. Por kombi kishte besimin se përbënte një shoqëri të pandashme, perceptimin se kishte identitetin e vet më të lartë se ndryshimet e pjesëshme apo rrënjësore të gjuhës dhe kulturave që e përbënin. Por, më shumë se dëshira për të qënë një, të bashkuar dhe të pandashëm, ky komb dëshironte që të kishte prezencën e vet politike dhe pushtetin kombëtar. Dhe këto të dyja janë themeluar në histori, në gjuhë dhe mbi të gjitha në gjakun e të gjithë atyre që u bënë kurban në luftën për lirinë dhe pavarësinë tonë.